مسجد عمران بن شاهین: تفاوت میان نسخه‌ها

<br />

مؤلف کتاب فرحة الغری، داستانی طولانی درباره پیشینه ساخت این بنا، از حسن بن حسین بن طحال مقدادی روایت کرده است. بر پایه این گزارش، عمران بن شاهین،<ref name=":0" /> امیر بطیحه (کوفه-نجف)،<ref name=":1">ر.ک:کتاب النجف؛ صص ٢٨٩ - ٢٩٧.</ref> از فرمان عضدالدوله دیلمی سرپیچی کرد. عضدالدوله او را فراخواند. ولی عمران درحالی‌که تغییر قیافه داده بود، از دست او به حرم امام علی(ع) گریخت. او امام علی(ع) را در خواب دید و وی به عمران خبر داد که فردای شب زیارت، فناخسرو به آنجا خواهد آمد. مراد وی از فناخسرو، عضدالدوله بود. امام(ع)، مکانی را به او نشان داد که عضدالدوله از آنجا وارد حرم خواهد شد. وی جایگاهی را برایش مشخص کرد که باید در آنجا، نزدیک یکی از گوشه‌های گنبدی باستد، تا مناجات، دعا و قسم عضدالدوله را بشنود. او خدا را به محمد و آلش قسم خواهد داد که او را به عمران برساند. عمران باید در اینجا به عضدالدوله نزدیک شود و از او درباره مردی سؤال کند که خدا را قسم داده به او دست یابد. سپس باید درباره پاداش کسی سؤال کند که عمران را به او برساند. عضدالدوله، پاداش او را این خواهد دانست گه اگر بخشش عمران را بخواهد او را خواهد بخشید. در این هنگام عمران باید خود را معرفی کند.

عمران آنچه را امام علی(ع) به او دستور داده بود، انجام داد. پس از پرسش عضدالدوله درباره این که چه کسی این جایگاه را به تو شناساند، عمران خوابش را برای او بازگفت. عضدالدوله به خدا قسم خورد هیچ کس جز مادر، دایه و خودش از نام فناخسرو آگاه نبوده است. عضدالدوله، عمران را بخشید و به او منصب وزارت داده، او را با خود به کوفه برد.

بر پایه خبر حسن الطحال، راوی این داستان، عمران بن شاهین نذر کرد، زمانی که عضدالدوله او را ببخشد، پابرهنه و سربرهنه، به زیارت قبر امام علی(ع) برود. در تاریکی شب، به تنهایی از کوفه خارج شد. جدش علی بن طحال، که کلیددار حرم بود، امام علی(ع) را در خواب دید که به او دستور داد در را برای دوست امام علی(ع) یعنی عمران به شاهین باز کند. او در را باز کرد. عمران رسید و هنگامی که از دستور امام علی(ع) و دوست خواندنِ او با خبر شد، خود را روی بارگاه امام(ع) انداخت؛ درحالی‌که آن را می‌بوسید. سپس شیخ را به مسئول ماهی‌ها، ارجاع داد تا شصت دینار به او بدهد. عمران، قایق‌هایی داشت که در آب در زمینه صید ماهی فعالیت می‌کردند.

به باور مؤلف فرحة الغری، عمران به شاهین، رواق معروف به رواق عمران را در دو حرم امام علی(ع) و امام حسین(ع) ساخت.<ref name=":0">فرحة الغری، ص۱۴۷.</ref>

سید محسن امین نیز، مانند مؤلف فرحة الغری، این مسجد را ساخته عمران بن شاهین دانسته و تاریخ ساخت آن را پس از بنای عضدالدوله معرفی کرده است.<ref>اعیان الشیعة، ج۵، ص۵٣٨.</ref> برخی، این تاریخِ ساخت را رد کرده‌اند؛ زیرا عمران بن شاهین، سال ۳۶۹ق. درگذشته و بنای عضدالدوله در سال ۳۷۱ق. بوده است.<ref>تاریخچه آستان مطهر امام علی(ع)، ص۳۰۶.</ref>

 

محمد جواد فخرالدین نیز، بنای این مسجد و ایوان را به روایت «فرحة الغری» ارتباط داده و آن را تأیید می‌کند؛ همچنان‌که دیدار عمران با عضدالدوله را تأیید کرده است.<ref>تاریخچه آستان مطهر امام علی(ع)، ص۳۰۷.</ref> او احتمال داده بنایی که عمران بن شاهین آن را بنا کرده، رواقی بوده است که هم‌رتبه با مسجد قرار گرفته باشد؛ پس از آنکه از حرم امام علی(ع) جدا شده است.<ref name=":2">ر.ک: تاریخ النجف حتی نهایة العصر العباسی، ص ٢۵۶.</ref>

 

محمدرضا شبیبی در «کتاب النجف»، رواق و مسجدی را به عمران بن شاهین منتسب کرده که تا امروزه وجود دارد و معروف است.<ref name=":1" />

 

فخرالدین همچنین این گفته حسینی، مؤلف کتاب «لؤلؤة الصدف» را این‌گونه منحصربه‌فرد می‌داند:

 

ابن شاهین یک رواق و یک مسجد را بنا نمود. با وجود اینکه دانشمندان سده‌های گذشته و نیز سده‌های اخیر به این نکته اشاره کرده‌اند که او یک رواق یا مسجد ساخته است که مسجدی است که معروف به مسجد عمران بن شاهین می‌باشد. این مسجد نزدیک قسمت شمالی حرم امام علی(ع) است؛ به‌گونه‌ای که از رواقی که امروزه وجود دارد، جدا بوده است و چند قدم با آن فاصله دارد. با این همه، بر اثر ساخت‌وسازهای پی‌درپی، وارد صحن مطهر شده است و امروزه دو درِ دارد. یک درِ، نزد درِ طوسی و درِ دیگر، در صحن شریف است که آثار آن از بین رفته است؛ به‌گونه‌ای که محل دفن برخی از دانشمندان شده است.<ref>تاریخچه آستان مطهر امام علی(ع)، ص۳۰۸؛ ر.ک: تاریخ النجف حتی نهایة العصر العباسی، ص ٢۵۶.</ref>

محمد کوفی غروی، در کتاب نزهة الغری، انتساب این مسجد به عمران به شاهین را رد کرده است. وی این باور که مسجد مذکور، ابتدا رواقی بوده که عمران بنا کرده و بعدها تبدیل به مسجد شده است را نپذیرفته است. وی احتمال داده این مسجد را شماری از خاندان عمران بن شاهین، بنا کرده باشند و با گذشت سالیان دراز، به مسجد عمران شهرت یافته باشد.<ref>نزهة الغری، ج ٢، صص ١٨٠ و ١٨١.</ref>

 

به باور شیخ جعفر محبوبه، از کسی شنیده نشده که مسجد عمران، پیش‌تر مسجد بوده باشد. بلکه بر پایه نظر مشهور، عمران بن شاهین، یکی از رواق‌های حرم را ساخت، که پس از مدتی از حرم جدا شد. دور از ذهن است که پس از جدا شدنش از حرم، هم‌رتبه با مسجد شده باشد.آثار موجود در این مسجد و اشاره‌های قرآنی آن نیز، احتمال ندارد که جزء بنای عمران باشد. جعفر محبوبه، اطمینان دارد بنای عمران، باقی نمانده است.<ref name=":2" />