پرش به محتوا

حج ابراهیمی: تفاوت میان نسخه‌ها

۳۷۳ بایت اضافه‌شده ،  ‏۱۰ فوریهٔ ۲۰۲۰
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۴: خط ۴:


==معرفی==
==معرفی==
حج ابراهیمی اصطلاحی است که در دوران معاصر به وسیله [[سید روح‌الله خمینی]]، بنیانگذار جمهوری اسلامی [[ايران|ایران]] در ادبیات دینی وارد شد. این اصطلاح که برخی آن را در مقابل [[حج جاهلی]] قرار داده‌اند،<ref>بنیان مرصوص، ص272.</ref> به جنبه‌های عبادی و معرفتی [[حج]] [[حضرت ابراهیم(ع)]] از یک سو و از سوی دیگر، به بُعد سیاسی، اجتماعی آن اشاره دارد.<ref>دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، ص۴۷۰.</ref>  
حج ابراهیمی اصطلاحی است که در دوران معاصر به وسیله [[سید روح‌الله خمینی]]، بنیانگذار جمهوری اسلامی [[ايران|ایران]] در ادبیات دینی وارد شد.<ref name=":1" /> این اصطلاح که برخی آن را در مقابل [[حج جاهلی]] قرار داده‌اند،<ref>بنیان مرصوص، ص272.</ref> به جنبه‌های عبادی و معرفتی [[حج]] [[حضرت ابراهیم(ع)]] از یک سو و از سوی دیگر، به بُعد سیاسی، اجتماعی آن اشاره دارد.<ref name=":5">دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، ص۴۷۰.</ref>  


==پیشینه==
==پیشینه==
[[حضرت ابراهیم(ع)]] حجی را بنیان نهاد، که به باور برخی، آئینی عبادی سیاسی است.<ref name=":0">صحیفه نور، ج11، ص534</ref> این حج،‌ که در دوره معاصر به حج ابراهیمی نامیده شد، در باور برخی، دو بار از هدف اصلی خود منحرف شده است.<ref>دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، ص۴۷۱.</ref>
[[حضرت ابراهیم(ع)]] حجی را بنیان نهاد، که به باور برخی، آئینی عبادی سیاسی است.<ref name=":0">صحیفه نور، ج11، ص534</ref> این حج،‌ که در دوره معاصر به حج ابراهیمی نامیده شد،<ref name=":1" /> در باور برخی، دو بار از هدف اصلی خود منحرف شده است.<ref>دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، ص۴۷۱.</ref>


بار نخست در دوره جاهلیت بود که با اندیشه‌ها، ذکرها و اعمال مشرکانه آمیخته شد.<ref>نک: السیرة النبویه، ج1، ص199-202؛ الوثنیه فی الادب الجاهلی، ص282-287، 304-305، 308-309، 310-319.</ref> در این دوره، [[کعبه]] به بت‌خانه تبدیل شده<ref>الوثنیه فی الادب الجاهلی، ص273.</ref> و بسیاری از [[مناسک حج]]، مانند [[تلبیه]]،<ref>نک: اخبار مکه، ج1، ص75؛ تاریخ یعقوبی، ج1، ص296.</ref> [[احرام]]،<ref>صحیح مسلم، ج8، ص243؛ سنن النسائی، ج2، ص479؛ مسند ابی داوود، ص98.</ref> [[طواف]]،<ref>السیرة النبویه، ج1، ص202؛ تفسیر قمی، ج1، ص228-229؛ مجمع البیان، ج4، ص244</ref> [[سعی]]،<ref>نک: قرب الاسناد، ص50؛ الکافی، ج4، ص546. ؛ تاریخ یعقوبی، ج1، ص254-255.</ref> [[قربانی]]<ref>نک: احکام القرآن، ج3، ص308؛ مجمع البیان، ج7، ص155؛ الدر المنثور، ج4، ص356، 362؛ بحار الانوار، ج67، ص275.</ref> و [[وقوف در مزدلفه]]<ref>نک: الکافی، ج4، ص247؛ تهذیب، ج5، ص456؛ تفسیر عیاشی، ج1، ص97.</ref> و [[منا]]<ref>الصافی، ج1، ص238.</ref> دچار تحریف شد. این حج، به [[حج جاهلی]] شهرت یافت.
بار نخست در دوره جاهلیت بود که با اندیشه‌ها، ذکرها و اعمال مشرکانه آمیخته شد.<ref>نک: السیرة النبویه، ج1، ص199-202؛ الوثنیه فی الادب الجاهلی، ص282-287، 304-305، 308-309، 310-319.</ref> در این دوره، [[کعبه]] به بت‌خانه تبدیل شده<ref>الوثنیه فی الادب الجاهلی، ص273.</ref> و بسیاری از [[مناسک حج]]، مانند [[تلبیه]]،<ref>نک: اخبار مکه، ج1، ص75؛ تاریخ یعقوبی، ج1، ص296.</ref> [[احرام]]،<ref>صحیح مسلم، ج8، ص243؛ سنن النسائی، ج2، ص479؛ مسند ابی داوود، ص98.</ref> [[طواف]]،<ref>السیرة النبویه، ج1، ص202؛ تفسیر قمی، ج1، ص228-229؛ مجمع البیان، ج4، ص244</ref> [[سعی]]،<ref>نک: قرب الاسناد، ص50؛ الکافی، ج4، ص546. ؛ تاریخ یعقوبی، ج1، ص254-255.</ref> [[قربانی]]<ref>نک: احکام القرآن، ج3، ص308؛ مجمع البیان، ج7، ص155؛ الدر المنثور، ج4، ص356، 362؛ بحار الانوار، ج67، ص275.</ref> و [[وقوف در مزدلفه]]<ref>نک: الکافی، ج4، ص247؛ تهذیب، ج5، ص456؛ تفسیر عیاشی، ج1، ص97.</ref> و [[منا]]<ref>الصافی، ج1، ص238.</ref> دچار تحریف شد. این حج، به [[حج جاهلی]] شهرت یافت.


با ظهور اسلام، [[حضرت محمد(ص)]] مناسک حج را به مسلمانان آموخته و کعبه را از بت‌پرستی پاک‌سازی کرد.<ref>صهبای حج، ص122.</ref> وی در سال نهم هجری با ابلاغ آیات [[برائت از مشرکان]]، بُعد سیاسی اجتماعی حج را نیز به مسلمانان گوشزد کرد.
با ظهور اسلام، [[حضرت محمد(ص)]] مناسک حج را به مسلمانان آموخته و کعبه را از بت‌پرستی پاک‌سازی کرد.<ref>صهبای حج، ص122.</ref> وی در سال نهم هجری با ابلاغ آیات [[برائت از مشرکان]]، بُعد سیاسی، اجتماعی حج را نیز به مسلمانان گوشزد کرد.


انحراف دوم، پس از درگذشت حضرت محمد(ص) و اختلاف نظر میان مسلمانان ایجاد شد. در این دوره، از بعد سیاسی، اجتماعی غفلت شده<ref>صحیفه نور ج20 ص89.</ref> و اهتمام حاجیان تنها به بعد عبادی آن معطوف شد.<ref name=":4">دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، ص۴۷۲.</ref>
انحراف دوم، پس از درگذشت حضرت محمد(ص) و اختلاف نظر میان مسلمانان ایجاد شد. در این دوره، از بعد سیاسی، اجتماعی غفلت شده<ref>صحیفه نور ج20 ص89.</ref> و اهتمام حاجیان تنها به بعد عبادی آن معطوف شد.<ref name=":4">دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، ص۴۷۲.</ref>


در دوران معاصر، سید روح‌الله خمینی بر توجه مسلمانان به ابعاد سیاسی و اجتماعی حج در کنار اهتمام به ابعاد ظاهری عبادی آن تأکید کرد. وی حج واقعی را حج ابراهیمی، محمدی نامید.<ref name=":1">صحیفه نور، ج19، ص333.</ref>  
در دوران معاصر، سید روح‌الله خمینی بر توجه مسلمانان به ابعاد سیاسی و اجتماعی حج در کنار اهتمام به ابعاد عبادی آن تأکید کرد. وی حج واقعی را حج ابراهیمی، محمدی نامید.<ref name=":1">صحیفه نور، ج19، ص333.</ref>  
==در باور سید روح‌الله خمینی==
==در باور سید روح‌الله خمینی==
در باور سید روح‌الله خمینی، حج هم دارای ابعاد عبادی<ref>مناسک حج، ص133.</ref> و عرفانی<ref>صحیفه نور، ج19، ص28.</ref> است و هم دارای ابعاد سیاسی، اجتماعی.<ref>صحیفه نور، ج20، ص89؛ رک: مناسک حج، ص10، «پیش گفتار».</ref> وی حج واقعی را حج با همه ابعادش دانسته و آن را حج ابراهیمی، محمدی نامیده است.<ref name=":1" /> او یکی از هدف‌های تشریع حج را، بعد سیاسی و اجتماعی آن دانسته که پس از درگذشت حضرت محمد(ص)، به فراموشی سپرده شده است.<ref>صحیفه نور ج20 ص89.</ref> وی این بعد از حج را از بعد عبادی آن مهم‌تر می‌داند.<ref>صحیفه نور، ج19، ص22-23.</ref>
در باور سید روح‌الله خمینی، حج هم دارای ابعاد عبادی<ref>مناسک حج، ص133.</ref> و عرفانی<ref>صحیفه نور، ج19، ص28.</ref> است و هم دارای ابعاد سیاسی، اجتماعی.<ref>صحیفه نور، ج20، ص89؛ رک: مناسک حج، ص10، «پیش گفتار».</ref> وی حج واقعی را حج با همه ابعادش دانسته و آن را حج ابراهیمی، محمدی نامیده است.<ref name=":1" /> او یکی از هدف‌های تشریع حج را، بعد سیاسی و اجتماعی آن دانسته که پس از درگذشت حضرت محمد(ص)، به فراموشی سپرده شده بود.<ref>صحیفه نور ج20 ص89.</ref> وی این بعد از حج را از بعد عبادی آن مهم‌تر می‌داند.<ref>صحیفه نور، ج19، ص22-23.</ref>


او حج ابراهیمی را دارای سه محور اصلی دانسته است که عبارتند از:‌ ایجاد وحدت میان مسلمانان،<ref>صحیفه نور، ج10 ص159.</ref> تأمین منافع اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مردم<ref>صحیفه نور، ج10، ص90؛ ج19، ص22-23؛ ج18، ص91.</ref> و برائت جستن از مشرکان و مستکبران.<ref>صحیفه نور، ج18، ص87؛ ج19، ص23-26.</ref> او در دوران معاصر، [[آمریکا]] را شیطان بزرگ دانسته و حج بدون [[برائت از مشرکان]] و [[رمی]] شیاطین را ناقص دانسته است.<ref>صحیفه نور، ج20، ص18، 87؛ ج13، ص83.</ref>
او حج ابراهیمی را دارای سه محور اصلی دانسته است که عبارتند از:‌ ایجاد وحدت میان مسلمانان،<ref>صحیفه نور، ج10 ص159.</ref> تأمین منافع اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مردم<ref>صحیفه نور، ج10، ص90؛ ج19، ص22-23؛ ج18، ص91.</ref> و برائت جستن از مشرکان و مستکبران.<ref>صحیفه نور، ج18، ص87؛ ج19، ص23-26.</ref> او در دوران معاصر، [[آمریکا]] را شیطان بزرگ دانسته و حج بدون [[برائت از مشرکان]] و [[رمی]] شیاطین را ناقص دانسته است.<ref>صحیفه نور، ج20، ص18، 87؛ ج13، ص83.</ref>


به باور او، حج ابراهیمی که حجی کامل است دارای ویژگی‌های زیر است:
به باور او، حج ابراهیمی که حجی کامل است، دارای ویژگی‌های زیر است:


{{ستون-شروع|2}}
{{ستون-شروع|2}}
خط ۳۴: خط ۳۴:
{{پایان}}
{{پایان}}
==در نگاه دیگران==
==در نگاه دیگران==
[[عبدالله جوادی آملی]]، از عالمان [[شیعه]]، بر این باور است که [[حضرت ابراهیم(ع)]] در کنار [[مناسک]] حج، دو کار مهم دیگر نیز انجام می‌داد؛ یکی [[برائت از مشرکان|برائت از شرک و مشرکان]]، و دیگری ایجاد وحدت و پیراستن جامعه اسلامی از اختلاف.<ref name=":2">بنیان مرصوص، ص273.</ref> به باور او، حج همانگونه که نمود رحمت خداوند است، نمود غضب او نیز هست؛ آنجا که قرآن به مردم اجازه می‌دهد به [[مسجدالحرام]]،  که حرم امن خداست وارد شوند،{{یادداشت|{{آیه|وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالًا وَعَلَى كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ}}
[[عبدالله جوادی آملی]] (ت.۱۳۱۲ش)،<ref>[http://javadi.esra.ir/web/office/master حیات علمی و قرآنی حضرت آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی]، سایت رسمی عبدالله جوادی آملی؛ دریافت شده در ۲۱ بهمن ۱۳۹۸ش؛ نسخه اصلی و نسخه آرشیو.</ref> یکی از عالمان [[شیعه]]، بر این باور است که [[حضرت ابراهیم(ع)]] در کنار [[مناسک]] حج، دو کار مهم دیگر نیز انجام می‌داد؛ یکی [[برائت از مشرکان|برائت از شرک و مشرکان]]، و دیگری ایجاد وحدت و پیراستن جامعه اسلامی از اختلاف.<ref name=":2">بنیان مرصوص، ص273.</ref> به باور او، حج همانگونه که نمود رحمت خداوند است، نمود غضب او نیز هست؛ آنجا که قرآن به مردم اجازه می‌دهد به [[مسجدالحرام]]،  که حرم امن خداست وارد شوند،{{یادداشت|{{آیه|وَأَذِّنْ فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالًا وَعَلَى كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ}}
و در ميان مردم براى حج بانگ زن تا پياده و سوار بر هر شتر باريك اندام [چابك و چالاك] كه از هر راه دور مى‌آيند، به سوى تو آيند.}}<ref name=":3">سوره توبه(۹)، آیه ۲۷؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۱۸۷.</ref> نمود رحمت خدا است، و آنجا که فرمان برائت از مشرکان در حج را صادر می‌کند،{{یادداشت|{{آیه|وَأَذَانٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَرِيءٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ وَرَسُولُهُ}}
و در ميان مردم براى حج بانگ زن تا پياده و سوار بر هر شتر باريك اندام [چابك و چالاك] كه از هر راه دور مى‌آيند، به سوى تو آيند.}}<ref name=":3">سوره توبه(۹)، آیه ۲۷؛ ترجمه قرآن (انصاریان)، ص۱۸۷.</ref> نمود رحمت خدا است، و آنجا که فرمان برائت از مشرکان در حج را صادر می‌کند،{{یادداشت|{{آیه|وَأَذَانٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَرِيءٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ وَرَسُولُهُ}}
و اين اعلامى است از سوى خدا و پيامبرش به همه مردم در روز حج اكبر كه: يقيناً خدا و پيامبرش از مشركان بيزارند.}} <ref name=":3" /> نمود غضب خداست.<ref>صهبای حج، ص125.</ref> او یکی دیگر از ویژگی‌های حج ابراهیمی را تولّی [[اهل بیت|اهل بیت(ع)]] دانسته است.<ref>بنیان مرصوص، ص272؛ صهبای حج، ص108.</ref>
و اين اعلامى است از سوى خدا و پيامبرش به همه مردم در روز حج اكبر كه: يقيناً خدا و پيامبرش از مشركان بيزارند.}} <ref name=":3" /> نمود غضب خداست.<ref>صهبای حج، ص125.</ref> او یکی دیگر از ویژگی‌های حج ابراهیمی را تولّی [[اهل بیت|اهل بیت(ع)]] دانسته است.<ref>بنیان مرصوص، ص272؛ صهبای حج، ص108.</ref>
خط ۴۰: خط ۴۰:
برخی نیز، سفارش روایات شیعه، بر دیدار امام حاضر پس از مناسک حج<ref>الکافی، ج4 ص549؛ شرح الکافی، ج6 ص381.</ref> و برائت جستن از دشمنان آنان را،<ref>الکافی، ج1، ص392.</ref> نوعی برائت جستن از دشمنان حق دانسته‌اند.<ref name=":4" />  
برخی نیز، سفارش روایات شیعه، بر دیدار امام حاضر پس از مناسک حج<ref>الکافی، ج4 ص549؛ شرح الکافی، ج6 ص381.</ref> و برائت جستن از دشمنان آنان را،<ref>الکافی، ج1، ص392.</ref> نوعی برائت جستن از دشمنان حق دانسته‌اند.<ref name=":4" />  


در باور برخی، حج در قرآن پیوند عمیقی با حضرت ابراهیم(ع) دارد؛ از این رو، اوصافی که قرآن برای حضرت ابراهیم(ع) بیان کرده را در شناخت حج ابراهیمی مؤثر دانسته‌اند که عبارتند از: مهاجرت و کناره‌گیری از خویشاوندان به خاطر خدا،<ref>سوره مریم، آیه ۴۸.</ref> بناکننده کعبه،<ref>سوره بقره، آیه ۱۲۷؛ تفسیر قمی، ج1، ص62.</ref> تطهیرکننده کعبه از مظاهر شرک و کفر،<ref>سوره بقره، آیه ۱۲۵ و سوره حج، آیه ۲۶.</ref> درهم‌کوبنده بت‌ها،<ref>سوره انبیاء، آیات ۵۷ و ۵۸.</ref> منزه بودن از شرک،<ref>سوره نحل، آیه ۱۲۰.</ref> نخستین مجری [[برائت از مشرکان]]،<ref>سوره انعام، آیه ۷۸.</ref> قربانی کردن فرزند در راه خدا،<ref>سوره صافات، آیه ۱۰۳.</ref> دعوت‌کننده مردم به حج،<ref>سوره حج، آیه ۲۷.</ref> تسلیم محض درگاه الهی،<ref>سوره بقره، آیه ۱۳۱.</ref> الگو بودن برای همگان<ref>سوره ممتحنه، آیه ۴.</ref> و  
در باور برخی، حج در قرآن پیوند عمیقی با حضرت ابراهیم(ع) دارد؛ از این رو، اوصافی که قرآن برای حضرت ابراهیم(ع) بیان کرده را در شناخت حج ابراهیمی مؤثر دانسته‌اند<ref name=":5" /> که عبارتند از: مهاجرت و کناره‌گیری از خویشاوندان به خاطر خدا،<ref>سوره مریم، آیه ۴۸.</ref> بناکننده کعبه،<ref>سوره بقره، آیه ۱۲۷؛ تفسیر قمی، ج1، ص62.</ref> تطهیرکننده کعبه از مظاهر شرک و کفر،<ref>سوره بقره، آیه ۱۲۵ و سوره حج، آیه ۲۶.</ref> درهم‌کوبنده بت‌ها،<ref>سوره انبیاء، آیات ۵۷ و ۵۸.</ref> منزه بودن از شرک،<ref>سوره نحل، آیه ۱۲۰.</ref> نخستین مجری [[برائت از مشرکان]]،<ref>سوره انعام، آیه ۷۸.</ref> قربانی کردن فرزند در راه خدا،<ref>سوره صافات، آیه ۱۰۳.</ref> دعوت‌کننده مردم به حج،<ref>سوره حج، آیه ۲۷.</ref> تسلیم محض درگاه الهی،<ref>سوره بقره، آیه ۱۳۱.</ref> الگو بودن برای همگان<ref>سوره ممتحنه، آیه ۴.</ref> و امر به معروف و نهی از منکر.<ref>سوره بقره، آیه 132؛ اسرار عرفانی حج، ص423-428؛ حج در اندیشه اسلامی، ص165-166.</ref>  
 
امر به معروف و نهی از منکر.<ref>سوره بقره، آیه 132؛ اسرار عرفانی حج، ص423-428؛ حج در اندیشه اسلامی، ص165-166.</ref>


==جستارهای وابسته==
==جستارهای وابسته==
۱۵٬۶۱۴

ویرایش