پرش به محتوا

چاووشی: تفاوت میان نسخه‌ها

۴ بایت حذف‌شده ،  ‏۳۰ مارس ۲۰۲۰
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱۶: خط ۱۶:
در شهرهای بزرگ، چاووشان را چند هفته پیش از سفر به خدمت می‌گرفتند و این نظر به وظایفی بود که چاووشان بر عهده داشتند.<ref>نک: طهران قدیم، ج‏3، 453؛ اردبیل در گذرگاه تاریخ، ج‏2، 165.</ref>   
در شهرهای بزرگ، چاووشان را چند هفته پیش از سفر به خدمت می‌گرفتند و این نظر به وظایفی بود که چاووشان بر عهده داشتند.<ref>نک: طهران قدیم، ج‏3، 453؛ اردبیل در گذرگاه تاریخ، ج‏2، 165.</ref>   


== هدف‌ها و وظیفه‌ها ==
==اهداف==
به ظاهر، هدف نخستین چاووشی خوانی با خبر کردن مردم از حرکت کاروان‌های زیارتی بوده و فلسفه چاووشی خوانی به ضرورت سفرهای مخاطره‌آمیز و طولانی روزگاران قدیم بازمی‌گردد، که ایجاب می‌کرد مسافران با هم و در ایام خاصی سفر را آغاز کنند و در وقت معین به [[رباط|منزل]] مناسب برسند.<ref>کلک، ش 14ـ 15، ص8، «چاووش».</ref>  
به ظاهر، هدف نخستین چاووشی خوانی با خبر کردن مردم از حرکت کاروان‌های زیارتی بوده و فلسفه چاووشی خوانی به ضرورت سفرهای مخاطره‌آمیز و طولانی روزگاران قدیم بازمی‌گردد، که ایجاب می‌کرد مسافران با هم و در ایام خاصی سفر را آغاز کنند و در وقت معین به [[رباط|منزل]] مناسب برسند.<ref>کلک، ش 14ـ 15، ص8، «چاووش».</ref>  


خط ۲۳: خط ۲۳:
محله‌های مختلف برخی شهرها، یک یا چند نفر چاووش داشته که مسؤولیت هماهنگی و پیگیری امور ارتباطی و فرهنگی زائران و حج‌گزاران را بر عهده داشته‌اند.<ref>سفرهای زیارتی در فرهنگ مردم، ص95.</ref> اذان‌گویی، تعزیه‌خوانی و مداحی مذهبی در جشن‌هایی مانند عروسی و ختنه‌سوران از دیگر فعالیت‌های برخی چاووشان بوده است.<ref>درآمدی بر نمایش و نیایش در ایران، ص136ـ137.</ref>
محله‌های مختلف برخی شهرها، یک یا چند نفر چاووش داشته که مسؤولیت هماهنگی و پیگیری امور ارتباطی و فرهنگی زائران و حج‌گزاران را بر عهده داشته‌اند.<ref>سفرهای زیارتی در فرهنگ مردم، ص95.</ref> اذان‌گویی، تعزیه‌خوانی و مداحی مذهبی در جشن‌هایی مانند عروسی و ختنه‌سوران از دیگر فعالیت‌های برخی چاووشان بوده است.<ref>درآمدی بر نمایش و نیایش در ایران، ص136ـ137.</ref>


== مکان ==
==مکان==
چاووشان، در مکان‌های عمومی پررفت و آمد، مانند بیرون مسجد جامع یا بازار شهرها و روستاها به تناسب سفر [[حج]] یا [[زیارت]]، بیرق‌ها و شمایل‌هایی از [[کعبه]] یا حرم [[امامان(ع)]] برپا می‌کردند و سروده‌هایی را بدون ساز، در ستایش [[حضرت محمد(ص)]] و [[اهل بیت|اهل بیت(ع)]] می‌خواندند.  
چاووشان، در مکان‌های عمومی پررفت و آمد، مانند بیرون مسجد جامع یا بازار شهرها و روستاها به تناسب سفر [[حج]] یا [[زیارت]]، بیرق‌ها و شمایل‌هایی از [[کعبه]] یا حرم [[امامان(ع)]] برپا می‌کردند و سروده‌هایی را بدون ساز، در ستایش [[حضرت محمد(ص)]] و [[اهل بیت|اهل بیت(ع)]] می‌خواندند.  


برخی چاووشان تا [[رباط|منزلگاه]] بیرون شهر یا روستا، که مسافران برای حرکت در آن گرد می‌آمدند، با زائران و حج‌گزاران می‌رفتند و چاووشی می‌خواندند و سپس بازمی‌گشتند.<ref>در قلمرو مازندران، ص 313؛ دانشنامه جهان اسلام، ج11، ص686-688، «مدخل چاووش خوانی».</ref> برخی دیگر، مسافران را در طول سفر همراهی و چون خود بارها به این سفر رفته بودند،<ref>رک: سفرنامه گوهر مقصود، ص119.</ref> اعضای کاروان را در انتخاب مسیر و [[رباط|منازل]] میان راه و آداب رفتن به [[حرمین]] یا زیارت در حرم [[امامان(ع)]] راهنمایی می‌کردند.<ref>کلک، ش 14ـ 15، ص 6، «چاووش»؛ رک: سفرنامه عضد الملک به عتبات، ص138؛ سفرنامه گوهر مقصود، متن، 119.</ref> این گروه، وقتی زائران و حج‌گزاران بازمی‌گشتند، در نزدیکی‌های وطن پیش می‌افتادند و به آشنایان آنان خبر می‌دادند تا برای [[استقبال حاجی|استقبال]] آماده شوند.<ref name=":0">رک: تاریخ مذهبی قم، ص397.</ref> چاووشی‌خوانی در میان راه به لحاظ روانی کارکرد مثبتی داشت و به مسافران دلگرمی و نشاط می‌بخشید.<ref>نک: بیرجندنامه، ص147.</ref>
برخی چاووشان تا [[رباط|منزلگاه]] بیرون شهر یا روستا، که مسافران برای حرکت در آن گرد می‌آمدند، با زائران و حج‌گزاران می‌رفتند و چاووشی می‌خواندند و سپس بازمی‌گشتند.<ref>در قلمرو مازندران، ص 313؛ دانشنامه جهان اسلام، ج11، ص686-688، «مدخل چاووش خوانی».</ref> برخی دیگر، مسافران را در طول سفر همراهی و چون خود بارها به این سفر رفته بودند،<ref>رک: سفرنامه گوهر مقصود، ص119.</ref> اعضای کاروان را در انتخاب مسیر و [[رباط|منازل]] میان راه و آداب رفتن به [[حرمین]] یا زیارت در حرم [[امامان(ع)]] راهنمایی می‌کردند.<ref>کلک، ش 14ـ 15، ص 6، «چاووش»؛ رک: سفرنامه عضد الملک به عتبات، ص138؛ سفرنامه گوهر مقصود، متن، 119.</ref> این گروه، وقتی زائران و حج‌گزاران بازمی‌گشتند، در نزدیکی‌های وطن پیش می‌افتادند و به آشنایان آنان خبر می‌دادند تا برای [[استقبال حاجی|استقبال]] آماده شوند.<ref name=":0">رک: تاریخ مذهبی قم، ص397.</ref> چاووشی‌خوانی در میان راه به لحاظ روانی کارکرد مثبتی داشت و به مسافران دلگرمی و نشاط می‌بخشید.<ref>نک: بیرجندنامه، ص147.</ref>


== چاووشان ==
==چاووشان==
چاووشی نیازمند صدای خوش و مهارت در آواز و شعرخوانی و بداهه‌گویی بود؛ ولی شهرت چاووش به تقوا و درستکاری و آشنایی‌اش با راه‌ها و مسیر سفر، مکان‌های مقدس، آداب زیارت و [[آداب حج]] نیز در اقناع مردم سهمی مهم داشت.<ref>کلک، ش 14ـ 15، ص6، «چاووش».</ref> در برخی موارد، مقام چاووشی به صورت موروثی به فرزند او می‌رسید.<ref>کلک، ش 14ـ 15، ص8، «چاووش».</ref>
چاووشی نیازمند صدای خوش و مهارت در آواز و شعرخوانی و بداهه‌گویی بود؛ ولی شهرت چاووش به تقوا و درستکاری و آشنایی‌اش با راه‌ها و مسیر سفر، مکان‌های مقدس، آداب زیارت و [[آداب حج]] نیز در اقناع مردم سهمی مهم داشت.<ref>کلک، ش 14ـ 15، ص6، «چاووش».</ref> در برخی موارد، مقام چاووشی به صورت موروثی به فرزند او می‌رسید.<ref>کلک، ش 14ـ 15، ص8، «چاووش».</ref>


=== شاگردی ===
===شاگردی===
چاووشان، نوچه‌ها و شاگردهایی داشتند که آنان را در چاووشی‌خوانی یاری می‌کردند. گاهی خود، شعر می‌خواندند و گاهی از طریق گفت‌وگوی منظوم با شاگرد، نمایش‌گونه‌ای ترتیب می‌دادند و مردم نیز در خواندن برخی سروده‌ها آنها را همراهی می‌کردند.<ref>درآمدی بر نمایش و نیایش در ایران، ص136؛ کلک، ش 14ـ 15، ص 7، «چاووش».</ref>  
چاووشان، نوچه‌ها و شاگردهایی داشتند که آنان را در چاووشی‌خوانی یاری می‌کردند. گاهی خود، شعر می‌خواندند و گاهی از طریق گفت‌وگوی منظوم با شاگرد، نمایش‌گونه‌ای ترتیب می‌دادند و مردم نیز در خواندن برخی سروده‌ها آنها را همراهی می‌کردند.<ref>درآمدی بر نمایش و نیایش در ایران، ص136؛ کلک، ش 14ـ 15، ص 7، «چاووش».</ref>  


چاووشی در دستگاه‌های آوازی موسیقی [[ایران|ایرانی]]، غالبا دستگاه چهارگاه خوانده می‌شد که مهارت در آن نیازمند تمرین و ممارست و آشنایی اجمالی با این دستگاه‌ها و نیز هنر آوازخوانی بود. بدین رو چاووشان، نخست مدت‌ها نزد استاد چاووشی، دستیاری و مراحل «نوچگی» و «شاگردی» را طی می‌کردند و اشعار بسیاری را به خاطر می‌سپردند و در کنار آن، دانستنی‌های مذهبی و تاریخی متنوعی درباره اماکن زیارتی و [[حرمین]] می‌آموختند و در نهایت، به مقام چاووشی می‌رسیدند و بیرقی مخصوص به خود بر پا می‌کردند.<ref>درآمدی بر نمایش و نیایش در ایران، ص124؛ ایرانیکا؛ ذیل واژه «چاووش».</ref>  
چاووشان، نخست مدت‌ها نزد استاد چاووشی، دستیاری و مراحل «نوچگی» و «شاگردی» را طی می‌کردند و اشعار بسیاری را به خاطر می‌سپردند و در کنار آن، دانستنی‌های مذهبی و تاریخی متنوعی درباره اماکن زیارتی و [[حرمین]] می‌آموختند و در نهایت، به مقام چاووشی می‌رسیدند و بیرقی مخصوص به خود بر پا می‌کردند.<ref name=":1">درآمدی بر نمایش و نیایش در ایران، ص124؛ ایرانیکا؛ ذیل واژه «چاووش».</ref>
 
=== آواز ===
چاووشی در دستگاه‌های آوازی موسیقی [[ایران|ایرانی]]، غالبا دستگاه چهارگاه خوانده می‌شد که مهارت در آن نیازمند تمرین و ممارست و آشنایی اجمالی با این دستگاه‌ها و نیز هنر آوازخوانی بود.<ref name=":1" />


===لباس===
===لباس===
چاووشان، هنگام چاووشی‌خوانی لباس پاکیزه بر تن می‌کردند و بیشتر مرکبی مانند اسب همراه داشتند و لباس کار ویژه ای نداشتند؛ ولی چاووشان سادات، شال سبز و دیگران شال سیاه بر گردن و سینه می‌انداختند.<ref>درآمدی بر نمایش و نیایش در ایران، 136، ص 134، 136، 139؛ کلک، ش 14ـ 15، ص6، «چاووش»؛ سفرهای زیارتی در فرهنگ مردم، 96.</ref> در برخی مناطق [[ایران]]، تفاوت‌هایی جزئی در پوشش چاووشان گزارش شده است؛ برای نمونه در ساوجبلاغِ طالقان، چاووش کلاهی قرمز منگوله‌دار بر سر می‌گذاشته که به آن کلاه گُلُم‌دار می‌گفتند.<ref>سفرهای زیارتی در فرهنگ مردم، ص98.</ref> پرچم چاووشان سه گوش و سبز یا سیاه بوده است.<ref>کلک، ش 14ـ 15، ص6، «چاووش».</ref>
چاووشان، هنگام چاووشی‌خوانی لباس پاکیزه بر تن می‌کردند و بیشتر مرکبی مانند اسب همراه داشتند و لباس کار ویژه ای نداشتند؛ ولی چاووشان سادات، شال سبز و دیگران شال سیاه بر گردن و سینه می‌انداختند.<ref>درآمدی بر نمایش و نیایش در ایران، 136، ص 134، 136، 139؛ کلک، ش 14ـ 15، ص6، «چاووش»؛ سفرهای زیارتی در فرهنگ مردم، 96.</ref> در برخی مناطق [[ایران]]، تفاوت‌هایی جزئی در پوشش چاووشان گزارش شده است؛ برای نمونه در ساوجبلاغِ طالقان، چاووش کلاهی قرمز منگوله‌دار بر سر می‌گذاشته که به آن کلاه گُلُم‌دار می‌گفتند.<ref>سفرهای زیارتی در فرهنگ مردم، ص98.</ref> پرچم چاووشان سه گوش و سبز یا سیاه بوده است.<ref>کلک، ش 14ـ 15، ص6، «چاووش».</ref>


=== درآمد ===
===درآمد===
چاووشی‌خوانی به نیت ثواب و از سر شوق زیارت و خدمت به حج‌گزاران و زائران انجام می‌گرفت و درآمدی برای چاووشان نداشت؛ ولی رفته‌رفته آنان برای خدمات خویش مزد و خلعت و انعام طلب کردند.<ref>کلک، ش 14ـ 15، ص8، «چاووش».</ref>
چاووشی‌خوانی به نیت ثواب و از سر شوق زیارت و خدمت به حج‌گزاران و زائران انجام می‌گرفت و درآمدی برای چاووشان نداشت؛ ولی رفته‌رفته آنان برای خدمات خویش مزد و خلعت و انعام طلب کردند.<ref>کلک، ش 14ـ 15، ص8، «چاووش».</ref>


۱۵٬۶۱۴

ویرایش