Automoderated users، دیوان‌سالاران، checkuser، ناظمان (CommentStreams)، developer، Moderators، مدیران
۹٬۹۱۹
ویرایش
اصلاح متن
بدون خلاصۀ ویرایش |
(اصلاح متن) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{در دست ویرایش|ماه=[[مهر]]|روز=[[۱۱]]|سال=[[۱۳۹۸]]|کاربر=Kamran }} | {{در دست ویرایش|ماه=[[مهر]]|روز=[[۱۱]]|سال=[[۱۳۹۸]]|کاربر=Kamran }} | ||
'''جمرات''' (جمع جمره) نام سه مکان - به فاصله حدود ۲۰۰ متر از یکدیگر - در [[منا]] در شهر [[مکه]] است (جمره اولی، جمره وسطی، جمره عقبه). در هر یک از این مکان‌ها ستونی قرار دارد که هر حاجی در موسم [[حج]]، آن را به عنوان نماد شيطان، با هفت سنگ، سنگسار مي‌‌کند، این عمل که [[رمی]] جمرات نام دارد بخشی از مناسک حج به شمار می‌آید. برخی جمره را زميني مي‌دانند که ستون‌ها به عنوان نشانه در آن ساخته شد و در گذشته پيرامون هرکدام حوضچه‌اي ساخته شده بود، و برخی دیگر مصداق جمره را تنها ستون‌هایی می‌دانند که در این حوضچه‌ها قرار داشت. | |||
در روایات اسلامی، منشاء این مناسک به عمل [[حضرت آدم(ع)]] و [[حضرت ابراهیم(ع)]] نسبت داده شده که ابلیس در این مکان‌ها بر ایشان ظاهر شد و آنان به او سنگ پرتاب کردند تا او را دور کنند. | |||
جمرات از پیش از عصر اسلام در مکه وجود داشتند و در طول تاریخ اسلام چند بار بازسازی شده اند. در سال 2008 ساختمان جدیدی، به طول 950 و عرض 80 متر در 5 طبقه ساخته شد که حرکت جمعیت انبوه حاجیان را در هنگام رمی جمرات ساماندهی می‌کند. فاصله هرکدام از طبقات، 12 متر است و 12 ورودي و خروجي در جهت‌هاي چهارگانه دارد. ستون‌هاي جمرات، در اين بازسازي، به شکل استوانه‌هايي توخالي و بيضي‌شکل، به طول 40 متر، در وسط حوضچه‌هايي بيضي‌شکل ساخته شده است. | |||
==واژه‌شناسی== | ==واژه‌شناسی== | ||
جمرات جمع «جَمْره»، به معناي گروهي از افراد يا اشياي گرد آمده، سنگريزه‌هاي کوچک ([[حصي]]) و شتاب کردن است.<ref>العين، ج6، ص122؛ الصحاح، ج2، ص616؛ معجم مقاييس اللغه، ج1، ص477، «جمر». </ref> مکان‌هاي ياد شده، به دليل جمع شدن سنگريزه‌ها در آن‌جا<ref>النهايه، ج1، ص292، «جمر»؛ تاج العروس، ج6، ص208؛ شمس العلوم، ج2، ص1156، «جمر». </ref> يا جمع شدن حجاج براي [[رمي]]<ref>النهايه، ج1، ص292؛ لسان العرب، ج4، ص145، «جمر»؛ المصباح، ج2، ص108</ref> يا فرار شتابان [[ابلیس|ابليس]]، پس از رمي شدن به وسيله [[حضرت آدم(ع)|حضرت آدم]] در اين مکان‌ها،<ref>النهايه، ج1، ص292؛ لسان العرب، ج4، ص147؛ شمس العلوم، ج2، ص1172</ref> جمره ناميده شده است. | جمرات جمع «جَمْره»، به معناي گروهي از افراد يا اشياي گرد آمده، سنگريزه‌هاي کوچک ([[حصي]]) و شتاب کردن است.<ref>العين، ج6، ص122؛ الصحاح، ج2، ص616؛ معجم مقاييس اللغه، ج1، ص477، «جمر». </ref> مکان‌هاي ياد شده، به دليل جمع شدن سنگريزه‌ها در آن‌جا<ref>النهايه، ج1، ص292، «جمر»؛ تاج العروس، ج6، ص208؛ شمس العلوم، ج2، ص1156، «جمر». </ref> يا جمع شدن حجاج براي [[رمي]]<ref>النهايه، ج1، ص292؛ لسان العرب، ج4، ص145، «جمر»؛ المصباح، ج2، ص108</ref> يا فرار شتابان [[ابلیس|ابليس]]، پس از رمي شدن به وسيله [[حضرت آدم(ع)|حضرت آدم]] در اين مکان‌ها،<ref>النهايه، ج1، ص292؛ لسان العرب، ج4، ص147؛ شمس العلوم، ج2، ص1172</ref> جمره ناميده شده است. | ||
== | ==جمرات سه‌گانه== | ||
'''جمره اول''': در مسير حاجيان، از [[منا]] به [[مکه]]، ابتدا جمره اولي، با فاصله حدود هفت کيلومتر از [[مسجدالحرام]]، قرار دارد. (با توجه به فاصله‌هاي تعيين شده ميان جمرات و مسجدالحرام) اين جمره با نام‌هاي ديگري مانند جمره صغري، دنيا و سفلي (به معناي پايين‌تر) نيز خوانده شده است.<ref>اثارة الترغيب، ج1، ص101؛ سبل السلام، ج2، ص210؛ مرآة الحرمين، ج1، ص48؛المناسک، ص504. </ref> | '''جمره اول''': در مسير حاجيان، از [[منا]] به [[مکه]]، ابتدا جمره اولي، با فاصله حدود هفت کيلومتر از [[مسجدالحرام]]، قرار دارد. (با توجه به فاصله‌هاي تعيين شده ميان جمرات و مسجدالحرام) اين جمره با نام‌هاي ديگري مانند جمره صغري، دنيا و سفلي (به معناي پايين‌تر) نيز خوانده شده است.<ref>اثارة الترغيب، ج1، ص101؛ سبل السلام، ج2، ص210؛ مرآة الحرمين، ج1، ص48؛المناسک، ص504. </ref> | ||
| خط ۱۶: | خط ۱۹: | ||
منابع جديد، فاصله بين جمره عقبه و وسطي را 247 متر و بين جمره وسطي و اولي را 200 متر مشخص کرده‌اند.<ref>تاريخ مکة المکرمه، ص112. </ref> اما در منابع متقدم، به اختلاف، فاصله بين جمره عقبه و دوم از400 ذراع<ref>الاستبصار، ص32؛ الروض المعطار، ص552. </ref> تا 487 ذراع و اندي (حدود243 متر) ذکر شده است.<ref>اخبار مکه، الازرقي، ج2، ص185</ref> فاصله جمره اول و دوم نيز از 305 ذراع<ref>اخبار مکه، الازرقي، ج2، ص185؛ اخبار مکه، الفاکهي، ج4، ص307</ref> (حدود 152 متر) تا350 ذراع (حدود 175 متر)<ref>الاستبصار، ص32؛ الروض المعطار، ص552</ref> تعيين شده است. | منابع جديد، فاصله بين جمره عقبه و وسطي را 247 متر و بين جمره وسطي و اولي را 200 متر مشخص کرده‌اند.<ref>تاريخ مکة المکرمه، ص112. </ref> اما در منابع متقدم، به اختلاف، فاصله بين جمره عقبه و دوم از400 ذراع<ref>الاستبصار، ص32؛ الروض المعطار، ص552. </ref> تا 487 ذراع و اندي (حدود243 متر) ذکر شده است.<ref>اخبار مکه، الازرقي، ج2، ص185</ref> فاصله جمره اول و دوم نيز از 305 ذراع<ref>اخبار مکه، الازرقي، ج2، ص185؛ اخبار مکه، الفاکهي، ج4، ص307</ref> (حدود 152 متر) تا350 ذراع (حدود 175 متر)<ref>الاستبصار، ص32؛ الروض المعطار، ص552</ref> تعيين شده است. | ||
==تاریخ جمرات== | ==تاریخ بنای جمرات== | ||
===منشاء مناسک=== | ===منشاء مناسک=== | ||
| خط ۳۹: | خط ۴۲: | ||
'''سده یازدهم:''' در سال 1073ق.، در زمان شريف زيد بن محسن، امير وقت مکه در دوره [[عثماني]] (حک: 1041-1077ق.)، سر ستون‌هاي جمرات، با سنگ مرمر، بازسازي شد.<ref>تحصيل المرام، ج1، ص409. </ref> گزارش ديگري در مورد تعمير يا بازسازي ستون‌هاي جمرات در دست نيست. | '''سده یازدهم:''' در سال 1073ق.، در زمان شريف زيد بن محسن، امير وقت مکه در دوره [[عثماني]] (حک: 1041-1077ق.)، سر ستون‌هاي جمرات، با سنگ مرمر، بازسازي شد.<ref>تحصيل المرام، ج1، ص409. </ref> گزارش ديگري در مورد تعمير يا بازسازي ستون‌هاي جمرات در دست نيست. | ||
'''سده سیزدهم:''' تغيير بعدي در شکل ظاهري جمرات، در سال 1291ق. اتفاق افتاد. در اين سال، با موافقت علماي حرمين، براي جلوگيري از ازدحام جمعيت در مقابل جمره عقبه، حفاظي فلزي قرار داده شد.<ref>تاريخ الجمرات، ص49. </ref> اما با نظر برخي از علما، اين حفاظ فلزي، برداشته شد. به عقيده آنان، اين حفاظ باعث مي‌شد تا بسياري از حج‌گزاران، به جاي رمي ستوني که خود جمرات خوانده مي‌شود، تمام قسمتي را که داخل حفاظ فلزي بود، جمرات دانسته و با اکتفا به رمي آن، ستون‌ها را رمي نکنند. در سال 1292ق.، به جاي حفاظ فلزي، حوضچه‌هاي بزرگي پيرامون ستون‌هاي جمرات ساخته شد. در مرحله بعدي، اين حوضچه‌هاي بزرگ نيز کوچک شد و به شعاع 5/1 متر از ستون جمرات، از هر سو، رسيد. پيرامون جمره عقبه که قسمت شمال شرقي آن به کوه متصل بود، يک حوض نيم‌دايره ساخته شد.<ref>تاريخ الجمرات، ص49؛ تاريخ مکة المکرمه، ص111؛ النوازل في الحج، ص555</ref> از اين تاريخ به بعد، در متون سفرنامه‌ها، به خطا، به مجموعه ستون و حوضچه، جمرات گفته شده است.<ref>تاريخ الجمرات، ص51.</ref> | '''سده سیزدهم:''' تغيير بعدي در شکل ظاهري جمرات، در سال 1291ق. اتفاق افتاد. در اين سال، با موافقت علماي حرمين، براي جلوگيري از ازدحام جمعيت در مقابل جمره عقبه، حفاظي فلزي قرار داده شد.<ref>تاريخ الجمرات، ص49. </ref> اما با نظر برخي از علما، اين حفاظ فلزي، برداشته شد. به عقيده آنان، اين حفاظ باعث مي‌شد تا بسياري از حج‌گزاران، به جاي رمي ستوني که خود جمرات خوانده مي‌شود، تمام قسمتي را که داخل حفاظ فلزي بود، جمرات دانسته و با اکتفا به رمي آن، ستون‌ها را رمي نکنند. در سال 1292ق.، به جاي حفاظ فلزي، حوضچه‌هاي بزرگي پيرامون ستون‌هاي جمرات ساخته شد. در مرحله بعدي، اين حوضچه‌هاي بزرگ نيز کوچک شد و به شعاع 5/1 متر از ستون جمرات، از هر سو، رسيد. پيرامون جمره عقبه که قسمت شمال شرقي آن به کوه متصل بود، يک حوض نيم‌دايره ساخته شد.<ref>تاريخ الجمرات، ص49؛ تاريخ مکة المکرمه، ص111؛ النوازل في الحج، ص555</ref> از اين تاريخ به بعد، در متون سفرنامه‌ها، به خطا، به مجموعه ستون و حوضچه، جمرات گفته شده است.<ref>تاريخ الجمرات، ص51.</ref> | ||
== | '''دوره معاصر:''' در دوره معاصر با افزايش روزافزون تعداد حجاج، [[کوه قابل]] که پشت جمره عقبه قرار داشت و راه منا را تنگ مي‌کرد، در جمادي‌الاولي سال 1373ق. تخريب شد. در سال 1383ق. راه ميان جمره‌هاي کبري و وسطي توسعه يافت و عرض آن به هزار متر رسيد؛ بدون اين‌که تغييري در اندازه و ارتفاع ستون‌ها پديد آيد.<ref>التاريخ القويم، ج5، ص294، 297. </ref> | ||
در سال 1395ق. (1975م.) فضاي پيرامون جمرات توسعه يافت و بالاي هر سه جمره پلي ساخته شد تا حجاج بتوانند از فراز اين پل، ستون‌هاي جمرات را، که بلندتر شده بود، رمي کنند. در اين بازسازي ديوار پشتي جمره عقبه تا طبقه دوم ارتفاع يافت. حوضچه‌ها نيز در طبقه بالا، به قطر 12 تا 15 متر، توسعه يافتند. طبقه دوم جمرات، که در آغاز به عرض 40 متر بود، به 80 متر رسيد. اين پل حدود 25 سال مورد استفاده بود.<ref>بناء جسر علوي للجمرات «سايت»؛ تاريخ مکة المکرمه، ص112؛ اعمال ندوه، ج2، ص196</ref> | |||
==بنای جدید جمرات== | |||
[[پرونده:بنای فعلی جمرات.jpeg|350px|بندانگشتی|بنای فعلی جمرات]] | [[پرونده:بنای فعلی جمرات.jpeg|350px|بندانگشتی|بنای فعلی جمرات]] | ||
در تاريخ 12 ذي‌حجه سال 1426 قمری و پس از حادثه هولناک کشته و زخمي شدن تعداد زيادي از حجاج، پيشنهادي از جانب «هيأت کبار العلماء» سعودي براي توسعه جمرات ارائه شد و طرح توسعه جديد جمرات، شکل گرفت. اين طرح بر مبناي تقسيمِ جمعيتِ متمرکزِ حجاجي که براي رمي به جمرات مي‌آمدند به گروه‌هاي کوچک‌تري که قابل کنترل و بدون ازدحام بودند، طراحي شد.<ref>بناء جسر علوي للجمرات «سايت»؛ مشروع الجسر الجمرات، وزارة الشئون البلدية و القرويه، تصويري و متني. </ref> | |||
در تاريخ 12 ذي‌حجه سال | |||
عمليات اجرايي اين توسعه، در سال 2006م.، با تخريب ساختمان قبلي جمرات و تراشيدن کوه‌هاي مجاور آن شروع شد و در سال 2012م. با هزينه 4/1 ميليون دلار، با به کارگيري يازده هزار نيروي فني و تجهيزات بسيار، به پايان رسيد. | عمليات اجرايي اين توسعه، در سال 2006م.، با تخريب ساختمان قبلي جمرات و تراشيدن کوه‌هاي مجاور آن شروع شد و در سال 2012م. با هزينه 4/1 ميليون دلار، با به کارگيري يازده هزار نيروي فني و تجهيزات بسيار، به پايان رسيد. | ||
ساختمان جديد، به طول 950 و عرض 80 متر در 5 طبقه، ساخته شد که قابليت اضافه شدن 7 طبقه ديگر روي آن، براي ظرفيت پنج ميليون نفر را در آينده داراست. فاصله هرکدام از طبقات، 12 متر است و 12 ورودي و خروجي در جهت‌هاي چهارگانه دارد. ستون‌هاي جمرات، در اين بازسازي، به شکل استوانه‌هايي توخالي و بيضي‌شکل، به طول 40 متر، در وسط حوضچه‌هايي بيضي‌شکل ساخته شد. اين حوضچه‌ها مجهز به سيستم مکش خودکار ريگ‌ها براي تخليه است. سنگ‌هاي رمي شده در طبقات بالا، به سمت طبقه زيرزمين هدايت ميشوند و پس از آن همراه با سنگ‌هاي طبقه زيرزمين به سمت طبقه پايين‌تر از زيرزمين که انبار سنگ‌هاي رمي به شمار ميرود، سرازير و در آن‌جا جمع ميشوند؛ سنگ‌هاي جمع‌شده در پايين جمرات، با نوارهاي غلطان، به بالا هدايت مي‌شود و با ماشينهاي باري، تخليه و به خارج منتقل می‌شوند.<ref>حج 30، ص206.</ref> بنا به گزارشي که از اين محل منتشر شد، وزن اين سنگريزه‌ها، در هر موسم، به 1000 تن مي‌رسد و اين تأسيسات، در پانزده متر، زير حوضچه‌هاي جمرات قرار دارد.<ref>قبو جسر الجمرات؛ اين تذهب حصي الجمرات شبکه you tube «گزارش شبکه العربيه». </ref> | ساختمان جديد، به طول 950 و عرض 80 متر در 5 طبقه، ساخته شد که قابليت اضافه شدن 7 طبقه ديگر روي آن، براي ظرفيت پنج ميليون نفر را در آينده داراست. فاصله هرکدام از طبقات، 12 متر است و 12 ورودي و خروجي در جهت‌هاي چهارگانه دارد. ستون‌هاي جمرات، در اين بازسازي، به شکل استوانه‌هايي توخالي و بيضي‌شکل، به طول 40 متر، در وسط حوضچه‌هايي بيضي‌شکل ساخته شد. اين حوضچه‌ها مجهز به سيستم مکش خودکار ريگ‌ها براي تخليه است. سنگ‌هاي رمي شده در طبقات بالا، به سمت طبقه زيرزمين هدايت ميشوند و پس از آن همراه با سنگ‌هاي طبقه زيرزمين به سمت طبقه پايين‌تر از زيرزمين که انبار سنگ‌هاي رمي به شمار ميرود، سرازير و در آن‌جا جمع ميشوند؛ سنگ‌هاي جمع‌شده در پايين جمرات، با نوارهاي غلطان، به بالا هدايت مي‌شود و با ماشينهاي باري، تخليه و به خارج منتقل می‌شوند.<ref>حج 30، ص206.</ref> بنا به گزارشي که از اين محل منتشر شد، وزن اين سنگريزه‌ها، در هر موسم، به 1000 تن مي‌رسد و اين تأسيسات، در پانزده متر، زير حوضچه‌هاي جمرات قرار دارد.<ref>قبو جسر الجمرات؛ اين تذهب حصي الجمرات شبکه you tube «گزارش شبکه العربيه». </ref> | ||
| خط ۵۸: | خط ۵۹: | ||
اين طراحي، حائز جايزه بهترين طراحي از فدراسيون جهاني راه (International road federation award) و جايزه بهترين طرح خدمت‌رساني به حجاج، در مکه مکرمه، در سال 2008م. شد.<ref>مصاحبه مؤلف با سيد عبدالفتاح نواب و برخي از پاسخگويان به استفتاء در دفتر مقام معظم رهبري در قم، مناسک حج، ص471</ref> | اين طراحي، حائز جايزه بهترين طراحي از فدراسيون جهاني راه (International road federation award) و جايزه بهترين طرح خدمت‌رساني به حجاج، در مکه مکرمه، در سال 2008م. شد.<ref>مصاحبه مؤلف با سيد عبدالفتاح نواب و برخي از پاسخگويان به استفتاء در دفتر مقام معظم رهبري در قم، مناسک حج، ص471</ref> | ||
== | ==مصداق جمره از نظر فقهی== | ||
بسياري از فقهاي اهل سنت و برخي از فقيهان شيعه، جمره را خود زميني مي‌دانند که ستون‌ها به عنوان نشانه در آن ساخته شد و پيرامون هرکدام، حوضچه‌اي قرار داشت.<ref>الدروس الشرعيه، ج1، ص428؛ رمي جمرات در گذشته و حال، ص107؛ الجامع لاحکام الحج و العمره، ص343</ref> برخي ديگر از فقيهان شيعه و سني، جمره را «مجتمع الحصي» (توده و پشته‌هاي متراکم از سنگريزه) دانسته‌اند.<ref>الدروس الشرعيه، ج1، ص428؛ المجموع، ج8، ص176؛ کشف القناع، ج2، ص582. </ref> برخي ديگر، جمره را ستون‌هاي سابق جمرات (پيش از تخريب آن) دانسته‌اند.<ref>الدروس الشرعيه، ج1، ص428.</ref> برخي، ستون‌ها به همراه سنگريزه‌هاي جمع شده پيرامون آن را جمره در زمان پيامبر(ص) مي‌دانند.<ref>البحوث العلميه، ج4، ص127.</ref> | بسياري از فقهاي اهل سنت و برخي از فقيهان شيعه، جمره را خود زميني مي‌دانند که ستون‌ها به عنوان نشانه در آن ساخته شد و پيرامون هرکدام، حوضچه‌اي قرار داشت.<ref>الدروس الشرعيه، ج1، ص428؛ رمي جمرات در گذشته و حال، ص107؛ الجامع لاحکام الحج و العمره، ص343</ref> برخي ديگر از فقيهان شيعه و سني، جمره را «مجتمع الحصي» (توده و پشته‌هاي متراکم از سنگريزه) دانسته‌اند.<ref>الدروس الشرعيه، ج1، ص428؛ المجموع، ج8، ص176؛ کشف القناع، ج2، ص582. </ref> برخي ديگر، جمره را ستون‌هاي سابق جمرات (پيش از تخريب آن) دانسته‌اند.<ref>الدروس الشرعيه، ج1، ص428.</ref> برخي، ستون‌ها به همراه سنگريزه‌هاي جمع شده پيرامون آن را جمره در زمان پيامبر(ص) مي‌دانند.<ref>البحوث العلميه، ج4، ص127.</ref> | ||
| خط ۶۵: | خط ۶۶: | ||
==حوادث جمرات== | ==حوادث جمرات== | ||
اوج ازدحام و شلوغي در جمرات را مي‌توان در صبح روز عيد قربان و ظهر دوازدهم ذي‌حجه دانست که اکثر حجاج، براي رمي جمرات، شتاب دارند.<ref>اعمال ندوه، ج2، ص145، 199، 201. </ref> اين ازدحام سبب بروز سانحه‌هاي مختلفي در طول تاريخ شده است؛ از جمله اين حوادث، زخمي شدن عمر بن خطاب در آخرين سال حياتش (23ق.) | اوج ازدحام و شلوغي در جمرات را مي‌توان در صبح روز عيد قربان و ظهر دوازدهم ذي‌حجه دانست که اکثر حجاج، براي رمي جمرات، شتاب دارند.<ref>اعمال ندوه، ج2، ص145، 199، 201. </ref> اين ازدحام سبب بروز سانحه‌هاي مختلفي در طول تاريخ شده است؛ از جمله اين حوادث، زخمي شدن عمر بن خطاب در آخرين سال حياتش (23ق.) در جريان رمي جمره<ref>انساب الاشراف، ج10، ص411؛ الآحاد و المثاني، ج1، ص102؛ المصنّف، ج10، ص402</ref> است. همچنین گزارش‌هایی درباره سوء استفاده از شلوغي جمعيت و ترور برخي از شخصيت‌ها در منابع تاریخی ثبت شده است.<ref>يتيمة الدهر، ج1، ص467؛ نهاية الارب، ج2، ص77. </ref> قتل عبدالله بن عمر در سال 73،<ref>تاريخ الاسلام، ج5، ص465؛ تاريخ الصغير، ج1، ص185. </ref> قتل ياسور، امير مغول، به دستور ابوسعيد ايلخان و با همکاري مجد سلامي و امير مکه، شريف رميثه، در سال 733ق.<ref>اتحاف الوري، ج3، ص201-202. </ref> و قتل حسن پاشا، امير جده و مدينه، در سال 1081 از جمله این موارد است.<ref>تاريخ امراء المدينه، ص352</ref> | ||
در جريان رمي جمره<ref>انساب الاشراف، ج10، ص411؛ الآحاد و المثاني، ج1، ص102؛ المصنّف، ج10، ص402</ref> | |||
در سال | |||
پس از ساخت پل اول روي جمرات، حوادث ناشي از ازدحام افزايش يافت. بارها افرادي در اثر فشار به پايين پرتاب شدند و افرادي نيز زير دست و پا رفته، آسيب مي‌ديدند. يک بار نيز بخشي از پل فروريخت و تعدادي کشته شدند. | پس از ساخت پل اول روي جمرات، حوادث ناشي از ازدحام افزايش يافت. بارها افرادي در اثر فشار به پايين پرتاب شدند و افرادي نيز زير دست و پا رفته، آسيب مي‌ديدند. يک بار نيز بخشي از پل فروريخت و تعدادي کشته شدند. حادثه ای در سال 141۵ قمری به کشته شدن 270 نفر و زخمي شدن 400 نفر انجاميد. اين حادثه‌ها در سال‌هاي 1417، 1418 و1421ق. نيز تکرار شد.<ref>با کاروان صفا در سال 82، ص453؛ اعمال ندوه، ج2، ص201-202. </ref> در سال 1426ق. مطابق با دوشنبه 1382شمسی و تراکم جمعيت باعث زير دست و پا افتادن تعداد زيادي از حجاج، در اطراف حوض جمره عقبه شد و 251 نفر کشته، و بيش از240 نفر زخمي شدند.<ref>با کاروان صفا در سال 82، ص453</ref> | ||
==مساجد پيرامون جمرات== | ==مساجد پيرامون جمرات== | ||