استقبال حاجی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{در دست ویرایش|ماه=[[دی]]|روز=[[۱۰]]|سال=[[۱۳۹۸]]|کاربر=Kamran  }}

==واژه==

استقبال از ريشه «ق ـ ب ـ ل» به معناي روي آوردن<ref>. العين، ج5، ص166، «قبل».</ref>، روبه‌رو شدن<ref>. لسان العرب، ج11، ص538، «قبل».</ref>، پيشداشت<ref>. مفردات، ص391، «قبل».</ref> براي خوشامدگويي به مهمان يا مسافر تا مسافتي در مسير آمدن او، پيش ‌رفتن، پيشواز رفتن<ref>. فرهنگ فشرده سخن، ج1، ص137، «استقبال».</ref> و متضاد بدرقه است.<ref>. لغت‌نامه، ج2، ص1840، «استقبال».</ref> در پيشواز اين مفهوم نهفته که استقبال شونده به محل سکونت و وطن خود نرسيده و در خانه خود اقامت نکرده است.

در گذشته حاجيان در قالب کاروان‌هاي حج از سوي حاکمان و مردم شهرهاي گوناگون به‌گونه ويژه بدرقه و استقبال مي‌شدند. نمونه‌هايي از اين مراسم مربوط به محمل‌هايي بود که هر ساله در مراسمي خاص به حج گسيل مي‌شد. مهم‌ترين اين محمل‌ها، محمل شامي (حامل صرّه) و محمل مصري (حامل جامه) بود که به دليل امنيت بيشتر از همه محمل‌ها بزرگ تر بودند و در جده و مکه از آن‌ها استقبال رسمي مي‌شد.  

شماري از شرفاي مکه، جدا از ملاحظات سياسي که در استقبال از محمل‌ها و امراي ديگر سرزمين‌ها داشتند، خود را به استقبال از همه حاجيان در موسم حج پايبند مي‌دانستند و حتي به مردم اجازه بيرون رفتن از مکه را براي استقبال مي‌دادند.<ref>. تاريخ مکه، ص333؛ اتحاف الوري، ج3، ص199.</ref> حتي ميان برخي از شرفاي مکه مرسوم بود که تا مدينه به استقبال حاجيان مي‌رفتند و پس از اتمام موسم نيز از مکه تا مدينه آن‌ها را بدرقه مي‌کردند.<ref>. به سوي ام القري، ص256.</ref> در استقبال از اين کاروان‌ها که معمولاً پس از انجام مناسک حج و هنگام عزيمت به مدينه از باب عنبريه وارد مي‌شدند، توپ‌هايي شليک مي‌گشت.<ref>. سفرنامه حسام السلطنه، ص107.</ref> حديبيه حشمتي از منازلي بوده که پنج منزل از مدينه و 20 منزل تا شام فاصله داشته و پاشاي جريده، هنگام ورود حاجيان، با شليک توپ از آنان استقبال مي‌کرده است. پاشاي جريده از سوي حکمران شام با يک عراده توپ و 200 سوار و ذخيره و ارزاق و مراسلات حاجيان شامي براي استقبال حاجيان فرستاده مي‌شد.<ref>. پنجاه سفرنامه، ج1، ص750.</ref> از منطقه صَروِه در چهار منزلي مُعان به «استقبال‌چي حاج» به عنوان محل استقبال از حاجيان و فروش آذوقه ياد شده است. پاشاي آن‌جا همراه گروهي از نظاميان به استقبال حاجيان مي‌آمده است. همچنين به استقبال حکمران شام همراه سربازان فراوان، از حاجيان در منطقه مُعان، در فاصله پنج روز با دمشق<ref>. معجم ما استعجم، ج4، ص1241.</ref> اشاره شده است.<ref>. پنجاه سفرنامه، ج7، ص592.</ref>

هنگام رسيدن محمل به مصر نيز جشني شکوهمند براي استقبال از آن برپا مي‌شد که حاکم مصر يا جانشين او در آن شرکت داشت. در اين مراسم، حوض‌هايي از شربت پر مي‌شد و تا سه روز به مردم شربت مي‌دادند.  

در اين ميان، استقبال برخي از مردم شهرهاي گوناگون حجاز از کاروان‌هاي حج و محمل‌ها، با انگيزه‌هايي همچون کار، تجارت، خريد و فروش يا دريافت هدايا نيز همراه بود. هورگرونيه، خاورشناس هلندي، از مطوفاني نام برده که در جده به استقبال حاجيان مي‌آمدند و سپس مشتريان خود را به منزلشان در مکه مي‌بردند و تا پايان مناسک همراهي مي‌کردند.<ref>. صفحات من تاريخ مکه، ص88.</ref> در‌گزارشي ديگر آمده که مردم مدينه تا سرزمين «جُرف» به استقبال حاجيان آمده، آن‌ها را به منازل خود دعوت مي‌کردند. محبت مردم مدينه به زائران حرمين شريفين چندان بود كه كودكان در كوچه‏ ها با خواندن اشعار براي زائران، محبت و دلبستگي خود را به آنان نشان مي‌دادند. مردم مدينه در موسم حج و جز آن، زائران را به منزل خود دعوت كرده، در اطعام و احسان به آن‌ها از يكديگر سبقت مي‏جستند. <ref>. ميقات، ش47، ص213-214، «هجرت سراي پيامبر».</ref>

به گزارش سعدي، در روزگار وي، مراسمي شکوهمند در پيشواز حاجيان بر‌گزار مي‌شد و مردم با تهليل و تكبير و شادي تا دو منزل، از حاجيان استقبال مي‏كردند.<ref>. ميقات، ش51، ص130، «حج در گلستان سعدي».</ref> اين از حكايتي برمي‌آيد كه سعدي هنگام بازگشت از مكه مكرمه درباره يكي از دوستانش آورده است. به سفارش سعدي، حاكم، دوست وي را به كار گماشته بود. اما سخن‌چيني حسودان سبب شد كه او به زندان بيفتد و به انواع عقوبت گرفتار شود تا آن كه مژده بازگشت حاجيان به سلامت، سبب شد حکمران عقوبت او را برداشته، خلعتش دهد و مقامش را بازگرداند و حتي وي را به عنوان پيشواي استقبال كنندگان، به پيشواز حاجيان بفرستد. او نيز تا دو منزل به استقبال سعدي شتافت و اين‌گونه از او قدرداني کرد.<ref>. حج در گلستان سعدي، ص292.</ref>

بر پايه گزارش‌هايي در منابع تاريخي، استقبال از حاجيان به شکل جشن عمومي در شهر انجام مي‌شده است. از جمله به سال 317ق. براي استقبال از حاجيان، بغداد را آراستند.<ref>. العيون و الحدائق، ج4، ص253.</ref> در ‌گزارشي ديگر درباره استقبال از حاجيان بغدادي آمده است كه هنگام ورود، شب را در ياسريه در حومه بغداد مي‏خوابيدند و صبح وارد شهر مي‏شدند تا مردم بتوانند از آن‌ها به‌ خوبي استقبال كنند. حاجيان شرق نيز كه از بغداد به وطن خود بازمي‏گشتند، در اين شهر از سوي خليفه استقبال مي‌شدند.<ref>. حج در انديشه اسلامي، ص9-10.</ref>

در گزارش‌هاي تاريخي و سفرنامه‌هاي حج کمتر به موضوع استقبال و مراسم و آيين‌هاي آن پرداخته شده است. گزارش‌هايي که به تفصيل به اين موضوع و تشريح مراسم استقبال پرداخته باشند، بسيار اندک و انگشت ‌شمارند. از جمله مي‌توان به رساله روزنگار استقبال از حجاج نوشته سيد محمد حسين رضوي همداني اشاره کرد. نويسنده اين رساله همراه دو تن از شهرستان رشت به قصد استقبال از برادرش که دانشوري نام‌آور و از شخصيت‌هاي برجسته دوران قاجار در آن شهر بوده، به کرمانشاه رفته است. بر پايه اين ‌گزارش، گروه‌هاي گوناگون مردم از جمله حاکمان شهرها و دانشوران طراز اول در مسير کرمانشاه تا تهران از برادر وي استقبال کرده‌اند.<ref>. ميراث شهاب، ش41-42، ص21-38، «روزگار استقبال از حجاج».</ref>