محمد بن علی النقی(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

محمد بن علی النقی(ع)، در سال ۲۲۸ قمری، در روستای صرایا، در سه فرسخی [[مدینه]] به دنیا آمد.<ref>ابن شهر آشوب مازندرانى، مناقب آل ابی‌‏طالب، ج4، ص382.</ref> برخی تاریخ‌نگاران و رجال‌نگاران، تولد او را در سال  236 یا 238 قمری دانسته‌<ref name=":0">طبرسى، اعلام الورى با علام الهدى، ص 367؛ مسعودى، مروج الذهب، ج 2، ص 489.</ref> و برخی این مطلب را رد کرده‌اند؛<ref name=":1">ستاره درخشان منطقه دجیل عراق، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۲۴، ص۱۰۹.</ref> زیرا همان افراد، زمان تولد [[امام حسن عسکری(ع)]] را که کوچک‌تر از محمد بوده، سال ۲۳۱ یا ۲۳۲ قمری دانسته‌اند؛<ref name=":0" /> از این رو، سال تولد محمد نمی‌تواند 236 یا 238 قمری باشد.<ref name=":1" />  

 

 

نام او محمد بوده و برای وی کنیه‌های بسیاری مانند ابوجعفر، ابوجاسم، ابواشارات، ابوبرهان، ابوعلی و ابواحمد برشمرده‌اند. او با لقب‌هایی چون سَبْعُ الدّجیل، اسَد الدجیل، سَبع الجزیره، باب الحوائج، حامی الجار{{یادداشت|پشتیبان همسایگان.}} و أخوالعباس شناخته می‌شود. کنیه‌ها و لقب‌های او را نشانه ویژگی‌های اخلاقی او مانند شجاعت، سخاوت و گذشت دانسته‌اند. شناخته شده‌ترین کنیه او «ابوجعفر» و معروف‌ترین لقب وی «سَبْعُ الدجیل»{{یادداشت|شیر دجیل.}} است.<ref>سيدمحمود غريفى، سبع‏‌الدجيل مناخ القاصد الى سامراء، ص 4-5.</ref> علت شهرت وی به این لقب را محل دفن او در منطقه دجیل و ویژگی شجاعت او در برابر ظالمان دانسته‌اند.{{یادداشت}}<ref>سعيد ملامحسن اككيم، كرامات السيدمحمدبن الامام على الهادى المعروف بسبع الدجيل، ص 11- 12؛ مجلس السيدمحمد سبع الدجيل، ص 25- 26.</ref>

پدر وی، [[امام هادی(ع)|علی بن محمد(ع)]]، امام هفتم [[شیعه|شیعیان]] و مشهور به امام هادی(ع) است؛ از این رو، حافظ ابونعیم اصفهانی، نسب او را دارای منزلتی آسمانی<ref>حافظ ابونعيم اصفهانى، حلية الاولياء، ج 5، ص 71.</ref> و برخی، نسب او را از شمس ضحی نورانی و  بر آن ستون نوری از فجر صبحگاهی دانسته‌اند.<ref>باقر شريف القرشى، موسوعة سيرة اهل البيت، ج 34، ص 17.</ref>   

امام حسن عسکری(ع)، مادر خود سلیل را وصی خود قرار داد و او را از زمان شهادت خود با خبر کرد. وی با شنیدن این خبر به شدت گریه کرده و ناله سر داد و امام(ع) او را به آرامش دعوت کرد.{{یادداشت|ای مادر! جزع مکن که تقدیر الهی جاری خواهد شد.}} پس از شهادت و دفن امام حسن عسکری(ع) در [[سامراء]]، سلیل در این شهر ساکن شده و وصیت کرد پس از مرگ او را کنار شوهر و فرزندانش دفن کنند.<ref>شيخ مفيد، الارشاد، ج 2، ص 279؛ اعلام الورى، ص 366، شيخ عباس قمى، منتهى الآمال، ج 2، ص 443، شيخ ذبيح‏الله محلاتى، رياحين الشريعه، ج 3، ص 24- 25؛ محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج 50، ص 235؛ طبرى آملى، دلايل الامامه، ص 424؛ على بن عيسى اربلى، كشف الغمه، ج 3، ص 271؛ شيخ حسين بن عبدالوهاب، عيون المعجزات، ص 134، اعيان الشيعه، ج 3، ص 289.</ref> امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع)، به برخی اصحاب و پیروان خود سفارش می‌کردند در برخی امور، هنگامی که به آن دو دسترسی نداشتند، به سلیل مراجعه کنند. او را پس از شهادت امام حسن عسکری(ع) پناه و دادرس شیعیان دانسته‌اند.<ref>شيخ حسين بن عبدالوهاب، عيون المعجزات، ص 134، اعيان الشيعه، ج 3، ص 289.</ref>

در سال ۲۳۳ قمری، با سعایت عبدالله بن محمد، امام جمعه [[مدینه]] و دستور [[متوکل عباسی]]، یحیی بن هرثمه مأمور شد و [[امام هادی(ع)]] را از مدینه به پایتختِ حکومت، سامراء منتقل کرده، تا تحت نظارت حکومت باشد. در این زمان، محمد بن علی النقی(ع)، در مدینه ماند.

 

برخی، تبعید امام(ع) به سامراء را، سال ۲۴۳ قمری دانسته و برخی دیگر، این تاریخ را رد کرده‌اند.<ref>مروج الذهب، ج 2، ص 512- 513، تاريخ يعقوبى، ج 2، ص 512- 513، سبط بن جوزى، تذكرة الخواص، ص 359 و مرآة الزمان، ج 9، ص 553، دائرة المعارف تشيع، ج 2، ص 370..</ref>

*[[امام حسن عسکری(ع)|حسن بن علی(ع)]]، امام یازدهم شیعیان و معروف به امام حسن عسکری(ع): وی در سال 232 قمری، در [[سامراء]] زاده شده و در ۲۲ سالگی به امامت رسید. مدت امامت وی نزدیک به شش سال بوده و در سال 260 قمری، در 29 سالگی به شهادت رسید.<ref>بحارالانوار، ج 50، ص 235، 239 و 325؛ ابن‏صباغ مالكى، الفصول المهمة، ص 290.</ref>

*سید حسین: وی را عابد، زاهد، جلیل القدر و عظیم الشأن خوانده‌اند. به او و برادرش امام حسن عسکری(ع) سبطین می‌گفتند. سبب آن، شباهت آن دو، به دو سبط جدشان [[امام حسن(ع)]] و [[امام حسین(ع)]] بوده است. او به امامت امام حسن عسکری(ع) اعتراف داشته و بر پایه روایت ابوالطیب، صدای [[امام مهدی(ع)]] به صدای او شباهت داشته است. حسین، چهار فرزند به نام‌های جعفر، محمود، باقر و زین العابدین داشته که توسط [[بنی‌عباس|حکومت عباسی]] به شهادت رسیدند. مرقد سیدحسین، نزدیک قبر پدرش امام هادی(ع) و قبر برادرش امام حسن عسکری(ع) در [[سامراء]] است.<ref>منتهى الامال، ج 2، ص 687؛ محمدرسول دريائى، امام هادى و نهضت علويان، ص 57، به نقل از سيد عبدالوهاب بدوى، عمدة الطالب فى انساب آل ابى‏‌طالب، طبع هند.</ref>

*جعفر کذّاب: وی ادعای امامت کرده و به حمایت از کسانی که توسط پدر و برادرش طرد شده بودند، از جمله فارس بن حاتم قزوینی پرداخت. به گفته برخی، او آشکارا مرتکب فسق، فجور و فساد شده است. جعفر تا پایان زندگی امام حسن عسکری(ع)، به فتنه‌انگیزی ادامه داد. در پاره‌ای از روایات امام هادی(ع)، از شیعیان خواسته از او دوری کرده و او را نسبت به خود مانند نسبت نمرود به [[حضرت نوح(ع)]] دانسته است. امام حسن عسکری(ع) نیز، به اصحاب خود هشدار داده، جعفر از رازهای آن‌ها آگاه نشود. او خود و جعفر را مانند هابیل و قابیل دانسته است.{{یادداشت|هرگز مبادا که برادرم جعفر از رازهای شما مطلع گردد. مَثَل من و او چون هابیل و قابیل فرزندان آدم است. اگر جعفر بتواند، مرا به قتل می رساند، ولی خداوند بر امور خود غالب است.}}<ref>سيدهاشم بحرانى، مدينة معاجز الائمة الائنى عشر و دلائل الحجج على البشر، ج 8، ص 134 و 664؛ المجدى، ص 136؛ سيد حمال‏الدين احمد بن عنبه، الفصول الفخريه، ص 134؛ منتهى الامال، ج 2، ص 690.</ref>

*خواهر او را، [[شیخ مفید]]، عایشه<ref>الارشاد، ج۲، ص۳۱۲.</ref> و ابن شهر آشوب، عِلِّیّه خوانده است.<ref>ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج۴، ص۴۰۲.</ref>

به باور سید ضامن بن شدقم (م.1090 ق)، نسب‌شناس، سید شمس‌الدین محمد،‌ از نوادگان او اوست. نسب سید شمس‌الدین محمد به این طریق به محمد بن علی النقی(ع) می‌رسد: محمد بن علی بن محمد بن حسین بن محمد بن علی بن محمد بن الامام الهادی(ع). او زاده و رشد یافته شهر بخارا، از توابع جمهوری [[ازبکستان]] بوده و به میرسلطان بخاری شهرت یافته بود. او را عابد، پرهیزکار و همنشین عالمان معرفی کرده‌ و کرامات زیادی از او نقل شده است. سید شمس‌الدین محمد، از بخارا به مرکز [[عثمانی|حکومت عثمانی]]، [[ترکیه]] کنونی، هجرت کرده و در شهر بورسا ساکن شد. او در سال 832ق. در همان‌جا، درگذشته و دفن شد. مزار او از کانون‌های زیارتی آن دیار به شمار می‌رود. به گفته سیدحسن براقی، نسل محمد بن علی النقی(ع)، از طریق سید شمس‌الدین محمد ادامه یافته و نوادگانش در نقاط گوناگون جهان اسلام منتشر شده‌اند. علاءالدین ابراهیم، یکی از پسران وی بوده که پسرش علی و نواده اش یوسف است و به سید محمد بعّاج منتهی می‌شوند.<ref>منتهى الامال، ج 2، ص 689-690.</ref> سیدمحمد بعّاج، نسبش این گونه به شمس الدین محمد می‌رسد: سید محمد، فرزند حمزه، فرزند یوسف، فرزند علاءالدین ابراهیم فرزند سید شمس‌الدین محمد.{{یادداشت|علت نامیدن سیدمحمد به بعّاج این است که فرزند حاکم عثمانی به اختلالی در دستگاه گوارش مبتلا گردید و بر اثر این عارضه شکمش بسیار متورم گردید و با کرامت سیدمحمد مذکور، وی از این بیماری رهایی یافت.}}<ref>محمدعلى اردوبادى، ستاره دجيل، ص 187؛ نگين دجيل، ص 30.</ref>

محمد بن علی النقی(ع)، نزد [[امام هادی(ع)]] و شیعیان، جایگاه بلندی داشت؛ آنقدر که اصحاب و برخی علویان گمان می‌کردند وی جانشین پدر در امر امامت خواهد بود؛ ولی او پیش از شهادت پدر درگذشت و در مجلس تعزیت او، [[امام حسن عسکری(ع)]]، توسط امام هادی(ع)، به عنوان جانشین پس از خود معرفی شد.<ref>شيخ طوسى، كتاب الغيبة، ص 55- 56 و نيز ص 120- 121، كافى، ج 1، ص 327، ابوعبدالله حسين بن حمدان خصيبى چنبلاتى، الهداية الكبرى، ص 385..</ref> امام حسن عسکری(ع)، هنگام مرگ وی، گریبان چاک داده و در پاسخ کسی که از این کار شگفت‌زده شده بود، [[حضرت موسی(ع)]] را نمونه آورد که برای برادرش هارون گریبان پاره کرد.<ref>شيخ طوسى، الغيبة، ص 122.</ref>

محمد بن علی النقی(ع)، نزد مردم [[عراق]]، حتی [[اهل سنت]]، اعراب بادیه و عشایر منطقه دجیل، بسیار محترم است. آنها بر این باورند که اگر کسی سوگند دروغ به سید محمد بخورد، به شدت مجازات می‌شود؛ از این رو، بیشتر نزاع‌های منطقه دجیل و حوالی آن با سوگند به مقام وی، کاهش یا به آشتی می‌انجامد.<ref>محدث نورى، النجم الثاقب، ص 161.</ref> به گفته برخی، امامزاده سید محمد برای شیعیان عرب زبان، همان مقامی را دارد که [[حضرت عباس(ع)]] نزد [[ايران|ایرانیان]] شیعه دارد.<ref name=":1" />

به باور شجاع الدین موصلی، از سرشناسان سده هفتم قمری، بزرگی جایگاه محمد بن علی النقی(ع) چنان است که نمی‌توان به همه جنبه‌های کمالات وی پرداخت.<ref>عمر بن شجاع موصلى، نعيم المقيم لعترة النبأ العظيم، ص 86.</ref> [[محمد حرزالدین]]، او را جلیل القدر، دارای منزلت بلند و عالمِ عامل خوانده است.<ref>محمد حرزالدين، مراقد المعارف، ج 2، ص 81.</ref> محمدرضا سیبویه، سید محمد امامزاده ای باشرافت و جلالت می باشد و شئون معنوی و معرفتی وی در این مجال قابل بیان و احصا نیست.<ref>سبع الدجيل مناخ القاصد الى السامراء، ص 13.</ref> سید محمدمهدی صدر، او را دارای سینه‌ای آکنده از علوم و مکارم و سرچشمه معارف دانسته است. به باور وی، گذشتن امامت از او، چیزی از فضایلش کم نکرده است.<ref>نگين دجيل، ص 39.</ref> [[میرزا حسین نوری]]، سید محمد را از بزرگان سادات و صاحب کرامات، حتی نزد [[اهل سنت]] و اعراب بادیه دانسته و مدتی که در [[سامراء]] توقف داشته چند کرامت از او دیده است.<ref name=":2">النجم الثاقب، ص 161.</ref> [[سید جعفر بحرالعلوم]]، در «تحفة العالم فی شرح خطبة المعالم»،<ref>سبع الدجيل مناخ القاصد الى السامراء، ص 7.</ref> [[سید محسن امین]] در «اعیان الشیعه»<ref name=":3">سيد محسن امين عاملى، اعيان الشيعه، ج 10، ص 5.</ref> و [[شیخ عباس قمی]] در منتهی‌الامال او را ستوده‌اند.<ref>منتهى الامال، ج 2، ص 688- 689.</ref>

*ابوجعفر محمد بن علی الهادی سبع الدجیل، تألیف محمدعلی اردوبادی؛

*ذکری ابی جعفر محمد بن الامام الهادی، نوشته علی بن حسن خاقانی؛

افراد زیادی نیز در مدح او شعر سروده‌اند؛ برخی از آنها عبارتند از: [[محمدحسین غروی اصفهانی]] معروف به کمپانی؛ سیدجعفر ثقدی (م.1369ق)؛ عبدالحسین حویزی کربلایی؛ رازی آل یاسین کاظمی؛ سید محمدمهدی صدر؛ کاظمی طایی؛ محمدصالح خادم؛ محمدعلی یعقوبی؛ سید محمدحسن صدر{{یادداشت}}؛ ابومحمد فتلاوی نجفی؛ عبدالحسین صفّار کربلایی؛ سید صادق هندی؛ علی نصیف بلداوی و ایاد عیدان بلداوی.<ref>الذريعه، ج 10، ص 38 و ج 17، ص 289؛ ستاره درخشان منطقه دجیل عراق، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره ۲۴، ص۱۲۲؛ خاتمه كتاب نگين دجيل، ص 158.</ref>

وی در سال ۲۵۲ قمری، از [[مدینه]] به [[سامراء]] رفته و با پدرش، [[امام هادی(ع)]] دیدار کرد. امام(ع)، او را مسئول رسیدگی به زمین‌های وقفی اطراف سامراء کرد؛ از این رو، چند روزی به نظارت آن زمین‌ها پرداخته و عازم بازگشت به مدینه شد. به باور برخی، او توسط [[بنی‌عباس|عباسیان]]، زمانی که نظارتش بر زمین‌های وقفی تمام شده و عازم مدینه بود، مسموم شد و به سبب تأثیر زهر، دچار کسالت شدید شده و ناگزیر در حوالی «بلد» توقف نموده و سرانجام در اواخر [[ربیع الثانی]] 252 قمری، در 24 سالگی به شهادت رسید. سبب به شهادت رساندن او را این دانسته‌اند که به باور عمومی شیعیان، او جانشینِ امام بود و عباسیان تصور کردند وی برای جانشینی پدرش به سامراء آمده است.

امام هادی(ع)، پس از غسل، کفن و نماز میت، او را دفن کرد و زمین‌های اطراف را وقف مزار او کرده، امور آنها را به دوست محمد سپرد تا درآمد آنها را خرج بنای ساختمان مرقد کرده و بخشی از آن برای تأمین معاش بازماندگان او (همسر و فرزندان) اختصاص یابد.<ref>اردوبادى، ابوجعفرمحمدبن الامام الهادى( ع) سبع الدجيل، ص 32- 33؛ سيدمحمدحسين حسينى جلالى، خاك پاكان، ص 165؛ نگين دجيل، ص 34 و 40.</ref>

نخستین قبر او، توسط پدرش [[امام هادی(ع)]] و نخستین بنا، در سال ۳۷۲ق. توسط [[عضدالدوله دیلمی]]، از فرمانروایان [[آل بویه]] ساخته شد. پس از آن، چندین بار بازسازی و تکمیل شد؛ برخی از آن‌ها عبارتند از: در سال  914ق. توسط [[شاه اسماعیل صفوی]]؛ در سال 1198ق. توسط محمد رفیع خراسانی و به دستور امیر احمدخان دنبلی؛ در سال ۱۲۰۸ق. توسط زین العابدین سلماسی (م.۱۲۶۶ق)؛ بین سال‌های 1244 تا 1250ق. تخریب بنای فرسوده و ساخت آستان جدید توسط [[محمدصالح برغانی]]؛ افزودن دو حجره توسط [[میرزای شیرازی]]؛ افزودن دو رواق توسط سید آقاخان حسینی محلاتی؛ ایجاد چاه آب توسط فتحعلی سلطان آبادی (م.۱۳۷۷ق)؛ افزودن حجره‌هایی توسط هاشم بلدی (م.۱۳۰۵ق)؛ افزودن هشت حجره، کاشی‌کاری گنبد، نصب ضریحی از فولاد زرد، مفروش کردن صحن با سنگ مرمر و آینه‌کاری، در سال ۱۳۱۰ق. توسط [[میرزا حسین نوری]]؛ افزودن کفشداری توسط سید حسن سید هادی صدر (م.۱۳۵۵ق)؛ توسعه صحن و افزودن حجره‌ها توسط محمد عسکری تهرانی (م.۱۳۷۱ق).