کتابخانه آقابزرگ تهرانی: تفاوت میان نسخه‌ها

که به مکتبة صاحب الذریعة نیز مشهور است<ref name=":2">[https://www.imamali.net/?id=5582 مكتبة صاحب الذريعة]، شبکة الامام علی(ع).</ref>،

شيخ آقابزرگ تهرانى (١٢٩٣- ١٣٨٩ق) صاحب موسوعه «الذريعه إلى تصانيف الشيعه»، از شاگردان ميرزاى شيرازى و يكى از متفكّران و پژوهشگران برجسته تشيع كه از يادگارهاى او تأسيس كتابخانه‌اى با آثار فاخر در نجف اشرف است.<ref>وقف‌نامه کتابخانه شیخ آقا بزرگ تهرانی،‌ فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص۱۶۴.</ref> اين عالم خدوم به فرهنگ و تمدن اسلامى، پس از فوت بنا بر وصيتش در زيرزمين كتابخانه به خاك سپرده شد.<ref name=":0">وقف‌نامه کتابخانه شیخ آقا بزرگ تهرانی،‌ فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص۱۶۶.</ref> متأسفانه امروزه كتابخانه و مزار آقابزرگ از وضعيت مناسبى برخوردار نيست.<ref name=":0" />

اين كتابخانه را آقابزرگ از زمان آغاز تحصيل گردآورى كرده است. تأسيس ابتدايى كتابخانه در سامراء بود و خود شيخ نيز مقيم اين شهر شده بود؛ اما آن هنگام كه براى سكونت به نجف آمد، كتابخانه‌اش را نيز به آن‌جا منتقل كرد و تمام همّت و توجّه و عنايت بى‌بديل خود را متوجه آن نمود و توانست كتاب‌هايى از دورترين نقاط جهان گرد آورد؛ به‌ويژه از مصر و ايران.<ref name=":1">وقف‌نامه کتابخانه شیخ آقا بزرگ تهرانی،‌ فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص۱۶۵.</ref>

متأسفانه امروزه كتابخانه و مزار آقابزرگ از وضعيت مناسبى برخوردار نيست.<ref name=":0" />

امروزه يكى از نفيس‌ترين كتابخانه‌هاى جهان اسلام به شمار مى‌رود و كتاب‌هاى چاپى و خطّى ارزشمندى را در خود جاى داده است.

آقا بزرگ با كمك همين كتابخانه بود كه توانست دو موسوعۀ «الذريعه إلى تصانيف الشيعه» و «طبقات اعلام الشيعه» را تأليف كند. كتابخانه آقابزرگ داراى ۵٠٠٠ جلد<ref name=":1" /> که در آن میان موسوعه‌های تاریخی، رجالی و نسخه‌های کم‌یاب خطی است.<ref name=":2" />  

-مناهل الضرب فى انساب العرب؛ سيدجعفر أعرجى

-مصباح الزائر؛ سيّد بن طاووس (درباره دعا)  

-مصباح المتهجد؛ شيخ طوسى (درباره دعا)  

-آداب مناظره؛ عضدى

-ابواب الجنان؛ ملّا محمدرفيع قزوينى

-اثبات الواجبات الجلاليه؛ ملا جلال‌الدين دوانى

-احكام اهل‌الآخره؛ سيدشريف مرتضى

-اخلاق ناصرى؛ شيخ نصيرالدين طوسى

-ارشاد الاذهان؛ علّامه حلّى

-بعض المباحث فى احكام الكلام، سيد شريف مرتضى<ref name=":1" />

1- الذريعة إلى تصانيف الشيعة ، بخط مؤسس المكتبة مؤلف الكتاب .2 ـ طبقات أعلام الشيعة ، له أيضا وبخطه .3- إجازات القرون الثلاثة الأخيرة ، له أيضا وبخطه .4- مجموعة الفوائد المتفرقة ، له أيضا وبخطه .5- مستدرك الذريعة ، له أيضا وبخطه .6- آداب المناضرة ، للعضدي، وبخط مؤسس المكتبة .7ـ آداب المناضرة ، للكاشي ، بخط مؤسس المكتبة .8 ـ الأعلام ، للشيخ المفيد، بخط مؤسس المكتبة .9ـ الجبر والتفويض للإمام الهادي عليه السلام ، بخط مؤسس المكتبة .10ـ رسالة أبي غالب الزراري ، بخط مؤسس المكتبة .11ـ ثماني عشرة رسالة في موضوعات مختلفة ، للسيد المرتضى، بخط مؤسس المكتبة .12- جنة المأوى فيمن رآه (عج) في الغيبة الكبرى ، للميرزا النوري المتوفّى 1320هـ ، بخط المؤلّف كتبها سنة 1302هـ .13- خاتمة المستدرك، للميرزا النوري ، بخط المؤلف فرغ منه سنة 1319هـ .14- دار السلام في الرؤيا والمنام ، للميرزا النوري ، بخط المؤلّف فرغ منه سنة 1292هـ .15- الصحيفة العلوية الثانية ، للميرزا النوري ، بخط المؤلّف كتبت سنة 1303هـ .16- ميزان السماء في ميلاد خاتم الأنبياء ، للميرزا النوري ، بخط المؤلّف فرغ منه سنة 1281هـ .17- آداب البحث والمتعلمين ، للمولى محمد القومشهي، بخط المؤلف .18- التبصرة في التجويد ، للقومشهي ، بخط المؤلف فرغ منه سنة 1252هـ .9- الحسن والقبح العقليين ، للقومشهي ، بخط المؤلّف فرغ منه سنة 1281هـ .20- إرشاد الأذهان ، للعلامة الحلي ، كتب سنة 1105هـ .21- الأنموذج في النحو ، للأردبيلي ، كتب سنة 1239هـ .22- التذكرة في الأُصول الخمسة ، للصاحب بن عباد .23- التصريح ، للأزهري ، كتب سنة 1037 هـ .24- تهذيب الأصول ، كتب سنة 1044هـ .25- جامع السعادات ، للنراقي ، كتب سنة 1208هـ .26- رسالة في الجمع بين الفاطميتين ، للوحيد البهبهاني ، كتب في عصر المؤلّف .27ـ خلاصة الأذكار ، لفيض الكاشاني ، كتب في عصر المؤلف .28ـ الدروس الشرعية ، للشهيد الأوّل ، كتب سنة 830هـ .29ـ رجال الشيخ مرتضى الأنصاري .30ـ الروضة البهية ، للشهيد الثاني ، بورق ترمة ، ونسختان أخريان ، كتابة إحداهما 1247هـ ، وكتابة الأخرى 1271هـ .31ـ شرائع الإسلام ، للمحقق الحلي ، كتب سنة 1240هـ .32ـ عقاب الأعمال ، للصدوق ، كتب سنة 1267هـ .33ـ الملاحم والفتن ، لابن طاووس كتبت عن نسخة المؤلف وقوبلت عليها .34ـ الفصول النصرية ، لنصير الدين الطوسي .35ـ القول الصراح في نقد الصحاح ، لشيخ الشريعة الأصفهاني ، كتب عن نسخة بخط المؤلف سنة 1341هـ .36ـ كنـز العرفان في فقه القران ، للمقداد السيوري ، كتب 1248هـ .37ـ م سند محمد بن سليمان المغربي .38 ـ مهج الدعوات، لابن طاووس ، كتب 1035هـ .39ـ المقنع ، للصدوق ، كتب 1239هـ .40 ـ النكت الاعتقادية ، للمفيد ، كتب 1147هـ .وتقع هذه المكتبة في دار مؤسسها بمحلة الجديدة .  

وقف‌نامه به امضاى این عالمان رسیده است:

* سيد محمدطاهر شيرازى

* حسين مشكور

* محمدرضا مروّجى طبسىّ نجفى

* ابراهيم حسينى شيرازى، مشهور به ميرزاى اصطهباناتى.<ref>وقف‌نامه کتابخانه شیخ آقا بزرگ تهرانی،‌ فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۱۴، ص۱۶۴؛ به نقل از موسوعة النجف الاشرف، ج٧، ص٢۶١.</ref><br />

بسم الله الرحمن الرحيم، و به ثقتى.

حمد خدايى را سزاست كه بر خطورات قلب همگان واقف، و از خفاياى سرّى مردم مطّلع، و بر آنچه در برگ‌برگ دفاتر نوشته مى‌شود، عالم است. سلام و درود بر كسى كه قرآن كريم بر او نازل شد؛ قرآنى كه همه كتاب‌هاى آسمانى گذشته را نسخ نمود، و سلام بر اوصاى معصوم پيامبر و سلام بر حافظان شريعت. و امّا بعد. . . از آن‌جايى كه شرع مقدس مرا بر آن داشت كه يك صدقه جاريه‌اى از خود به جاى بگذارم، و از طرفى فرزندانم مرا تشويق مى‌نمودند كه كتاب‌هايم در نجف اشرف بماند تا همه علاقه‌مندان و طلّاب و بزرگان بتوانند از آن استفاده كنند، فرصت را غنيمت شمردم و از خداوند عزوجل طلب خير و صلاح نمودم و صيغه وقف را بر تمام آنچه در كتابخانه داشتم، جارى كردم؛ كتابخانه‌اى كه در سال ١٣۵۴ق با خود از سامراء به نجف آوردم. البته اين وقف شامل كتب چاپ شده‌ام، مانند «الذّريعة» و «طبقات اعلام الّشيعة» نمى‌شود؛ چراكه آنها بايد فروخته شوند و درآمدش در چاپ مجلّدات بعدى صرف گردد. همچنين شامل مخطوطاتى كه به دست خود نوشتم، نمى‌شود؛ چراكه قبلاً آنها را براى اهل علمِ از ميان فرزندان پسرم وقف خاصّ نمودم تا از آن منتفع شوند و اقدام به چاپش نمايند. توليت اين كتابخانه را به دامادم حاج شيخ حسين و جناب سيد مهدى مدرّسى و فرزندان پسرم كه در تهرانند و فرزندان ايشان واگذار كرده‌ام، و ايشان (ان‌شاءالله) به نگه‌دارى از آن اقدام خواهند كرد، و عوائد و منافع آن را صرف هزينه‌هاى كتابخانه مى‌كنند. بر فرض اگر فرزندانم كسى از نسل خود باقى نگذاشتند يا كسى از ايشان اقدام به نگه‌دارى از كتابخانه نكرد، كتاب‌ها به كتابخانه امير مؤمنان (ع) منتقل شود؛ كتابخانه‌اى كه علّامه امينى چند سال پيش از اين آن را تأسيس نمود. در هر صورت اين كتاب‌ها تا زمانى كه قابل استفاده باشد، وقف شده تا اين‌كه حضرت ولىّ‌عصر (عج) ظهور نمايد و در مورد آن به اذن پروردگار خود تصميم بگيرند. كسى كه اين وقف را از وقفيّت برگرداند، گناهش بر عهده خودش خواهد بود. صيغه وقف در روز جمعه ٢۵ ماه ذى‌الحجه، درست يك ماه بعد از «دحوالارض» اجرا شد و بعد از گذشت سه ماه و سه روز از اجراى صيغه، در روز پنج‌شنبه بيست‌ويكم رمضان مفاد آن را در حالى كه در خانه خود در نجف اشرف نشسته‌ام، با دست لرزان خويش نوشتم.

فانى، آقابزرگ تهرانى