مزار زینب بنت علی(ع) و سکینه بنت حسین(ع) (دمشق): تفاوت میان نسخه‌ها
مزار زینب بنت علی(ع) و سکینه بنت حسین(ع) (دمشق) (ویرایش)
نسخهٔ ۱۱ آوریل ۲۰۲۰، ساعت ۱۹:۴۴
، ۱۱ آوریل ۲۰۲۰بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
از مهم‌ترين زيارتگاه‌هاى قبرستان باب‌الصغير دمشق به شمار مى‌آيد و مورد توجه زائران شيعه از كشورهاى مختلف است.<ref name=":0" /> | از مهم‌ترين زيارتگاه‌هاى قبرستان باب‌الصغير دمشق به شمار مى‌آيد و مورد توجه زائران شيعه از كشورهاى مختلف است.<ref name=":0" /> | ||
== | ==بنا== | ||
بناى زيارتگاه، همانند ساير زيارتگاه‌هاى باب‌الصغير، با سنگ‌هاى دو رنگ ساخته شده است. | |||
با | |||
اين بنا شامل دو مقبره متصل به يكديگر است كه هر يك داراى گنبد سبزرنگى است. مقبره جنوبى، زيارتگاه منتسب به زينب يا ام‌كلثوم است و مقبره شمالى، مزار منتسب به سكينه دختر امام حسين(ع) است. (تصوير ١٣٢) در شرق بنا، حياط كوچكى وجود دارد كه با ديوار، از فضاى قبرستان جدا شده است. اين حياط داراى يك ورودى به شكل طاق سنگى است.<ref name=":3">آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه؛ ص۲۵۶.</ref> | |||
ورودى اصلى بنا، در ضلع شرقى زيارتگاه زينب يا ام‌كلثوم قرار دارد و داراى طاق مرتفعى است. بر سردر بنا، لوح سنگى حاوى نام زيارتگاه و تاريخ بازسازى آن در سال ١٣٣٠ه .ق وجود دارد كه متن كتيبۀ آن چنين است: | ورودى اصلى بنا، در ضلع شرقى زيارتگاه زينب يا ام‌كلثوم قرار دارد و داراى طاق مرتفعى است. بر سردر بنا، لوح سنگى حاوى نام زيارتگاه و تاريخ بازسازى آن در سال ١٣٣٠ه .ق وجود دارد كه متن كتيبۀ آن چنين است: | ||
| خط ۱۱۰: | خط ۶۵: | ||
مقبره مورد نظر، اتاق مربعى است كه با قالب‌هاى سنگى ساخته شده، و داراى گنبدى با گردن هشت ضلعى است. ورودى آن در ضلع شمالى آن، يعنى در حياط كوچك شرق زيارتگاه قرار دارد. بالاى ورودى، كتيبه‌اى تاريخى وجود دارد كه متن آن چنين است: «السلطان الملك الظاهر بيبرص<ref>نام «بيبرص»، پادشاه مملوكى، در اين كتيبه به اشتباه حجارى شده و صورت صحيح آن، «بيبرس» است.</ref> الصالحي». دو طرف ورودى، در ارتفاع كمى از سطح زمين، دو سنگ مربع وجود دارد كه حاوى نقش يك يوزپلنگ و در واقع رنك رسمى ملك الظاهر بيبرس است.<ref>مشيدات دمشق ذوات الاضرحة وعناصرها الجمالية، ص ۵٠٨.</ref> | مقبره مورد نظر، اتاق مربعى است كه با قالب‌هاى سنگى ساخته شده، و داراى گنبدى با گردن هشت ضلعى است. ورودى آن در ضلع شمالى آن، يعنى در حياط كوچك شرق زيارتگاه قرار دارد. بالاى ورودى، كتيبه‌اى تاريخى وجود دارد كه متن آن چنين است: «السلطان الملك الظاهر بيبرص<ref>نام «بيبرص»، پادشاه مملوكى، در اين كتيبه به اشتباه حجارى شده و صورت صحيح آن، «بيبرس» است.</ref> الصالحي». دو طرف ورودى، در ارتفاع كمى از سطح زمين، دو سنگ مربع وجود دارد كه حاوى نقش يك يوزپلنگ و در واقع رنك رسمى ملك الظاهر بيبرس است.<ref>مشيدات دمشق ذوات الاضرحة وعناصرها الجمالية، ص ۵٠٨.</ref> | ||
==مدفون در مزار زینب بنت علی(ع)== | |||
زیارتگاه منسوب به زینب صغری یا ام‌کلثوم دختر امام علی(ع) و سکینه دختر امام حسین(ع)<ref name=":0" /> | |||
===اقوال=== | |||
====زینب صغری بنت علی(ع)==== | |||
پيش‌تر درباره زينب صغرى توضيح داده شد كه لقب وى ام‌كلثوم، و آستانه زينبيه دمشق، با استناد به اقوال مورخان و كتيبه روى قبر، منتسب به اين بانو بوده است. | |||
برخى مورخان و اصحاب تراجم، ميان زينب صغرى و ام‌كلثوم صغرى تمايز قائل شده‌اند.<ref>ر.ك: تاريخ الامم والملوك، ج ۴، ص ١١٩؛ تذكرة الخواص، يوسف بن قُزُغلى بغدادى حنفى (سبط ابن الجوزى)، ص ۵٧.</ref> | |||
شيخ طبرسى نيز ام‌كلثوم صغرى را كنيه نفيسه دختر امام على(ع) دانسته است.<ref>اعلام الورى باعلام الهدى، ج ١، ص ٣٩٧.</ref> | |||
گويا انتساب اين قبر به زينب يا ام‌كلثوم، دختر امام على(ع)، در دوره اخير به وجود آمده است.<ref>آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه؛ ص۲۵۲.</ref> با استناد به آنچه شمس‌الدين ذهبى در تاريخ خود نقل كرده است، مى‌توان نتيجه گرفت كه اين قبر در واقع منتسب به زينب دختر امام زين‌العابدين(ع) است. ذهبى درباره شيخ جمال‌الدين ساوجى (متوفاى بعد از ۶٢٠ه .ق)، از مشايخ طريقت قلندريه، نوشته است كه وى براى مدتى در باب‌الصغير، نزديك قبر زينب دختر امام زين‌العابدين(ع) اقامت كرد.<ref>تاريخ الاسلام ووفيات المشاهير والاعلام، ج ۴۵، ص ۴٢٣.</ref> | |||
با توجه به آنكه خانقاه طريقت قلندريه در محل اقامت ساوجى ساخته شده است و آرامگاه باقى‌مانده از آن، امروزه متصل به زيارتگاه زينب قرار دارد، واضح است كه اين زيارتگاه در آن زمان منتسب به زينب دختر امام زين‌العابدين(ع) بوده است؛ حال آنكه بيشتر اصحاب تراجم و علماى انساب، فرزندى به نام زينب براى امام زين‌العابدين(ع) ذكر نكرده‌اند.<ref>آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه؛ ص۲۵۳.</ref> تنها در كتاب «الشجرة المباركة» منسوب به «فخرالدين رازى» آمده است: «دختران زين‌العابدين(ع) هفت تن، و گفته شده هشت تن هستند، ... نام دختر هشتم، زينب است».<ref name=":1">الشجرة المباركة فى انساب الطالبية، محمد بن عمر (فخرالدين الرازى)، ص ٧۴.</ref> | |||
همچنين در رساله اخبار الزينبات منسوب به عبيدلى درباره زينب دختر امام زين‌العابدين(ع) آمده است كه مادر وى ام‌ولد بوده و در مدينه از دنيا رفته است.<ref>السيدة زينب وأخبار الزينبات للعبيدلى النسابة، ص ٢٠.</ref> | |||
به عقيده نگارنده، قبر منتسب به زينب يا ام‌كلثوم، با توجه به اشتهار آن به زينب دختر امام زين‌العابدين(ع) در گذشته، مى‌تواند قبر خديجه دختر امام زين‌العابدين(ع) باشد كه در منابع تاريخى، به وجود قبر وى و قبر همسرش محمد بن عمر بن امام على(ع) در باب‌الصغير اشاره شده است.<ref>ر.ك: الاشارات الى معرفة الزيارات، ص ١٣؛ معجم البلدان، ج ٢، ص ۴۶٨.</ref> خديجه، خواهر على اصغر بن زين‌العابدين(ع) از يك مادر مى‌باشند<ref>الارشاد فى معرفة حجج الله على العباد، ج ٢، ص ١۵۵؛ اعلام الورى باعلام الهدى، ج ١، ص ۴٩٣.</ref> و از همسر خود، محمد بن عمر بن اميرالمؤمنين(ع)، داراى دو فرزند به نام‌هاى عبدالله و عبيدالله بوده است.<ref name=":1" /> | |||
==مدفون در مزار سکینه بنت حسین(ع)== | |||
===تاریخچه=== | |||
با اين حال، قبر منسوب به سكينه در باب‌الصغير، از گذشته معروف و شناخته شده بوده است و مورخان و جهانگردان، از آن ياد كرده‌اند.<ref>تاريخ مدينة دمشق، ج ٢، ص ١٩٧؛ الاشارات الى معرفة الزيارات، ص ١٣؛ معجم البلدان، ج ٢، ص ۴۶٨؛ رحلة ابن جبير، ص ٢١٨؛ رحلة ابن بطوطة، ص ٧۵.</ref> | |||
===اقوال=== | |||
====سکینه بنت حسین(ع)==== | |||
سكينه دختر بزرگوار امام حسين(ع)، نامش آمنه يا اميمه، و مادرش رباب دختر امرئ‌القيس بن عدى قضاعى بود. سكينه نام يا لقبى بود كه مادرش رباب، او را بدين نام مى‌خواند. امام حسين(ع) درباره سكينه و رباب سروده است: | |||
لعمرك انني احب داراً | |||
سكينه خواهر عبدالله رضيع (نوزاد شهيد امام حسين(ع) در كربلا) بود.<ref>عبدالله رضيع نزد ايرانيان به نام على‌اصغر شناخته مى‌شود. ر.ك: تاريخ در آينه پژوهش، «پژوهشى درباره نام، سن و كيفيت شهادت طفل شيرخوار امام حسين(ع)»، محسن رنجبر، شماره ١٢، ص ٨۶.</ref> | |||
او به همراه پدرش در كربلا حضور يافت و در روز عاشورا شاهد شهادت ايشان بود. سپس به همراه ساير اسراى اهل‌بيت(عليهم السلام) و سرهاى شهداى كربلا، به كوفه و از آنجا به شام برده شد و سرانجام با برادر بزرگوار خود امام زين‌العابدين(ع) به مدينه منوره بازگشت.<ref>تذكرة الخواص، ص ٢۵١.</ref> | |||
به گواهى بيشتر منابع، اين بانوى بزرگوار سرانجام در سال ١١٧ه .ق در مدينه منوره درگذشت.<ref>انساب الاشراف، ج ٢، ص ١۴١؛ تاريخ مدينة دمشق، ج ۶٩، ص ٢١٨؛ وفيات الاعيان، ج ٢، صص ٣٩۶ و ٣٩٧؛ الاعلام، ج ٣، ص ١٠۶.</ref> | |||
====سکینه دختر یکی از پادشاهان==== | |||
سيد محسن امين، با استناد به اينكه شيخ عباس قمى، نام صاحب مزار را در كتيبه‌اى به خط كوفى در صندوقچه روى قبر، «سكينه بنت الملك» خوانده است، اين مزار را قبر دختر يكى از پادشاهان دانسته است.<ref>اعيان الشيعة، ج ٣، ص ۴٩٢.</ref> اما اين نظريه نمى‌تواند درست باشد؛ زيرا در كتيبه روى قبر، كه متن كامل آن نقل خواهد شد، نام صاحب مزار سكينه دختر امام حسين(ع) ذكر شده است.<ref name=":2">آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه؛ ص۲۵۵.</ref> | |||
====سکینه دختر حسين ذى‌الدمعه==== | |||
محمد حسنين سابقى نيز صاحب اين قبر را سكينه دختر حسين ذى‌الدمعه (متوفاى ١٣۵ه .ق)، فرزند زيد شهيد فرزند امام زين‌العابدين(ع) مى‌داند و معتقد است كه او و خواهرش فاطمه به همراه مادر خود خديجه، دختر عمر بن امام زين‌العابدين(ع) و جد خود عمر بن زين‌العابدين(ع)، در يك مقبره به خاك سپرده شده‌اند؛ اما به مرور زمان اين قبر به سكينه دختر امام حسين(ع) شهرت يافته است.<ref>مرقد العقيلة زينب، ص ٧٣.</ref> اما متأسفانه براى تأييد نظريه خود، به هيچ منبعى استناد نكرده، و نگارنده نيز با وجود تلاش فراوان، موفق به يافتن مدركى براى اين قول نشده است.<ref name=":2" /> | |||
===دیگر مزارها منسوب به سکینه بنت الحسین(ع)=== | |||
افزون‌بر باب‌الصغير، زيارتگاه‌هاى ديگرى نيز در ساير نقاط، از جمله در شهر قاهره، پايتخت مصر، و در شهر «طَبَريه» فلسطين، به سكينه دختر امام حسين(ع) منسوب است. اما با توجه به وفات ايشان در مدينه، نمى‌توان براى هيچ‌يك از اين زيارتگاه‌ها، اعتبار و سند تاريخى قائل شد.<ref>آثار پیامبر(ص) و زیارتگاه‌های اهل بیت(ع) در سوریه؛ ص۲۵۶ و ۲۵۵.</ref> | |||
<br /> | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||