گنبد: تفاوت میان نسخه‌ها

۱٬۰۰۱ بایت اضافه‌شده ،  ‏۱۲ نوامبر ۲۰۱۹
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۲: خط ۲:


[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]
[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]
قُبِّه و برآمدگی که بر بالای معابد و مساجد می سازند.


<ref>فرهنگ فارسی معین، ذیل واژه گنبد.</ref>
== واژه‌شناسی ==
واژه گنبد، به قُبّه و برآمدگی معنا شده که بیشتر با آجر، بر بالای معبد، مسجد، قبر و آرامگاه‌ ساخته می‌شود.<ref>فرهنگ فارسی معین، ذیل واژه گنبد.</ref><ref name=":0">فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه گنبد.</ref> به مجاز، به آسمان، گنبد کبود یا لاجوردی گفته شده است.<ref name=":0" />  گنبد را در زبان پهلوی، گومبت و در زبان عربی قُبه دانسته‌اند.<ref>لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه گنبد.</ref> برای این واژه، معانی دیگری مانند جستن و خیز کردن نیز ذکر شده است.<ref>لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه گنبد، به نقل از برهان.</ref>


سقف یا ساختمان بیضی‌شکل که غالباً با آجر بر فراز معابد و مساجد و یا قبور و آرامگاه‌ها می‌سازند. در گذشته به مجاز، به آسمان گنبد کبود و به غنچه گل، گنبد گل گفته‌ می‌شد.<ref>فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه گنبد.</ref>
== معرفی ==
به سقف مدوّر و برجسته‌اى كه حالت نیم‌کره داشته و از خشت، گل، آجر، سيمان و آهن يا مصالح ديگر ساخته مى‌شود، «گنبد» می‌گويند. سقف‌ بسيارى از مسجدها، حرم‌ها، برج‌هاى قديمى، برخى مقبره‌ها، معبدها و كليساها گنبدى شكل است. گنبد بیشتر زيارتگاه‌ها، كاشى كارى يا طلا كارى است.<ref name=":1" />  


گنبد. [ گُم ْ ب َ ] (اِ) پهلوی گومبت (گنبد، قبه )<ref>لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه گنبد.</ref>
گنبد را مانند [[ایوان]]، بارزترین عنصر معماری ایران دانسته‌اند.<ref>گنبدها در معماری اسلامی، ص۴۰۳.</ref> پیشنیه ساخت گنبد در ایران، به هزاره سوم پیش از میلاد باز می‌گردد.<ref>تحلیل لرزه ای گنبدهای ایرانی. نشریه دانشکده فنی، جلد 38 ،شماره 6.</ref> نخستین نمونه شناخته شده نوع تکامل یافته بناهای گنبددار ایرانی، که دارای دهلیزهایی در اطراف آن است، بنای بزرگی است در پیشاپور که به کاخ شاپور اول (ح.۲۴۱-۲۷۲م) شهرت دارد.<ref>گنبدها در معماری اسلامی، ص۴۰۵.</ref>


جستن و خیز کردن،<ref>لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه گنبد، به نقل از برهان.</ref> نوعی از جستن است چناچه به چهار پا جستن آهو و است.<ref>لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه گنبد، به نقل از غیاث اللغات.</ref>
== معناشناسی ==


به سقف مدوّر و برجسته‌اى كه از خشت، گل، آجر، سيمان و آهن يا مصالح ديگر ساخته مى‌شود، «گنبد» گويند كه مترادف با قبه است كه حالت نيم كره دارد و تجلّى مفهوم آسمان است. سقف‌هاى بسيارى از مساجد و حرم‌ها و برج‌هاى قديمى و برخى معابد و كليساها، گنبدى شكل مى‌باشند و به آسمان نيز گنبد كبود و گنبد دوار گويند.


زيارتگاه‌ها اغلب گنبدى دارند كه كاشى كارى يا طلا كارى است. قبة الخضراء، به گنبد سبز رنگ مرقد پيامبر اكرم (ص) در مدينه گفته مى‌شود و به برج‌ها و مقبره‌هايى كه روى قبور بعضى از بزرگان و مشاهير است نيز گنبد و بارگاه گفته مى‌شود.
تجلّى مفهوم آسمان است.<ref name=":1" />


در تحليل ذوقى و عرفانى دربارۀ گنبد مساجد و معابد و حرم‌ها، آسمان به طور نمادين به فضاى مسقف مساجد متصل مى‌شد و اتصال گنبد به فضاى مربع زيرين، نمادى از اتصال آسمان به زمين و ناسوت به لاهوت است و نيز بيان معمارانه اين امر است كه در اسلام، عالم مادّه و معنى، متصل و پيوسته به يكديگرند.
در تحليل ذوقى و عرفانى دربارۀ گنبد مساجد و معابد و حرم‌ها، آسمان به طور نمادين به فضاى مسقف مساجد متصل مى‌شد و اتصال گنبد به فضاى مربع زيرين، نمادى از اتصال آسمان به زمين و ناسوت به لاهوت است و نيز بيان معمارانه اين امر است كه در اسلام، عالم مادّه و معنى، متصل و پيوسته به يكديگرند.


از آن جا كه گنبد، نماد آسمان است، گنبد معابد، مقابر، مساجد بزرگ، تالارهاى غسل تعميد، تالارهاى مجالس ترحيم و قبه‌هاى كوچك، اغلب به صورت تصاوير آسمان، فرشتگان، ستاره‌ها و پرندگان، ارابۀ خورشيد و غيره مرصع يا زينت مى‌شوند. اين تزيينات، بنا را به صورتى آسمانى در تمام كائنات عرضه مى‌كنند. گنبد كه اغلب بر پايه اى مربع قرار مى‌گيرد، خطوط منحنى و خطوط مستقيم پايه را به هم مى‌آميزد و نماد وحدت آسمان و زمين است.<ref>حرم در واژه‌ها، ص ۴٣؛ به نقل از افق آينده، ج ٢، ص ۴۴۵؛ فرهنگ نمادها، ج ۴، ص ٧۵٣.</ref>
از آن جا كه گنبد، نماد آسمان است، گنبد معابد، مقابر، مساجد بزرگ، تالارهاى غسل تعميد، تالارهاى مجالس ترحيم و قبه‌هاى كوچك، اغلب به صورت تصاوير آسمان، فرشتگان، ستاره‌ها و پرندگان، ارابۀ خورشيد و غيره مرصع يا زينت مى‌شوند. اين تزيينات، بنا را به صورتى آسمانى در تمام كائنات عرضه مى‌كنند. گنبد كه اغلب بر پايه اى مربع قرار مى‌گيرد، خطوط منحنى و خطوط مستقيم پايه را به هم مى‌آميزد و نماد وحدت آسمان و زمين است.<ref name=":1">حرم در واژه‌ها، ص ۴٣؛ به نقل از افق آينده، ج ٢، ص ۴۴۵؛ فرهنگ نمادها، ج ۴، ص ٧۵٣.</ref>


==پانوشت==
==پانوشت==
خط ۳۱: خط ۳۱:
}}
}}
'''حرم در واژه‌ها'''، از مجموعه «رهنما»، سید ابراهیم موسوی‌پناه، آستان قدس رضوی، ۱۳۹۱ش.
'''حرم در واژه‌ها'''، از مجموعه «رهنما»، سید ابراهیم موسوی‌پناه، آستان قدس رضوی، ۱۳۹۱ش.
'''گنبدها در معماری اسلامی'''، دیتریش هوف، ترجمه کرامت‌الله افسر و محمدیوسف کیانی، چاپ شده در '''معماری ایران، دوره اسلامی'''، گردآوری محمدیوسف کیانی، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، تهران، ۱۳۹۳ش.
'''تحلیل لرزه‌ای گنبدهای ایرانی'''، حجازی و میرقادری، نشریه دانشکده فنی، دوره 38 ،شماره 6، شماره پیاپی ۴۰۵، زمستان ۱۳۸۳ش.


{{پایان}}
{{پایان}}
۱۵٬۶۱۴

ویرایش