وادی قناة: تفاوت میان نسخه‌ها

وادی، واژه‌ای عربی، به معنای شکاف میان کوه‌ها، زمین‌های بلند و تپه‌ها است که مسیر عبور سیل است.<ref>كتاب العين، ج‏8، ص98؛ لسان العرب، ج‏15، ص384.</ref> به باور برخی، «وادی» بستر ریزش آبی است که از سیل به وجود آمده؛ از این رو، به درّه نیز وادی گفته‌اند.<ref name=":2">مفردات ألفاظ القرآن، ص862؛ ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، ج‏4، ص436.</ref> ریشه وادی، «و، د، ی» به معنای روان شدن است.<ref>تهذيب اللغة، ج‏14، ص163؛ المصباح المنير، ج‏2، ص654.</ref> جمع وادی، «اودیة» بوده<ref>كتاب العين، ج‏8، ص98.</ref> و در آیه{{قلم رنگ|سبز|فَسالَتْ أَوْدِيَةٌ بِقَدَرِها}}{{یادداشت|هر دره‏‌اى بقدر گنجایشش سيلاب مي‌گيرد.}}<ref>سوره رعد، آیه 17.</ref> به کار رفته است.

واژه «قناة»، به معنای کندن چندین چاه و وصل کردن آنها به یکدیگر است؛ به طوری که پس از جریان آب در این چاه‌ها، آب به سطح زمین می‌رسد.<ref name=":0">عمدة الاخبار فی مدینة المختار، ص۳۳۹؛ معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۶۳۵.</ref> برخی نیز، قناة را شکافِ حفر شده‌ای که در آن آب جاری است معنا کرده‌اند.<ref name=":6">معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج‏1، ص197.</ref>

وادی قناة، میان مردم [[مدینه]] به «سیل سیدنا حمزة بن عبدالمطّلب» معروف بوده<ref name=":4" /> و به شظاة نیز نامیده شده است.<ref name=":5">الرحلة الورثيلانية، ج‏2، ص608.</ref> در این که به همه مسیر یا بخشی از آن و در این که به کدام بخش «شظاة» گفته می‌شود، اختلاف است.<ref name=":5" /><ref name=":7">المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، ص35؛ معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج‏1، ص198.</ref> به باور برخی، در گذشته، از آغازِ این وادی تا کوه احد شظاة نام داشت و از کوه احد تا وصل شدن آن به وادی عقیق و بطحان، «قناة» نامیده می‌شد و از آنجا به بعد، «إضم» خوانده می‌شد. ولی امروزه، به بخش بالای آن «عاقول»، به بخشی که نزدیک به قبر حمزة است «سیل سیدنا حمزة» و هنگامی که وادی‌ها به هم وصل می‌شوند «خلیل» نامیده می‌شود. از سدّ، تا دریا نیز به نام «حمض» خوانده می‌شود.<ref>المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، ص۱۴۹ و 150.</ref> به باور برخی، به مسیر این وادی به صورت عام، قناة گفته شده و به بخشی که از نزدیک مزار شهدای احد می‌گذرد، «سیل سیدنا حمزة» گفته می‌شود.<ref>معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج‏1، ص197.</ref>  

به گفته بسیاری از تاریخ‌نگاران، «ملک حمیر تُبّع» در این وادی فرود آمده و آن را «قناتِ زمین» نامید. از آن پس، این وادی «قناة» نامیده شد.<ref name=":5" /><ref name=":7" /><ref>معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج‏1، ص636.</ref> علت نامگذاری آن به «سیل سیدنا حمزة»، گذر کردن آن از جنوب [[مزار شهدای احد|قبر حمزة بن عبدالمطلب]]، عموی [[حضرت محمد(ص)]] است.<ref name=":4">معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۶۳۴.</ref>

این وادی، از وادی وج طائف سرچشمه گرفته<ref name=":1" /><ref name=":5" /><ref name=":6" /><ref>تاريخ المدينة المنورة، ابن شبه، ج‏1، ص172.</ref> و آب بسیاری از دیگر وادی‌ها<ref name=":10">معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۶۳۵.</ref> و از ارتفاعات و دره‌ها، مانند دره‌های کوه احد جنوبی و کوه تیم در آن می‌ریزد.<ref>معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج‏1، ص197.</ref> و در ارحضیة و قرارة‌الکدر ریخته سپس به بئر معونة آمده سپس علی طرف القدوم فی اصول قبور الشهدا باحد و سپس به زغابة محل گردآمدن وادی‌ها می‌رسد.<ref name=":5" /> و به دریای قلزم می‌ریزد.<ref name=":1" />  

این وادی، از شمال شرقی وارد مدینه می‌شود.<ref>مرآة الحرمين، ج‏1، ص434.</ref> به سوی جنوب رفته و از پایین پل مصمم که در پایین طریق المطار است به سمت غرب می‌رود. تا این که از جنوب کوه احد گذر کرده، به وادی عقیق پیوسته و با هم تا غابه می‌روند.<ref name=":8">معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج‏1، ص197.</ref>

آب این وادی، از مکان‌های دور می‌آید.<ref name=":3">الرحلة الورثيلانية، ج‏2، ص608.</ref> اولین آبی که در این وادی می‌ریزد، مفیض قاع العاقول است که در شرق مدینه قرار دارد.<ref name=":9">اطلس الحج و العمرة، ص۲۷۸.</ref> تا این که آب آن در وادی عقیق ریخته و وادی حمض را تشکیل می‌دهند.<ref name=":9" />

این وادی، از شرق مدینه آمده و به سدی که «نار الحرة» ساخته است می‌رسد.<ref name=":7" />  

وادی قناة، یکی از مهم‌ترین و بزرگترین وادی‌های مدینه<ref name=":0" /> و آب آن، از گواراترین آبِ وادی‌های مدینه شمرده شده است.<ref name=":1">الجواهر الثمينة فى محاسن المدنية، ص188.</ref> برخی آن را از نظر میزان جریان آب، بزرگترین وادی مدینه دانسته‌اند.<ref name=":3" />

پس از قطع شدن جریان آب، بخش‌هایی از آن، گاهی تا دو ماه آب را نگه می‌دارد، که بهترین آن بخش‌ها «غدیر الکبیر» نام گرفته و در شمال مصرع قرار دارد.<ref name=":1" />

این وادی، از دریاچه عاقول تا پیوستنش به وادی عقیق، نزدیک به ۲۳ کیلومتر طول دارد؛ بیشترین پهنای آن نزدیک به ۱۸۰ متر و کمترین آن ۱۰ متر است.<ref name=":8" />

 

 

 

<br />

به گفته برخی، پس از این که [[حضرت محمد(ص)]] در مدینه طلب باران کرد، از وادی قناة به مدت یک ماه آب جاری شد؛‌ به طوری که مردم مدینه به محلی بالاتر، سوی شرق، پشت «حرة» رفته و بیش از یک هفته در آنجا ساکن شدند.<ref name=":5" />