وادی قناة: تفاوت میان نسخه‌ها
←نام
(←نام) |
(←نام) |
||
| خط ۱۱۱: | خط ۱۱۱: | ||
وادی، واژه‌ای عربی، به معنای شکاف میان کوه‌ها، زمین‌های بلند و تپه‌ها است که مسیر عبور سیل است.<ref>كتاب العين، ج8، ص98؛ لسان العرب، ج15، ص384.</ref> به باور برخی، «وادی» بستر ریزش آبی است که از سیل به وجود آمده؛ از این رو، به درّه نیز وادی گفته‌اند.<ref name=":2">مفردات ألفاظ القرآن، ص862؛ ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، ج4، ص436.</ref> ریشه وادی، «و، د، ی» به معنای روان شدن است.<ref>تهذيب اللغة، ج14، ص163؛ المصباح المنير، ج2، ص654.</ref> جمع وادی، «اودیة» بوده<ref>كتاب العين، ج8، ص98.</ref> و در آیه{{قلم رنگ|سبز|فَسالَتْ أَوْدِيَةٌ بِقَدَرِها}}{{یادداشت|هر درهاى بقدر گنجایشش سيلاب مي‌گيرد.}}<ref>سوره رعد، آیه 17.</ref> به کار رفته است. | وادی، واژه‌ای عربی، به معنای شکاف میان کوه‌ها، زمین‌های بلند و تپه‌ها است که مسیر عبور سیل است.<ref>كتاب العين، ج8، ص98؛ لسان العرب، ج15، ص384.</ref> به باور برخی، «وادی» بستر ریزش آبی است که از سیل به وجود آمده؛ از این رو، به درّه نیز وادی گفته‌اند.<ref name=":2">مفردات ألفاظ القرآن، ص862؛ ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، ج4، ص436.</ref> ریشه وادی، «و، د، ی» به معنای روان شدن است.<ref>تهذيب اللغة، ج14، ص163؛ المصباح المنير، ج2، ص654.</ref> جمع وادی، «اودیة» بوده<ref>كتاب العين، ج8، ص98.</ref> و در آیه{{قلم رنگ|سبز|فَسالَتْ أَوْدِيَةٌ بِقَدَرِها}}{{یادداشت|هر درهاى بقدر گنجایشش سيلاب مي‌گيرد.}}<ref>سوره رعد، آیه 17.</ref> به کار رفته است. | ||
برخی، برای برابرِ فارسی وادی، واژگان «رود فصلی»<ref>رویکردهای زیبایی‌شناسی شهری برای کناره رود فصلی، ص۲.</ref> و «رود-دره فصلی» را به کار برده‌اند.<ref>اصول و معیارهای طراحی ساماندهی رود-دره‌های فصلی؛ مجله مدیریت شهری، ش۳۳، ص۲۵۹.</ref> واژه‌هایی مانند آبراهه،{{یادداشت|به معنای گذرگاه سیل.}}<ref>فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه «آبراهه».</ref> مَسیل،<ref>''فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، ذیل واژه «وادی».''</ref> آبکند و کال،<ref>''فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، ذیل واژه «کال».''</ref> | برخی، برای برابرِ فارسی وادی، واژگان «رود فصلی»<ref>رویکردهای زیبایی‌شناسی شهری برای کناره رود فصلی، ص۲.</ref> و «رود-دره فصلی» را به کار برده‌اند.<ref>اصول و معیارهای طراحی ساماندهی رود-دره‌های فصلی؛ مجله مدیریت شهری، ش۳۳، ص۲۵۹.</ref> واژه‌هایی مانند آبراهه،{{یادداشت|به معنای گذرگاه سیل.}}<ref>فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه «آبراهه».</ref> مَسیل،<ref>''فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، ذیل واژه «وادی».''</ref> آبکند و کال، دیگر واژه‌های مترادف «وادی» در زبان فارسی است.<ref>''فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، ذیل واژه «کال».''</ref> | ||
واژه «قناة»، به معنای کندن چندین چاه و وصل کردن آنها به یکدیگر است؛ به طوری که پس از جریان آب در این چاه‌ها، آب به سطح زمین می‌رسد.<ref name=":0">عمدة الاخبار فی مدینة المختار، ص۳۳۹؛ معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۶۳۵.</ref> | واژه «قناة»، به معنای کندن چندین چاه و وصل کردن آنها به یکدیگر است؛ به طوری که پس از جریان آب در این چاه‌ها، آب به سطح زمین می‌رسد.<ref name=":0">عمدة الاخبار فی مدینة المختار، ص۳۳۹؛ معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۶۳۵.</ref> برخی نیز، قناة را شکافِ حفر شده‌ای که در آن آب جاری است معنا کرده‌اند.<ref name=":6">معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج1، ص197.</ref> | ||
==نام== | ==نام== | ||
وادی قناة، میان مردم [[مدینه]] به «سیل سیدنا حمزة بن عبدالمطّلب» معروف بوده<ref name=":4" /> و به شظاة نیز نامیده شده است.<ref name=":5">الرحلة الورثيلانية، ج2، ص608.</ref> در این که به همه مسیر | وادی قناة، میان مردم [[مدینه]] به «سیل سیدنا حمزة بن عبدالمطّلب» معروف بوده<ref name=":4" /> و به شظاة نیز نامیده شده است.<ref name=":5">الرحلة الورثيلانية، ج2، ص608.</ref> در این که به همه مسیر یا بخشی از آن و در این که به کدام بخش «شظاة» گفته می‌شود، اختلاف است.<ref name=":5" /><ref name=":7">المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، ص35؛ معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج1، ص198.</ref> به باور برخی، در گذشته، از آغازِ این وادی تا کوه احد شظاة نام داشت و از کوه احد تا وصل شدن آن به وادی عقیق و بطحان، «قناة» نامیده می‌شد و از آنجا به بعد، «إضم» خوانده می‌شد. ولی امروزه، به بخش بالای آن «عاقول»، به بخشی که نزدیک به قبر حمزة است «سیل سیدنا حمزة» و هنگامی که وادی‌ها به هم وصل می‌شوند «خلیل» نامیده می‌شود. از سدّ، تا دریا نیز به نام «حمض» خوانده می‌شود.<ref>المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، ص۱۴۹ و 150.</ref> به باور برخی، به مسیر این وادی به صورت عام، قناة گفته شده و به بخشی که از نزدیک مزار شهدای احد می‌گذرد، «سیل سیدنا حمزة» گفته می‌شود.<ref>معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج1، ص197.</ref> | ||
به | |||
به گفته بسیاری از تاریخ‌نگاران، «ملک حمیر تُبّع» در این وادی فرود آمده و آن را «قناتِ زمین» نامید. از آن پس، این وادی «قناة» نامیده شد.<ref name=":5" /><ref name=":7" /> علت نامگذاری آن به «سیل سیدنا حمزة»، گذر کردن آن از جنوب [[مزار شهدای احد|قبر حمزة بن عبدالمطلب]]، عموی [[حضرت محمد(ص)]] است.<ref name=":4">معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۶۳۴.</ref> | |||
==مکان== | ==مکان== | ||
این وادی، از وج طائف سرچشمه | این وادی، از وادی وج طائف سرچشمه گرفته<ref name=":1" /><ref name=":5" /><ref name=":6" /> و آب بسیاری از ارتفاعات مانند دره‌های کوه احد جنوبی و کوه تیم در آن می‌ریزد.<ref>معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج1، ص197.</ref> و در ارحضیة و قرارة‌الکدر ریخته سپس به بئر معونة آمده سپس علی طرف القدوم فی اصول قبور الشهدا باحد و سپس به زغابة محل گردآمدن وادی‌ها می‌رسد.<ref name=":5" /> و به دریای قلزم می‌ریزد.<ref name=":1" /> | ||
این وادی، از شمال شرقی وارد مدینه می‌شود.<ref>مرآة الحرمين، ج1، ص434.</ref> به سوی جنوب رفته و از پایین پل مصمم که در پایین طریق المطار است به سمت غرب می‌رود. تا این که از جنوب کوه احد گذر کرده، به وادی عقیق پیوسته و با هم تا غابه می‌روند.<ref name=":8">معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج1، ص197.</ref> | |||
آب این وادی، از مکان‌های دور می‌آید.<ref name=":3">الرحلة الورثيلانية، ج2، ص608.</ref> اولین آبی که در این وادی می‌ریزد، مفیض قاع العاقول است که در شرق مدینه قرار دارد.<ref name=":9">اطلس الحج و العمرة، ص۲۷۸.</ref> تا این که آب آن در وادی عقیق ریخته و وادی حمض را تشکیل می‌دهند.<ref name=":9" /> | |||
این وادی، از شرق مدینه آمده و به سدی که «نار الحرة» ساخته است می‌رسد.<ref name=":7" /> | |||
تاريخ المدينة المنورة، ابن شبه ؛ ج1 ؛ ص172 | تاريخ المدينة المنورة، ابن شبه ؛ ج1 ؛ ص172 | ||
| خط ۱۷۳: | خط ۱۷۱: | ||
پس از قطع شدن جریان آب، بخش‌هایی از آن، گاهی تا دو ماه آب را نگه می‌دارد، که بهترین آن بخش‌ها «غدیر الکبیر» نام گرفته و در شمال مصرع قرار دارد.<ref name=":1" /> | پس از قطع شدن جریان آب، بخش‌هایی از آن، گاهی تا دو ماه آب را نگه می‌دارد، که بهترین آن بخش‌ها «غدیر الکبیر» نام گرفته و در شمال مصرع قرار دارد.<ref name=":1" /> | ||
این وادی، از دریاچه عاقول تا پیوستنش به وادی عقیق، نزدیک به ۲۳ کیلومتر طول دارد؛ بیشترین پهنای آن نزدیک به ۱۸۰ متر و کمترین آن ۱۰ متر است.<ref name=":8" /> | |||
و يعتبر وادي قناة أو سيل سيد الشهداء ذو مصادر مائية كثيرة فتنحدر إليه مجموعة كبيرة من الشعاب و الأودية الهابطة إليه من الجبال و الحرار المجاورة، هذا بالإضافة إلى أودية ترد إليه من أماكن بعيدة من أهمها وادي وج بالطائف، و نظرا لهذا الكم الهائل من المصادر المائية جعلت هذا الوادي من أخطر أودية المدينة. | و يعتبر وادي قناة أو سيل سيد الشهداء ذو مصادر مائية كثيرة فتنحدر إليه مجموعة كبيرة من الشعاب و الأودية الهابطة إليه من الجبال و الحرار المجاورة، هذا بالإضافة إلى أودية ترد إليه من أماكن بعيدة من أهمها وادي وج بالطائف، و نظرا لهذا الكم الهائل من المصادر المائية جعلت هذا الوادي من أخطر أودية المدينة. | ||
| خط ۱۹۷: | خط ۱۹۷: | ||
معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۶۳۵. | معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۶۳۵. | ||
این وادی بارها در تاریخ طغیان کرده است.<ref name=":7" /> برای نمونه، در سال ۷۳۴ق. طغیان کرده و بخش شمالی مدینه به زیر آب رفته و تا چهار ماه رسیدن به مزار شهدای احد دشوار بوده است.<ref>مرآة الحرمين، ج1، ص434.</ref> | |||
در طول تاریخ سدهای گوناگونی در مجرای این وادی ساخته شده است.<ref>رک: الجواهر الثمينة فى محاسن المدنية، ص189.</ref> | در طول تاریخ سدهای گوناگونی در مجرای این وادی ساخته شده است.<ref>رک: الجواهر الثمينة فى محاسن المدنية، ص189.</ref> | ||
| خط ۲۱۲: | خط ۲۱۴: | ||
*'''اصول و معیارهای طراحی ساماندهی رود-دره‌های فصلی؛ نمونه موردی: رود-دره فصلی ورودی شهرستان کرج'''، محمدرضا بمانیان، محمدرضا پورجعفر، زهرا محقق دولت‌آبادی، مجله مدیریت شهری، شماره۳۳، ص۲۵۹. | *'''اصول و معیارهای طراحی ساماندهی رود-دره‌های فصلی؛ نمونه موردی: رود-دره فصلی ورودی شهرستان کرج'''، محمدرضا بمانیان، محمدرضا پورجعفر، زهرا محقق دولت‌آبادی، مجله مدیریت شهری، شماره۳۳، ص۲۵۹. | ||
*'''اطلس الحج و العمرة (تاریخا و فقها)'''، سامی بن عبدالله بن احمد المغلوث، العبیکان للنشر، ۱۴۳۵ق، ۲۰۱۴م. | |||
*'''ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن'''، حسين بن محمد راغب اصفهانى، ، مرتضوي، تهران، 1374ش. | *'''ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن'''، حسين بن محمد راغب اصفهانى، ، مرتضوي، تهران، 1374ش. | ||
| خط ۲۲۳: | خط ۲۲۶: | ||
*'''كتاب العين'''، خليل بن احمد فراهيدى، نشر هجرت، قم، 1409ق. | *'''كتاب العين'''، خليل بن احمد فراهيدى، نشر هجرت، قم، 1409ق. | ||
*'''لسان العرب'''، محمد بن مكرم (ابن منظور)، دار صادر، بيروت، 1414ق. | *'''لسان العرب'''، محمد بن مكرم (ابن منظور)، دار صادر، بيروت، 1414ق. | ||
*'''مرآة الحرمين أو الرحلات الحجازية و الحج و مشاعره الدينية محلاه بميات الصور الشمسية'''، ابراهيم رفعت پاشا، المكتبه الثقافيه الدينيه، قاهره، اول. | |||
*'''المصباح المنير فى غريب الشرح الكبير للرافعى'''، احمد بن محمد فيومى، مؤسسه دار الهجرة، قم، 1414ق. | *'''المصباح المنير فى غريب الشرح الكبير للرافعى'''، احمد بن محمد فيومى، مؤسسه دار الهجرة، قم، 1414ق. | ||
*'''المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة'''، محمد محمد حسن شراب، دار الشاميه-دار القلم، بيروت-دمشق، 1411ق. | |||
*'''معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ'''، عبدالعزیز کعکی، دار المکتبة الهلال، بیروت ۱۴۱۹ق. | |||
*'''مفردات ألفاظ القرآن'''، حسين بن محمد راغب اصفهانى، دار القلم، بيروت، 1412ق. | *'''مفردات ألفاظ القرآن'''، حسين بن محمد راغب اصفهانى، دار القلم، بيروت، 1412ق. | ||