حجة الوداع: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱۶: | خط ۱۶: | ||
==اعلان همگانی== | ==اعلان همگانی== | ||
برپایه روایتی از امام باقر(ع)، تا سال دهم هجری تمام احکام و | برپایه روایتی از [[امام باقر(ع)]]، تا سال دهم هجری تمام احکام و آموزشهای دین به جز [[حج]] و ولایت نازل شده بود. در این سال، [[حضرت محمد(ص)]] مأموریت یافت تا برای تکمیل تعالیم دین خود و رساندن این دو واجب الهی اعلام کند تا هر کسی که توانایی پیمودن راه را دارد، برای فرا گرفتن حج و تعالیم دین در حج آن سال شرکت کند و جارچیان به همه اهل [[مدینه]] و آبادیهای پیرامون آن و قبایل عرب بادیه نشین اطلاعرسانی کردند.<ref>السیرة النبویه، ج2، ص 601؛ المغازی، ج3، ص 1088.</ref> حضرت محمد(ص) در سالهای قبل در مدینه بدون اینکه به حج برود، در روز [[عید قربان]]، [[قربانی]] میکرد.<ref name=":1">المغازی، ج3، ص 1088؛ الطبقات الکبری، ابن سعد، ج2، ص 131؛.</ref> | ||
==حکمت تاخیر حج پیامبر تا سال دهم هجری== | ==حکمت تاخیر حج پیامبر تا سال دهم هجری== | ||
در [[جاهلیت]] براساس سنت نسیء، برای امکان جنگ در ماههای حرام، از جمله ماههای حج، با عوض کردن نام ماه حرام با ماههای دیگر، در ماه حرام جنگ کرده و در ماههایی که واقعاً ماه حج نبود، حج به جا میآوردند. با نامگذاریهای جدید و مرور زمان، ترتیب ماهها به حال طبیعی خود برمیگشت و حضرت محمد(ص) درنگ کرد تا نامگذاری ماههای جاهلیت مطابق ترتیب واقعی ماهها شود و در سال دهم در ذی قعده واقعی، برای حج خارج شد و در خطبه عرفه به این مطلب اشاره کرد.<ref>اخبار مکه الازرقی، ج1، ص 186؛ بحرالعلوم، ج1، ص 132؛ الخصال، ج2، ص 46؛ مجمع البیان، ج5، ص 487.</ref> | |||
در [[جاهلیت]] براساس سنت نسیء، برای امکان جنگ در ماههای حرام، از جمله ماههای حج، با عوض کردن نام ماه حرام با ماههای دیگر، در ماه حرام جنگ کرده و در ماههایی که واقعاً ماه حج نبود، حج به جا میآوردند. با نامگذاریهای جدید و مرور زمان، ترتیب ماهها به حال طبیعی خود برمیگشت و حضرت محمد(ص) درنگ کرد تا نامگذاری ماههای جاهلیت مطابق ترتیب واقعی ماهها شود و در سال | |||
==جمعیت== | ==جمعیت== | ||
بر پایه برخی روایات، بیش از ۷۰ هزار نفر از اهل [[مدینه]] و عربهای بادیه نشین و اطراف آن برای رفتن به سفر حج گرد آمدند؛<ref>روضه الواعظین، ج1، ص89؛ الإحتجاج، ج1، ص 56.</ref> به گونهای که صدای [[تلبیه]] میان مدینه و [[مکه]] پیوسته شنیده میشد<ref>ارشاد مفید، ج1، ص 171؛ روضه الواعظین، ج1، ص89.</ref> و | بر پایه برخی روایات، بیش از ۷۰ هزار نفر از اهل [[مدینه]] و عربهای بادیه نشین و اطراف آن برای رفتن به سفر حج گرد آمدند؛<ref>روضه الواعظین، ج1، ص89؛ الإحتجاج، ج1، ص 56.</ref> به گونهای که صدای [[تلبیه]] میان مدینه و [[مکه]] پیوسته شنیده میشد<ref>ارشاد مفید، ج1، ص 171؛ روضه الواعظین، ج1، ص89.</ref> و هنگام تلبیه [[حضرت محمد(ص)]] سراسر بیابان تا چشم کار میکرد حجگزار دیده میشد.<ref>صحیح مسلم، ج4، ص39؛ سنن ابن ماجه، ج2، ص1022؛ سنن کبری، بیهقی، ج1، ص7.</ref> دلایل بسیاریِ جمعیت در این حج را چنین دانستهاند: | ||
#گستردگی [[اسلام]] در همه شبه جزیره عربستان، | |||
#وجود نومسلمانانی که نسبت به حضرت محمد(ص) و دین او کنجکاو و علاقهمند بودند، | |||
#اهمیت حج در فرهنگ مردم شبه جزیره.<ref>الکافی، ج4، ص 245؛ المغازی، ج3، ص 1088.</ref> | |||
در منابع دیگر، تعداد حاجیان در این سفر، بین ۹۰ تا ۱۲۰ هزار نفر ذکر شده است.<ref>تذکرة الخواص، سبط بن الجوزی، ص 37؛ تاریخ الخمیس، دیار البکری، ج2، ص 149.</ref> این شمار را نیز، دور از ذهن ندانستهاند؛ چرا که در سال نهم هجری، شمار ۳۰ هزار نفر مرد جنگی، با وجود بیم روبرو شدن با امپراتوری روم در [[غزوه تبوک]] شرکت کردند<ref>المغازی، ج3، ص 996، الطبقات الکبری، ج2، ص 125، عیون الاثر، ج2، ص 356.</ref><ref>المغازی، ج3، ص 993؛ السیرة النبویه، ابن هشام، ج2، ص 516.</ref> و بر خلاف شرایط دشوار جنگ، در حجة الوداع زنان و کودکان و سالخوردگان نیز حضور داشتند. | |||
بر پایه گزارشها، حتی بیماران نیز دوست داشتند با کاروان پیامبر(ص) همراه شوند و از آن حضرت چاره میخواستند<ref>صحیح مسلم، ج 2، ص867؛ مسند الامام احمد بن حنبل، ج10، ص292.</ref> زنان حاملهای چون [[اسماء بنت عمیس]]، که [[محمد بن ابوبکر]] را در [[ذو الحلیفه|ذوالحلیفه]] به دنیا آورد،<ref>الطبقات الکبری، ج8، ص222؛ الکافی، ج4، ص 444؛ البدایه و النهایه، ج7، ص318.</ref> نیز در این کاروان بود. حضرت محمد(ص) در این سفر همه زنان خود و دختر خود [[حضرت فاطمه(س)]] را<ref name=":2">دلائل النبوه، ج5، ص 435؛ التنبیه و الاشراف، ص240.</ref> سوار بر هودج به همراه برد.<ref name=":3">تاریخالیعقوبی، ج2، ص 109، الطبقات الکبری، ج2، ص 131.</ref> | |||
==آغاز سفر== | ==آغاز سفر== | ||
حضرت محمد(ص) در روز شنبه ۲۵ ذی قعده، که | حضرت محمد(ص) در روز شنبه ۲۵ ذی قعده، که نزدیک به اسفند ماه سال دهم شمسی میشد، از [[مدینه]] به قصد [[حج]] خارج شد.<ref>المغازی، ج3، ص 1089، الکافی، ج4، ص 245.</ref> | ||
== احرام و تلبیه == | |||
حضرت محمد(ص) به هنگام ظهر به منطقه [[ذوالحلیفه]]، در هشت کیلومتری غرب شهر [[مدینه]]<ref>المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، ص 103؛ مدینهشناسی، ج1، ص 173.</ref> رسید و غسل [[احرام]] انجام داد و نماز ظهر را در [[مسجد شجره (میقات)|مسجد شجره]] خواند.<ref>الطبقات الکبری، ابن سعد، ج2، ص 131؛ الکافی، ج4، ص232؛ إمتاع الأسماع، المقریزی، ج2، ص 102.</ref> وی به مردم فرمان داد موهای زائد بدن خود را زدوده، برای [[احرام]] غسل کرده و لباسهای دوخته را از تن بدر کنند.<ref>الکافی، ج4، ص 249.</ref> پس از آن، او به نشاندار کردن شتران قربانی خود، که ۶۳ شتر بود پرداخت. مأمور نگهداری از شتران پیامبر در حجة الوداع ناجیة بن جندب خزاعی اسلمی بود<ref>الطبقات الکبری، ج4، ص 235وج2، ص 131؛ الکافی ج4، ص250؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص.</ref>که به کمک چند تن از مردان قبیلهاش، این وظیفه را انجام میداد. او در سفرهای دیگر نیز این مهم را به عهده داشت.<ref>المغازی، ج2، ص 572و، ص 732؛ المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، ج3، ص 273؛ البدایة و النهایة، ج4، ص 231.</ref> | |||
حضرت محمد(ص) در حالی که با دو تکه پارچه صُحاری (پنبه یمنی سرخفام) احرام بسته بود،<ref>الطبقات الکبری، ابن سعد، ج2، ص 131؛ الکافی، ج4، ص339.</ref> در بیابان بیداء نزدیک به دو کیلومتری منطقه شجره، با گفتن جملات [[تلبیه]] مُحرم شد.<ref>الکافی، ج4، ص245، المغازی، ج3، ص 1090، الطبقات الکبری، ج2، ص 131.</ref> در برخی از روایات، شب ماندن وی در منطقه ذوالحلیفه آمده است؛<ref>صحیح بخاری، ج2، ص561؛ السنن الکبری للبیهقی، ج5، ص 50.</ref> ولی تاریخنگارانی مانند واقدی، خبر بیتوته نکردن در ذوالحلیفه را تأیید کردهاند.<ref>المغازی، ج3، ص 1090.</ref> | |||
ایشان در این حالت سوار بر ناقه قصوای خود بود<ref>صحیح مسلم، ج2، ص724؛ السیرة النبویه و أخبار الخلفاء، أبو حاتم التمیمی، ج1، ص 393؛ البدایة و النهایة، ابن کثیر، ج5، ص 177.</ref> و سایهبانی نداشت<ref>الکافی، ج4، ص350.</ref> سوار بر جهاز مندرس و ارزان شتر، قصد خود را خدا و نه خودنمایی و نه شنیدن دیگران دانست.<ref>حلیه الاولیاء، ج3، ص54؛ سنن ابن ماجه، ج2، ص965.</ref> | ایشان در این حالت سوار بر ناقه قصوای خود بود<ref>صحیح مسلم، ج2، ص724؛ السیرة النبویه و أخبار الخلفاء، أبو حاتم التمیمی، ج1، ص 393؛ البدایة و النهایة، ابن کثیر، ج5، ص 177.</ref> و سایهبانی نداشت<ref>الکافی، ج4، ص350.</ref> سوار بر جهاز مندرس و ارزان شتر، قصد خود را خدا و نه خودنمایی و نه شنیدن دیگران دانست.<ref>حلیه الاولیاء، ج3، ص54؛ سنن ابن ماجه، ج2، ص965.</ref> | ||
بر پایه منابع [[شیعه]]<ref>الأصول الستة عشر، ص 148؛ بحار الأنوار، ج21، ص 403.</ref> و [[اهل سنت]]<ref>صحیح بخاری 2، 180؛ سنن نسائی، ج5، 5ص159؛ سنن ترمذی، ج3، ص178.</ref> پیامبر(ص) و همراهان وی با صدای بلند اینگونه تلبیه میگفتند: «لَبَّیک اللَّهُمَّ لَبَّیک لَبَّیک لَا شَرِیک لَک لَبَّیک إِنَّ الْحَمْدَ وَ النِّعْمَةَ لَک وَ الْمُلْک لَا شَرِیک لَک (لَبَّیک)» آنان به فرمان خدا، آنقدر اینگونه تلبیه را تکرار کردند که پیش از رسیدن به منزلگاه روحاء، در ۸۲ کیلومتری مدینه<ref>الروض المعطار فی خبر الأقطار، ص 277.</ref> صدای آنها گرفت.<ref>الکافی، ج4، ص 336؛ مقایسه کنید با المصنّف، ج4، ص464.</ref> | |||
==مسیر راه== | ==مسیر راه== | ||
حضرت محمد(ص)، در حالی که جز برای نماز و استراحت بین راه توقف نمیکرد، فاصله میان [[مدینه]] و [[مکه]] را از راهی پیمود که با مسیر امروزی و حتی مسیری که در زمان سمهودی (سده دهم) استفاده میشده متفاوت بود. این راه را، راه حج انبیاء الهی خواندهاند.<ref>بهجة النفوس و الأسرار، ج1، ص 627؛ تاریخ المدینة، نهروانی، ص 152، وفاء الوفاء بأخبار دارالمصطفی، ج3، ص 159.</ref> روایاتی که از حضرت محمد(ص) درباره حج پیامبران الهی در این مسیر آمده، میتواند دلیل این نامگذاری باشد. مسیر حج پیامبر(ص) میان مدینه و مکه، از نزدیکی مسجد غزاله عبور کرده و از حی و گردنه هرشاء و سپس [[جحفه]] میگذشت، در حالی که مسیر قرن دهم در سمت راست این جاده بود، که از رابغ و از خیف و صفراء میگذشت و بدون گذر از جحفه در نزدیکی قدید به این راه میرسید.<ref>وفاء الوفاء، السمهودی، ج3، ص 159، المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، ص 170.</ref> | |||
==مساجد== | ==مساجد== | ||
بعدها، در هرکدام از توقفگاههای حضرت محمد(ص) میان [[مدینه]] و [[مکه]]، مسجدی را به نام آن منزل ساختند<ref>الطبقات الکبری، ج2، ص 131؛ وفاء الوفاء، السمهودی، ج3، ص 159.</ref>و نماز خواندن در این مساجد را از [[آداب حج]] شد. نامهای این مساجد چنین است:<ref>تاریخ مکة المشرفة و المسجد الحرام و المدینة الشریفة و القبر الشریف، ج1، ص 311.</ref> | |||
{{ستون-شروع|۲}} | |||
* مسجد شجره در ذوالحلیفه: حضرت محمد(ص) در این مسجد نماز ظهر خوانده<ref>سنن بیهقی، ج5، ص4.</ref> و غسل [[احرام]] کرد. | |||
* مسجد شرف در روحاء: در این مکان پیامبر(ص) پسرجوانی را که گرفتار حملههای صرعگونه و تشنج بود شفا داد.<ref>المستدرک علی الصحیحین، ج2، ص374؛ سبل الهدی و الرشاد، ج10، ص 29؛ إمتاع الأسماع، المقریزی، ج5، ص 6.</ref> | |||
* مسجد عِرْقُالظُّبْیة: به گفته پیامبر(ص) هنگام گذر از این منزلگاه، ۷۰ پیامبر پیش از او در آنجا نماز گزاردند و [[حضرت موسی(ع)]] به همراه ۷۰ هزار نفر از [[بنی اسرائیل]]، از آن مکان گذشته و [[حضرت عیسی(ع)]] پیش از قیامت برای انجام [[حج]] یا [[عمره]] از آن خواهد گذشت.<ref>حلیه الاولیاء، ج2، ص10.</ref> | |||
* مسجد المنصرف (الغزاله) | |||
* مسجد الرُوَیثه: در این منزلگاه، زنی به همراه کودکی نزد پیامبر(ص) آمد و درباره حج کودکان سؤال کرد؛ وی آن را صحیح و مایه ثواب برای مادرش دانست.<ref>تهذیب الاحکام، ج5، ص6؛ الاستبصار، ج2، ص146.</ref> | |||
* مسجد گردنهرکوبه | |||
* مسجد الأثایه | |||
* مسجد العَرْج | |||
* مسجد المُنبَجِس | |||
* مسجد لُحَیجمل: بر پایه روایتی، پیامبر(ص) در اینجا سر خود را حجامت کرد.<ref>أنساب الأشراف، ج1، ص 370؛ المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، ص 235.</ref> | |||
* مسجد مُدلِجَةتَعهِن | |||
* مسجد الرماده | |||
* مسجد الاَبواء | |||
* مسجد گردنه هَرشاء{{یادداشت|هرشی}} | |||
* مسجدالجُحفه | |||
* مسجد طرف قَدید | |||
* مسجد حره در نزدیکی گردنه خلیص | |||
* مسجد خلیص{{یادداشت|چشمهای پرآب.}} | |||
* مسجد بطن مرالظهران | |||
* مسجد سَرَف | |||
* مسجد التَنعیم | |||
* مسجد ذی طُوی | |||
* مسجد الصَفراء | |||
* مسجد ذات آل | |||
* مسجد ذفران | |||
* مسجد البرود | |||
* مسجد مبروک.<ref>وفاء الوفاء، السمهودی، ج3، صص159ـ 183؛ المغانم المطابه فی معالم طاب، ص262؛ المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، ص 268؛ بهجة النفوس و الأسرار، ج1، ص 631.</ref> | |||
{{پایان}} | |||
==ورود به مکه== | ==ورود به مکه== | ||
حضرت محمد(ص)، پس از | حضرت محمد(ص)، پس از هشت روز، در سوم [[ذی حجه]] به نزدیکی [[مکه]] رسید و پیش از گردنههای ورودی مکه توقف کرده و شب را در آنجا گذراند. صبحگاهان پس از انجام غسل و به هنگام بالا آمدن آفتاب، در چهارم [[ذی حجه]]، از بالای مکه و از گردنه مدنیان سوار بر ناقه قصباء وارد مکه شد و به سوی [[مسجدالحرام]] پیش رفت تا به [[باب بنیشیبه|باب بنی شیبه]] رسید.<ref name=":4" /> | ||
==اعمال و مناسک== | ==اعمال و مناسک== | ||
=== طواف و استلام === | |||
حضرت محمد(ص)، با دیدن [[کعبه]] تکبیر گفته و پس از ستایش خداوند و صلوات بر [[حضرت ابراهیم(ع)]] و [[استلام]] [[حجرالاسود]]، سواره در هفت دور، کعبه را [[طواف]] کرد و مردم نیز به همراه او طواف کردند. بر پایه روایتی، دلیل سواره طواف کردن او، نمایاندن خود به جمعیت بسیاری بود که برای آموختن حج به او، نگاه میکردند.<ref name=":4">اخبار مکه فی قدیم الدهر و حدیثه، ج1، ص 246؛ صحیح مسلم، ج4، ص39.</ref> او در همان حالت سواره، با چوبدستی خود استلام حجر میکرد و چوبدستی را که به حجرالاسود خورده بود میبوسید.<ref>سنن نسائی، ج2، ص402؛ فقیه، ج2، ص402، الکافی، ج4، ص429.</ref> | |||
بر پایه برخی از روایات، پیامبر(ص) سه دور را به صورت دویدن درحالی که یکی از شانههایش را از [[احرام]] بیرون گذاشته بود پیمود؛<ref>الطبقات الکبری، ج2، ص 131؛ البدایة و النهایة، ابن کثیر، ج5، ص 157.</ref> در مقابل، برخی این روایات را مربوط به [[عمرة القضا]] در سال هشتم دانسته و شواهدی برای تقویت این احتمال آوردهاند.<ref>رک حجة الوداع کما رواها اهل البیت، ص106.</ref> | |||
=== نماز طواف و نوشیدن از زمزم === | |||
ایشان پس از تکمیل طواف به کنار مقام ابراهیم، که در آن زمان طبق روایاتی در مکان اصلی اش و (بنا به نقلی به محاذات مکان فعلی و) چسبیده به خانه خدا بود<ref>الکافی، ج4، ص 223؛ فقیه، ج2، ص243، علل الشرائع ص423.</ref> رفت و نماز طواف را ادا کرد.<ref>الکافی، ج4، ص449، صحیح مسلم، ج2، ص725، سنن ابی داود، ج2، ص122.</ref> پس از نماز طواف حضرت محمد(ص) نزد چاه زمزم آمد و از آب آن نوشید و فرمود: «اگر بر امتم سخت نمیشد، نوشیدن یک یا دو دلو بزرگ از آن را سنت میکردم»<ref>الکافی، ج4، ص430؛ علل الشرائع 412.</ref>و در دعایی از خداوند به برکت آب زمزم علم نافع و روزی وسیع و درمان هر بیماری ودرد را طلبید.<ref>الکافی، ج4، ص 250، رک المستدرک علی الصحیحین، ج1، ص646.</ref> آنگاه به نزد حجر الاسود آمد و دوباره آن را استلام نمود و استلام حجر را وداع با کعبه دانست.<ref>الکافی، ج2، ص250؛ المصنّف، ج4، ص413.</ref> | ایشان پس از تکمیل طواف به کنار مقام ابراهیم، که در آن زمان طبق روایاتی در مکان اصلی اش و (بنا به نقلی به محاذات مکان فعلی و) چسبیده به خانه خدا بود<ref>الکافی، ج4، ص 223؛ فقیه، ج2، ص243، علل الشرائع ص423.</ref> رفت و نماز طواف را ادا کرد.<ref>الکافی، ج4، ص449، صحیح مسلم، ج2، ص725، سنن ابی داود، ج2، ص122.</ref> پس از نماز طواف حضرت محمد(ص) نزد چاه زمزم آمد و از آب آن نوشید و فرمود: «اگر بر امتم سخت نمیشد، نوشیدن یک یا دو دلو بزرگ از آن را سنت میکردم»<ref>الکافی، ج4، ص430؛ علل الشرائع 412.</ref>و در دعایی از خداوند به برکت آب زمزم علم نافع و روزی وسیع و درمان هر بیماری ودرد را طلبید.<ref>الکافی، ج4، ص 250، رک المستدرک علی الصحیحین، ج1، ص646.</ref> آنگاه به نزد حجر الاسود آمد و دوباره آن را استلام نمود و استلام حجر را وداع با کعبه دانست.<ref>الکافی، ج2، ص250؛ المصنّف، ج4، ص413.</ref> | ||
=== سعی === | |||
سپس با اشاره به آیه ۱۵۸ سوره بقره (ان الصفا و المروه من شعائر الله) که از صفا و مروه نام برده، فرمود: «از آن کوه شروع میکنم که خداوند با آن شروع کرد» و به سمت کوه صفا رفت و به اندازه قرائت یک سوره بقره بر صفا دعا کرد.<ref>الکافی، ج2، ص250.</ref> سپس سواره بر شتر، سعی بین صفا و مروه را انجام داد.<ref>الطبقات الکبری، ج2، ص 131؛ المغازی، ج3، ص 1099؛ اصل عاصم بن حمید حناط، ص32.</ref>پس از انجام این سعی بود که جبرئیل امین نازل شد و فرمان خروج از احرام را برای همه کسانی آورد که بدون همراه داشتن قربانی برای حج محرم شده بودند. این دستور موجب شد تا پیامبر چون به همراه خود قربانی داشتند نیت حج قران نمایند ومسلمانانی که قربانی با خود نداشتند، با عمره تمتّع دانستن عملی که تا آن موقع انجام داده بودند، به حج تمتّع محرم شوند اما خود ایشان چون قربانی داشتند از احرام خارج نشدند.<ref>علل الشرائع، ج2، ص 414؛ حجة الوداع کما رواها اهل البیت، ص65.</ref> به نظر میرسد ایشان طبق تقسیمبندی فعلی حج، حج قران انجام دادند، هرچند در نوع آن اختلافی وجود دارد.<ref>شرح نووی علی المسلم، ج8، ص135؛ حجة الوداع کما رواها اهل البیت، ص68.</ref> | سپس با اشاره به آیه ۱۵۸ سوره بقره (ان الصفا و المروه من شعائر الله) که از صفا و مروه نام برده، فرمود: «از آن کوه شروع میکنم که خداوند با آن شروع کرد» و به سمت کوه صفا رفت و به اندازه قرائت یک سوره بقره بر صفا دعا کرد.<ref>الکافی، ج2، ص250.</ref> سپس سواره بر شتر، سعی بین صفا و مروه را انجام داد.<ref>الطبقات الکبری، ج2، ص 131؛ المغازی، ج3، ص 1099؛ اصل عاصم بن حمید حناط، ص32.</ref>پس از انجام این سعی بود که جبرئیل امین نازل شد و فرمان خروج از احرام را برای همه کسانی آورد که بدون همراه داشتن قربانی برای حج محرم شده بودند. این دستور موجب شد تا پیامبر چون به همراه خود قربانی داشتند نیت حج قران نمایند ومسلمانانی که قربانی با خود نداشتند، با عمره تمتّع دانستن عملی که تا آن موقع انجام داده بودند، به حج تمتّع محرم شوند اما خود ایشان چون قربانی داشتند از احرام خارج نشدند.<ref>علل الشرائع، ج2، ص 414؛ حجة الوداع کما رواها اهل البیت، ص65.</ref> به نظر میرسد ایشان طبق تقسیمبندی فعلی حج، حج قران انجام دادند، هرچند در نوع آن اختلافی وجود دارد.<ref>شرح نووی علی المسلم، ج8، ص135؛ حجة الوداع کما رواها اهل البیت، ص68.</ref> | ||
خط ۲۰۴: | خط ۲۲۳: | ||
*'''الأصول الستة عشر'''، عده ای از علما، قم، انتشارات دارالحدیث، ۱۴۲۳ق. | *'''الأصول الستة عشر'''، عده ای از علما، قم، انتشارات دارالحدیث، ۱۴۲۳ق. | ||
*'''الاکتفاء بما تضمنه من مغازی رسول الله(ص) و الثلاثة الخلفاء'''، ابو الربیع حمیری کلاعی، دارالکتب العلمیه - بیروت، ۱۴۲۰. | *'''الاکتفاء بما تضمنه من مغازی رسول الله(ص) و الثلاثة الخلفاء'''، ابو الربیع حمیری کلاعی، دارالکتب العلمیه - بیروت، ۱۴۲۰. | ||
*'''امتاع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع'''، احمد بن علی المقریزی (-۸۴۵ق) به کوشش محمد عبدالحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق. | *'''امتاع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع'''، احمد بن علی المقریزی (-۸۴۵ق) به کوشش محمد عبدالحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق. | ||
*'''انساب الاشراف'''، احمد بن یحیی البلاذری (-۲۷۹ق)، تحقیق سهیل صادق زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷ق. | *'''انساب الاشراف'''، احمد بن یحیی البلاذری (-۲۷۹ق)، تحقیق سهیل صادق زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷ق. | ||
خط ۲۵۴: | خط ۲۷۳: | ||
*'''المغازی'''، محمد بن عمر الواقدی (-۲۰۷ق)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، موسسه الاعلمی، ۱۴۰۹ق. | *'''المغازی'''، محمد بن عمر الواقدی (-۲۰۷ق)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، موسسه الاعلمی، ۱۴۰۹ق. | ||
*'''مکارم الاخلاق'''، الفضل بن الحسن الطبرسی (قرن۶ق)، قم، انتشارات شریف الرضی، ۱۳۹۲ق. | *'''مکارم الاخلاق'''، الفضل بن الحسن الطبرسی (قرن۶ق)، قم، انتشارات شریف الرضی، ۱۳۹۲ق. | ||
*'''مناقب آل أبی طالب علیهمالسلام (لابن شهرآشوب) ابن شهر آشوب مازندرانی'''، محمد بن علی، قم، چاپ: اول، ۱۳۷(ص)ق. | *'''مناقب آل أبی طالب علیهمالسلام (لابن شهرآشوب) ابن شهر آشوب مازندرانی'''، محمد بن علی، قم، چاپ: اول، ۱۳۷(ص)ق. | ||
*'''منتهی السوول علی وسائل الوصول إلی شمائل الرسول'''، عبدالله بن سعید محمد عبادی لحجی، دارالمنهاج - جده، چاپ سوم، ۱۴۲۶. | *'''منتهی السوول علی وسائل الوصول إلی شمائل الرسول'''، عبدالله بن سعید محمد عبادی لحجی، دارالمنهاج - جده، چاپ سوم، ۱۴۲۶. |