محمد بن سلیمان فضولی: تفاوت میان نسخهها
←دیوان اشعار فارسی
خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
==تحصیلات== | ==تحصیلات== | ||
او از کودکی دروس ابتدایی را پیش پدرش آموخت. از دیگر اساتید وی ملا رحمتالله را نام بردهاند. از تفصیل تحصیلات وی بیش از این اطلاعی در دست نیست؛ ولی از آثار فضولی برمیآید که با علوم مرسوم زمانش مانند فقه، منطق، فلسفه، حدیث، تفسیر، کلام، ریاضی و طب آشنا بوده و در برخی تخصص داشته؛ مانند کلام که کتابی در این موضوع نگاشته است.<ref name=":3">شاعر الحسین(ع) نگاهی به زندگی و شعر حکیم ملامحمد فضولی بغدادی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۱۲۰.</ref> | او از کودکی دروس ابتدایی را پیش پدرش آموخت. از دیگر اساتید وی ملا رحمتالله را نام بردهاند. از تفصیل تحصیلات وی بیش از این اطلاعی در دست نیست؛ ولی از آثار فضولی برمیآید که با علوم مرسوم زمانش مانند فقه، منطق، فلسفه، حدیث، تفسیر، کلام، ریاضی و طب آشنا بوده و در برخی تخصص داشته؛ مانند کلام که کتابی در این موضوع نگاشته است.<ref name=":3">شاعر الحسین(ع) نگاهی به زندگی و شعر حکیم ملامحمد فضولی بغدادی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۱۲۰.</ref> او از مشهورترین شاعران ترک،<ref name=":13">تراث کربلاء، ص۲۳۱.</ref> از اندیشمندان شیعه<ref name=":03">حاشیه و متن حائر حسینی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۳ و ۴، ص 241.</ref> و یکی از ادیبان صوفی در سده دهم قمری بود. در سرایش شعر ترکی، فارسی و عربی ماهر بوده و به زهد و تصوف مایل بود.<ref name=":13" /> او را بزرگترين شاعر تركى آذرى در سده دهم دانستهاند.<ref name=":02">حاشیه و متن حائر حسینی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۳ و ۴، ص 241.</ref> | ||
==آثار== | ==آثار== | ||
امروزه ۲۰ جلد كتاب در شعر و ادب از وى به يادگار مانده است.<ref name=":22">تاريخ مرقد الحسين و العباس، ص221.<br /></ref> از اين شاعر شيعى، اشعار بسيارى در ستایش [[اهل بیت|اهل بيت(ع)]] و [[امام حسین(ع)|امام حسين(ع)]] باقی مانده است.<ref name=":04">حاشیه و متن حائر حسینی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۳ و ۴، ص 241.</ref> برخی از آثار او عبارت است از: | |||
=== کلیات اشعار ترکی === | === کلیات اشعار ترکی فضولی === | ||
اشعار ترکی فضولی، در بحرهای عروضی و قالبهای گوناگون مانند مثنوی، غزل، قصیده، مسمط، مستزاد، مخمس، رباعی، دوبیتی سروده شده است.<ref name=":6" /> او را یکی مشهورترین شاعران ترک دانستهاند.<ref name=":2" /> | |||
=== دیوان اشعار فارسی === | ===دیوان اشعار فارسی=== | ||
دیوان فارسی فضولی برای نخستین بار، توسط حسیبه مازی اوغلو، در ترکیه، در سال ۱۹۶۲م. چاپ و منتشر شد.<ref>دیوان فارسی فضولی، تصحیح حسیبه مازی اوغلو، آنکارا، ۱۹۶۲م.</ref> بعدها از روی همین چاپ، بارها در [[تهران]]، با غلطهای چاپی و غیر چاپی آن، به صورت افست چاپ و منتشر شده است. چاپ انتشارات یاران، در تبریز، در سال 1387، در مقدمه و متن دچار اشتباهاتی است. به باور برخی، مصحح، به دلیل آشنا نبودن با ادبیات فارسی و نشانههای نگارشی آکادمیک، در تنظیم مصراعها و بیتها به اعمال سلیقه غیر علمی و غیر مرسوم در ادبیات فارسی دست زده است.<ref>شاعر الحسین(ع) نگاهی به زندگی و شعر حکیم ملامحمد فضولی بغدادی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۱۲۸.</ref> | دیوان فارسی فضولی برای نخستین بار، توسط حسیبه مازی اوغلو، در ترکیه، در سال ۱۹۶۲م. چاپ و منتشر شد.<ref>دیوان فارسی فضولی، تصحیح حسیبه مازی اوغلو، آنکارا، ۱۹۶۲م.</ref> بعدها از روی همین چاپ، بارها در [[تهران]]، با غلطهای چاپی و غیر چاپی آن، به صورت افست چاپ و منتشر شده است. چاپ انتشارات یاران، در تبریز، در سال 1387، در مقدمه و متن دچار اشتباهاتی است. به باور برخی، مصحح، به دلیل آشنا نبودن با ادبیات فارسی و نشانههای نگارشی آکادمیک، در تنظیم مصراعها و بیتها به اعمال سلیقه غیر علمی و غیر مرسوم در ادبیات فارسی دست زده است.<ref>شاعر الحسین(ع) نگاهی به زندگی و شعر حکیم ملامحمد فضولی بغدادی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۱۲۸.</ref> | ||
=== مجموعه اشعار عربی فضولی === | ===مجموعه اشعار عربی فضولی=== | ||
مجموعه اشعار عربی فضولی که در سال 997 هجری حدود 25 سال بعد از وفات شاعر کتابت شده، در موزه آسیایی سنپترزبورگ نگهداری میشود و حمید آراسلی، دانشمند آذربایجانی، در سال 1958م. در باکو برای اولین بار آن را چاپ و منتشر کرد. عبداللطیف بندر اوغلو نیز در سال 1993م. در [[بغداد]] این قصاید عربی را به ضمیمه کتاب مطلع االعتقاد فضولی چاپ و منتشر کرد. دیوان عربی فضولی به انضمام تصویر قصاید، در سال 1390 با ترجمه و شرح وحید رضایی حمزهکندی، از سوی نشر بوتا، در ارومیه انتشار یافت. به باور برخی، در بیشتر موارد، دقیق بودن ترجمهها و تطبیق آن با متن عربی اشعار جای تأمل و تردید دارد. داوود رضایی (1351ـ1385) نیز، مجموعه ابیات عربی، ملمعات پراکنده فضولی در دیوان فارسی و ترکی و کتاب حدیقة السعداء و مثنوی بنگ و باده شاعر را یکجا جمع و به فارسی ترجمه و شرح کرده، که با نام ملمعات و ابیات عربی فضولی، در سال 1385 در تبریز منتشر شده است.<ref>شاعر الحسین(ع) نگاهی به زندگی و شعر حکیم ملامحمد فضولی بغدادی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۱۲۹.</ref> | مجموعه اشعار عربی فضولی که در سال 997 هجری حدود 25 سال بعد از وفات شاعر کتابت شده، در موزه آسیایی سنپترزبورگ نگهداری میشود و حمید آراسلی، دانشمند آذربایجانی، در سال 1958م. در باکو برای اولین بار آن را چاپ و منتشر کرد. عبداللطیف بندر اوغلو نیز در سال 1993م. در [[بغداد]] این قصاید عربی را به ضمیمه کتاب مطلع االعتقاد فضولی چاپ و منتشر کرد. دیوان عربی فضولی به انضمام تصویر قصاید، در سال 1390 با ترجمه و شرح وحید رضایی حمزهکندی، از سوی نشر بوتا، در ارومیه انتشار یافت. به باور برخی، در بیشتر موارد، دقیق بودن ترجمهها و تطبیق آن با متن عربی اشعار جای تأمل و تردید دارد. داوود رضایی (1351ـ1385) نیز، مجموعه ابیات عربی، ملمعات پراکنده فضولی در دیوان فارسی و ترکی و کتاب حدیقة السعداء و مثنوی بنگ و باده شاعر را یکجا جمع و به فارسی ترجمه و شرح کرده، که با نام ملمعات و ابیات عربی فضولی، در سال 1385 در تبریز منتشر شده است.<ref>شاعر الحسین(ع) نگاهی به زندگی و شعر حکیم ملامحمد فضولی بغدادی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۱۲۹.</ref> | ||
=== حدیقة السعداء === | ===حدیقة السعداء=== | ||
فضولی این کتاب را به نثر ترکی، در موضوع مقتل و مصائب انبیا و اولیا نوشته است. این کتاب، دارای یک مقدمه، ده باب و یک خاتمه به شیوه «روضة الشهداء» کاشفی است، که فضولی با افزودن مطالب جدید به سبک خود و مطابق اعتقادات شیعی خود، آن را کتابی مستقل و مفید ساخته است. این کتاب شاید نخستین مقتل ترکی است که یک دانشمند و شاعر بزرگ نگاشته و دارای نکتههای نو و مفید، اشعار ترکی، فارسی و عربی و آیات و احادیث است.<ref>شاعر الحسین(ع) نگاهی به زندگی و شعر حکیم ملامحمد فضولی بغدادی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۱۲۵ و ۱۲۶.</ref> حدیقة السعداء، بارها در [[ايران|ایران]]، [[ترکیه]] و [[آذربایجان]] چاپ و منتشر شده است. به باور برخی، هیچ یک از آنها، کامل و صددرصد علمی و عاری از اشتباهات نیست. با این حال در بین چاپهای موجود، چاپ مجمع جهانی اهل بیت، با تصحیح رسول اسماعیلزاده دوزال، در قم، در سال 1374ش. را قابل توجه و تحسین دانستهاند.<ref>شاعر الحسین(ع) نگاهی به زندگی و شعر حکیم ملامحمد فضولی بغدادی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۱۲۹.</ref> | فضولی این کتاب را به نثر ترکی، در موضوع مقتل و مصائب انبیا و اولیا نوشته است. این کتاب، دارای یک مقدمه، ده باب و یک خاتمه به شیوه «روضة الشهداء» کاشفی است، که فضولی با افزودن مطالب جدید به سبک خود و مطابق اعتقادات شیعی خود، آن را کتابی مستقل و مفید ساخته است. این کتاب شاید نخستین مقتل ترکی است که یک دانشمند و شاعر بزرگ نگاشته و دارای نکتههای نو و مفید، اشعار ترکی، فارسی و عربی و آیات و احادیث است.<ref>شاعر الحسین(ع) نگاهی به زندگی و شعر حکیم ملامحمد فضولی بغدادی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۱۲۵ و ۱۲۶.</ref> حدیقة السعداء، بارها در [[ايران|ایران]]، [[ترکیه]] و [[آذربایجان]] چاپ و منتشر شده است. به باور برخی، هیچ یک از آنها، کامل و صددرصد علمی و عاری از اشتباهات نیست. با این حال در بین چاپهای موجود، چاپ مجمع جهانی اهل بیت، با تصحیح رسول اسماعیلزاده دوزال، در قم، در سال 1374ش. را قابل توجه و تحسین دانستهاند.<ref name=":7">شاعر الحسین(ع) نگاهی به زندگی و شعر حکیم ملامحمد فضولی بغدادی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۱۲۹.</ref> | ||
=== مطلع الاعتقاد فی معرفة المبدأ و المعاد === | ===مطلع الاعتقاد فی معرفة المبدأ و المعاد=== | ||
فضولی این کتاب را در علم کلام و عقاید مکتب تشیع، به سبک متکلمان و حکیمان دینی و به زبان عربی در چهار رکن نوشته است: رکن اول در معرفت علم و علم معرفتشناسی (4 باب)؛ رکن دوم در شناخت جهان و اوضاع و احوال آن (5 باب)؛ رکن سوم در معرفت واجب الوجود (9 باب)؛ رکن چهارم در معرفت نبوت عامه عموم انبیا و نبوت خاصه [[حضرت محمد(ص)|پیامبر اسلام(ع)]] و امامت و قیامت (8 باب). | |||
== شعر == | این کتاب آینه اندیشههای کلامی، فلسفی، قرآنی، حدیثی و تاریخی مؤلف است. این کتاب به شیوه کتب آموزشی و استدلالی تدوین شده است. برخی آن را از آثار ماندگار و ارزشمند کلامی به شمار آورده برخی احتمال دادهاند این کتاب ]در زمان مؤلف و پس از آن از کتب درسی حوزههای علمیه نجف و کربلا بوده باشد.<ref>حدیقة السعداء، مقدمه، ص۴۴.</ref> | ||
او به سه زبان ترکی، فارسی و عربی شعر میسرود. هنر او بیشتر در زبان ترکی که زبان مادریاش بود نمود داشت. وی را یکی از بزرگترین شاعران ترکزبان تاریخ دانستهاند. استاد شهریار، در شعری به زبان ترکی، به سه زبانه بودن و فضیلت او تصریح کرده است.{{یادداشت|«فارسی، ترکی، عربی ده نه فضایل وار ایمیش/ کی فضولی کیمی بیر شاعر فاضل دوغولور» برگردان فارسی آن: «چه فضایل والایی در زبان فارسی و ترکی و عربی | |||
این کتاب، در سال ۱۹۵۸م. توسط حمید آراسلی، در باکو چاپ شده است. بندر اغلو نیز، این کتاب را در [[عراق]]، به همراه اشعار عربی فضولی و با نام مطلع الاعتقاد و القصاید العربیه، در سال ۱۹۹۳م. منتشر کرده است.<ref name=":7" /> | |||
=== مثنوی لیلی و مجنون === | |||
این مثنوی به زبان ترکی و مشهورترین اثر محمد فضولی است، که برپایه لیلی و مجنون نظامی و مولانا هاتفی، مشتمل بر بیش از ۹ هزار بیت سروده شده است.<ref>شاعر الحسین(ع) نگاهی به زندگی و شعر حکیم ملامحمد فضولی بغدادی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۱۲۶.</ref> | |||
=== دیگر آثار === | |||
محمد فضولی آثار دیگری نیز دارد که برخی از آنها عبارتند از: اربعین حدیث (چهل حدیث نبوی) با ترجمه منظوم به ترکی، رند و زاهد (نظم و نثر)، ساقینامه، بنگ و باده، صحبت الاثمار و شکایتنامه. بیشتر این آثار به زبان رمز و تمثیل سروده شده است.<ref name=":8">شاعر الحسین(ع) نگاهی به زندگی و شعر حکیم ملامحمد فضولی بغدادی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۱۲۷.</ref> | |||
==شعر== | |||
او به سه زبان ترکی، فارسی و عربی شعر میسرود. هنر او بیشتر در زبان ترکی که زبان مادریاش بود نمود داشت. وی را یکی از بزرگترین شاعران ترکزبان تاریخ دانستهاند.<ref name=":9" /> استاد شهریار، در شعری به زبان ترکی، به سه زبانه بودن و فضیلت او تصریح کرده است.{{یادداشت|«فارسی، ترکی، عربی ده نه فضایل وار ایمیش/ کی فضولی کیمی بیر شاعر فاضل دوغولور» برگردان فارسی آن: «چه فضایل والایی در زبان فارسی و ترکی و عربی | |||
هست/ که شاعر فاضلی همچون فضولی در دامان آن سه | هست/ که شاعر فاضلی همچون فضولی در دامان آن سه | ||
زبان متولد میشود.»}}<ref>کلیات اشعار ترکی، ص۱۱۰.</ref> | زبان متولد میشود.»}}<ref>کلیات اشعار ترکی، ص۱۱۰.</ref> او اشعار فراوانی در مدح [[ائمه(ع)]]، بهویژه [[امام علی(ع)]] و [[امام حسین(ع)]] دارد.<ref name=":10">زیارتگاههای عراق، ص۲۰۸.</ref> آفرینش آثار پرمایه ادبی، فکری و عرفانی او را به شاعری اندیشمند و صاحب مکتب ادبی و فکری تبدیل کرده است. برخی از آثار او را «به حق حیرتآور و شورانگیز» توصیف کردهاند. نظم و نثر ترکی او در موضوعات اجتماعی، عرفانی، اخلاقی، عاطفی، فسلفی و دینی است.<ref name=":9">شاعر الحسین(ع) نگاهی به زندگی و شعر حکیم ملامحمد فضولی بغدادی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۱۲۱.</ref> برخی، فضولی را بنیانگذاران ادب منظوم ترکی آذربایجان دانستهاند. به باور آنها، فضولی وزنها، قالبها، ترکیبها، مضمونها و معانی شعر فارسی را از راه ترجمه یا عین عبارت در ترکی، به کار برده و با ادب فارسی، ادبیات ترکی را حیات بخشیده است. آنان معتقدند غزلیات فضولی، عیناً تقلید از غزلیات فارسی است. در تاریخ شعر عثمانی، فضولی را نخستین شاعر از چهار شاعر بزرگ میدانند که در ادبیات قدیم عثمانی، دارای جایگاه ادبیاند. همچنین او تعدادی از پادشاهان و وزیران، از جمله شاه اسماعیل صفوی، سلطان سلیمان قانونی و وزیرش، ابراهیم پاشا را مدح گفته است.<ref name=":10" /> | ||
=== شعرهای ترکی === | ===شعرهای ترکی=== | ||
اشعار ترکی فضولی، در بحرهای عروضی و قالبهای گوناگون مانند مثنوی، غزل، قصیده، مسمط، مستزاد، مخمس، رباعی، دوبیتی سروده شده است. همراهی هنرنماییهای ظاهری با درونمایه و اندیشههای شاعر، شاهکارهای ماندگار آفریده است؛ برخی از اشعار شاخص او عبارت است از: منظومه لیلی و مجنون، بیشتر غزلیات، قصیده سو،{{یادداشت|قصیده آب در مدح پیامبر اکرم(ص).}} و مثنوی بنگ و باده. غزلهای ترکی او با این غزل شروع شده است:<ref>شاعر الحسین(ع) نگاهی به زندگی و شعر حکیم ملامحمد فضولی بغدادی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۱۲۲.</ref> | اشعار ترکی فضولی، در بحرهای عروضی و قالبهای گوناگون مانند مثنوی، غزل، قصیده، مسمط، مستزاد، مخمس، رباعی، دوبیتی سروده شده است. همراهی هنرنماییهای ظاهری با درونمایه و اندیشههای شاعر، شاهکارهای ماندگار آفریده است؛ برخی از اشعار شاخص او عبارت است از: منظومه لیلی و مجنون، بیشتر غزلیات، قصیده سو،{{یادداشت|قصیده آب در مدح پیامبر اکرم(ص).}} و مثنوی بنگ و باده. غزلهای ترکی او با این غزل شروع شده است:<ref name=":6">شاعر الحسین(ع) نگاهی به زندگی و شعر حکیم ملامحمد فضولی بغدادی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۱۲۲.</ref> | ||
{{شعر|قد انار ُ العشق َ للعشاق منهاج الهدی|سالک راه حقیقت عشقه ائیلر اقتدا|عشق دیر اُول نشئه کامل کیم آنداندیر مدام|می ده تشویر حرارت، نی ده تأثیر صدا|وادی وحدت حقیقتده مقام عشقدیر|کیم مشخص اولماز اول وادی ده سلطاندان گدا...|ای فضولی انتهاسیز ذوق بولدون عشقدن|بؤیله دیر هر ایش کی حق آدی ایله قیلسان ابتدا}} | {{شعر|قد انار ُ العشق َ للعشاق منهاج الهدی|سالک راه حقیقت عشقه ائیلر اقتدا|عشق دیر اُول نشئه کامل کیم آنداندیر مدام|می ده تشویر حرارت، نی ده تأثیر صدا|وادی وحدت حقیقتده مقام عشقدیر|کیم مشخص اولماز اول وادی ده سلطاندان گدا...|ای فضولی انتهاسیز ذوق بولدون عشقدن|بؤیله دیر هر ایش کی حق آدی ایله قیلسان ابتدا}} | ||
برگردان فارسی آن از این قرار است: عشق راه هدایت را برای عاشقان روشن نمود/ سالک راه حقیقت البته که به عشق اقتدا میکند؛ عشق آن نشئه کاملی است که همواره / شور حرارت می و تأثیر صدای نی از آن است؛ وادی وحدت در حقیقت جایگاه عشق است/ که در آن شاه از گدا شناخته نمیشود؛ ای فضولی! ذوقی بیانتها از عشق یافتی/ چنین است اگر هر کاری را با نام حق آغاز کنی. | برگردان فارسی آن از این قرار است: عشق راه هدایت را برای عاشقان روشن نمود/ سالک راه حقیقت البته که به عشق اقتدا میکند؛ عشق آن نشئه کاملی است که همواره / شور حرارت می و تأثیر صدای نی از آن است؛ وادی وحدت در حقیقت جایگاه عشق است/ که در آن شاه از گدا شناخته نمیشود؛ ای فضولی! ذوقی بیانتها از عشق یافتی/ چنین است اگر هر کاری را با نام حق آغاز کنی. | ||
خط ۵۰: | خط ۶۲: | ||
برگردان فارسی آن از این قرار است: ای دیده گریان! از اشک خود بر آتش دلم آب میفشان/ چرا که آب دیده نمیتواند چنین آتشی را خاموش کند.<ref>شاعر الحسین(ع) نگاهی به زندگی و شعر حکیم ملامحمد فضولی بغدادی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۱۲۴.</ref> | برگردان فارسی آن از این قرار است: ای دیده گریان! از اشک خود بر آتش دلم آب میفشان/ چرا که آب دیده نمیتواند چنین آتشی را خاموش کند.<ref>شاعر الحسین(ع) نگاهی به زندگی و شعر حکیم ملامحمد فضولی بغدادی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۱۲۴.</ref> | ||
=== شعرهای فارسی === | ===شعرهای فارسی=== | ||
شعرهای فارسی او، شامل قالبهای گوناگون مانند غزل، قصیده، مثنوی و رباعی و دارای مضامین مختلف مانند، دینی، عرفانی و تاریخی است. یکی از غزلهای او در ستایش امام علی(ع) اینگونه است: | شعرهای فارسی او، شامل قالبهای گوناگون مانند غزل، قصیده، مثنوی و رباعی و دارای مضامین مختلف مانند، دینی، عرفانی و تاریخی است. یکی از غزلهای او در ستایش امام علی(ع) اینگونه است: | ||
{{شعر|سجده خاک نجف مرغوب اهل عالم است|چون نباشد | {{شعر|سجده خاک نجف مرغوب اهل عالم است|چون نباشد سجدهگه، جایی که خاکش آدم است؟|نیست در عالم مقامی خوشتر از خاک نجف|آری، آری آن مقام مقتدای عالم است|شیر یزدان حیدر صفدر که با توفیق فضل|در حریم قدر معراج رسالت محرم است}} | ||
برخی از بیتهای غزلهای او به این شرح است:<ref>شاعر الحسین(ع) نگاهی به زندگی و شعر حکیم ملامحمد فضولی بغدادی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۱۲۴ و ۱۲۵.</ref> | برخی از بیتهای غزلهای او به این شرح است:<ref>شاعر الحسین(ع) نگاهی به زندگی و شعر حکیم ملامحمد فضولی بغدادی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۱۲۴ و ۱۲۵.</ref> | ||
{{شعر|خوب میدانم وفا از خود، جفا از یار خود|زان که او در کار خود خوب است و من در کار خود!}}{{شعر|گل به باغ آمد، ولی از عمر خود کامی نیافت|خارها در زیر پهلو داشت، آرامی نیافت}} | {{شعر|خوب میدانم وفا از خود، جفا از یار خود|زان که او در کار خود خوب است و من در کار خود!}} | ||
{{شعر|گل به باغ آمد، ولی از عمر خود کامی نیافت|خارها در زیر پهلو داشت، آرامی نیافت}} | |||
=== قصیدههای عربی === | او شعر حسینی خود را اینگونه به زبان شعر فارسی توصیف کرده است:<ref name=":8" />{{شعر|چون خاک کربلاست فضولی مقام من | ||
|نظمم به هر کجا که رود حرمتش رواست|زر نیست، سیم نیست، گهر نیست، لعل نیست|خاک است شعر بنده، ولی خاک کربلاست!}} | |||
===قصیدههای عربی=== | |||
از فضولی ۱۱ قصیده کامل و یک قصیده ناتمام به زبان عربی بر جای مانده که در مجموع 465 بیت میشود که هفت قصیده در مدح حضرت محمد(ص) و سه قصیده در ستایش امام علی(ع) است.<ref>شاعر الحسین(ع) نگاهی به زندگی و شعر حکیم ملامحمد فضولی بغدادی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۱۲۵.</ref> | از فضولی ۱۱ قصیده کامل و یک قصیده ناتمام به زبان عربی بر جای مانده که در مجموع 465 بیت میشود که هفت قصیده در مدح حضرت محمد(ص) و سه قصیده در ستایش امام علی(ع) است.<ref>شاعر الحسین(ع) نگاهی به زندگی و شعر حکیم ملامحمد فضولی بغدادی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۰ و ۱۱، ص۱۲۵.</ref> | ||
خط ۹۳: | خط ۱۰۷: | ||
'''تراث کربلاء'''، سلمان هادی طعمه، مشعر، تهران، ۱۳۹۳ش. | '''تراث کربلاء'''، سلمان هادی طعمه، مشعر، تهران، ۱۳۹۳ش. | ||
'''حدیقة السعداء'''، محمد بن سلیمان فضولی، مقدمه رسول اسماعیلزاده دوزال، مجمع جهانی اهل بیت(ع). | |||
'''چشمه خورشید (پژوهشی در زندگی و آثار ملا محمد فضولی)'''، علی اصغر شعردوست، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دبیرخانه کنگره بزرگداشت حکیم محمد فضولی،تهران، 1374ش، ص314. | '''چشمه خورشید (پژوهشی در زندگی و آثار ملا محمد فضولی)'''، علی اصغر شعردوست، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دبیرخانه کنگره بزرگداشت حکیم محمد فضولی،تهران، 1374ش، ص314. |