حلق و تقصیر: تفاوت میان نسخه‌ها
اصلاح نویسه‌های عربی، اصلاح فاصلهٔ مجازی، اصلاح ارقام، اصلاح سجاوندی، اصلاح املا
بدون خلاصۀ ویرایش |
(اصلاح نویسه‌های عربی، اصلاح فاصلهٔ مجازی، اصلاح ارقام، اصلاح سجاوندی، اصلاح املا) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
==مفهوم‌شناسی== | == مفهوم‌شناسی == | ||
«حلق» به معنای تراشیدن موهای سر و «تقصیر» به معنای کوتاه کردن قدری از مو و ناخن است.<ref>درسنامه مناسک حج، ص۷۱.</ref> حلق یا تقصیر، یکی از [[واجبات منا|مناسک منا]] در [[حج]] واجب،<ref name=":2">درسنامه مناسک حج، ص۶۵.</ref> آخرین عمل در [[عمره تمتع]] و یکی از [[اعمال عمره مفرده]] است. <ref name=":0">درسنامه مناسک حج، ص۴۹.</ref> | «حلق» به معنای تراشیدن موهای سر و «تقصیر» به معنای کوتاه کردن قدری از مو و ناخن است.<ref>درسنامه مناسک حج، ص۷۱.</ref> حلق یا تقصیر، یکی از [[واجبات منا|مناسک منا]] در [[حج]] واجب،<ref name=":2">درسنامه مناسک حج، ص۶۵.</ref> آخرین عمل در [[عمره تمتع]] و یکی از [[اعمال عمره مفرده]] است.<ref name=":0">درسنامه مناسک حج، ص۴۹.</ref> | ||
==احکام کلی== | == احکام کلی == | ||
* در فقه [[شیعه]]، شروع کردن حلق از جانب راستِ جلوی سر مستحب دانسته شده است. به فتوای برخی از فقیهان مذاهب چهارگانه [[اهل سنت]]، رو به قبله نشستن، تکبیر گفتن و به جا آوردن دو رکعت نماز پس از حلق، از دیگر مستحبات حلق است.<ref>مناسک محشی، ص ۴۶١ و ص ۴۶۵؛ تذکرةالفقه، ج ٨، ص ٣٣۶؛ فقه السنه، ج ١، ص۵۴٠.</ref> | |||
* به فتوای فقیهان شیعه، برای تقصیر باید قدری از موی سر یا ریش یا شارب کوتاه شود و احتیاط آن است که اکتفا به کوتاه کردن ناخن نشود.<ref>مناسک محشی، ص ٣۵٧.</ref> در فقه [[مذهب حنبلیه|حنبلیه]]، اگر به اندازه سر انگشت یا کمتر، از مو کوتاه شود کافی دانسته شده است. در فقه [[مذهب حنفیه|حنفیه]]، مقداری بیشتر از سر انگشت و در [[مذهب شافعی|شافعیه]] همین که صدق کوتاه کردن مو کند کافی است. در فقه [[مذهب مالکی|مالیکه]]، [[حج بانوان|زنان]] باید به اندازه سر انگشت، مو را کوتاه کرده و مردان از نزدیکی ریشه مو، تمام سر را کوتاه کنند.<ref>بدائع الصنائع (فقه حنفی)، المصادر الفقهیه، ج ١٠، ص ۶٧؛ القوانین الفقهیه (فقه مالکی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص ۶١۵؛ الکافی لابن قدامه (فقه حنبلی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص١٠۴٨؛ المهذب (فقه شافعی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص ٨٩٨؛ الفقه علی المذاهب‌الخمسه، ج ١، ص ٣٧١؛ تذکرة الفقها، ج ٨، ص ١۵٠.</ref> | |||
* در فقه شیعه، تقصیر از عبادات است و باید به‌قصد قربت و به نیت یکی از اعمال حج یا عمره انجام داده شود. | |||
* به نظر شیعیان، لازم نیست انسان خودش مو یا ناخن را بچیند، پس دیگران هم می‌توانند برایش تقصیر کنند، ولی خودش باید نیت کند. | |||
* به فتوای فقهیان شیعه، کسی که خودش تقصیر نکرده، نباید موی شخص دیگری را بچیند، چون هنوز [[احرام|مُحرم]] است و زدودن مو، حتی از بدن دیگران از [[محرمات احرام|مُحرّمات احرام]] است؛ بنابراین افرادی که خودشان تقصیر نکرده‌اند نمی‌توانند برای دیگران تقصیر کنند؛ ولی چیدن ناخنِ شخص دیگر اشکال ندارد.<ref name=":1"/> | |||
== در عمره تمتع == | |||
=== زمان و مکان === | |||
به فتوای فقیهان شیعه، تقصیر در عمره تمتع، باید پس از [[سعی]] باشد؛<ref name=":5">مناسک محشی ص۳۵۶ و ۳۵۷؛ درسنامه مناسک حج، ص۴۹.</ref> البته لازم نیست فوراً تقصیر کند؛ ولی تا وقتی که تقصیر نکرده است، هیچ‌کدام از [[محرمات احرام]] بر او حلال نمی‌شود.<ref name=":0"/> به فتوای دیگر مذاهب اسلامی نیز، تقصیر یا حلق پس از سعی باید انجام شود.<ref name=":7">الکافی لابن قدامه، (فقه حنبلی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص١٠٣٩؛ المقنع لابن قدامه، (فقه حنبلی) المصادرالفقهیه، ج ١١، صص ٩۶٢ و ٩۶١؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج ١، ص ٣٧٢؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص ١٢٣؛ الهدایه (فقه حنفی)، المصادر الفقهیه، ج ١٠، ص ٢٨٨؛ بدایةالمجتهد، ج ١، صص٣٣۶ و ٣٣۵؛ القوانین الفقهیه، (فقه مالکی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص ۶١۶؛ المهذب (فقه شافعی) المصادرالفقهیه، ج ١١، صص ٨۵٠ - ٨۴٨؛ مختصرالمزنی (فقه شافعی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص ٨٢١؛ الخلاف، ج ١، ص ۴۵٠؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص ۶۴؛ المهذب (فقه شافعی)، المصادرالفقهیه، ج ١١، ص ٨٩٨.</ref> | |||
تقصیر، مکان معینی ندارد، گرچه اکنون متعارف است که پس از تمام شدن سعی، روی [[صفا و مروه|مروه]] تقصیر می‌کنند.<ref name=":1">درسنامه مناسک حج، ص۵۰.</ref> در کنار مروه محوطه‌ای مسقف اضافه شده است برای افرادی که سعی‌شان به‌پایان می‌رسد و برای تقصیر توقف می‌کنند، تا محل دور زدن مردم بر مروه شلوغ نباشد.<ref name=":1"/> | |||
== | === احکام === | ||
برخی از احکام تقصیر در عمره تمتع چنین است: | برخی از احکام تقصیر در عمره تمتع چنین است: | ||
* '''حلق یا تقصیر''': به فتوای فقهیان شعیه، زنان باید تقصیر کنند و تقصیر بر مردان واجب<ref name=":5"/> و تراشیدن سر (حلق) جایز نیست.<ref name=":6">مناسک محشی ص۳۵۶ و ۳۵۷.</ref> بر پایه مذاهب چهارگانه اهل سنت، در عمره مفرده، مردان میان حلق و تقصیر اختیار دارند؛ البته حلق برای مردان برتر دانسته شده است.<ref name=":8">مناسک محشی، صص ١٠١ و ١٠٠؛ الکافی فی فقه اهل المدینه (فقه مالکی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص۵٣۴؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی) المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص ۶۵.</ref> | |||
* '''بیرون آمدن از احرام''': بنا بر فقه شیعه با تقصیر، اعمال عمره تمتّع به‌پایان رسیده و کارهایی که به‌سبب احرام حرام شده بود حلال می‌شود.<ref name=":1"/> بر پایه مذهب حنبلیه و حنفیه، [[متمتع|متمتّعی]] که سوق هدی نکرده، باید با حلق یا تقصیر از احرام خارج شود؛ ولی متمتعی که سوق هدی کرده، نمی‌تواند با حلق یا تقصیر از احرام بیرون آید و در فاصله میان اعمال عمره تمتع و حج تمتع، محرم می‌ماند. در مذهب شافعیه دو قول وجود دارد. بر پایه قول اول، حج‌گزار با حلق یا تقصیر از احرام خارج می‌شود و حلق بهتر است. بر پایه قول دوم، حلق یا تقصیر از واجبات نیست و حج‌گزار با سعی، از عمره خارج می‌شود. به گفته فقیهان مالیکه، حاجی با حلق یا تقصیر از احرام خارج می‌شود.<ref name=":7"/> | |||
=== احکام فاصله بین تقصیر تا احرام === | |||
در فاصله بین تقصیر عمره تمتّع تا احرام حج، برخی کارها بر حاجیان حرام و برخی کارها مستحب است: | |||
===احکام فاصله بین تقصیر تا احرام=== | |||
در فاصله | |||
* | ==== محرمات ==== | ||
* | * به‌جای آوردن عمره مفرده؛ | ||
* | * تراشیدن سر (حلق)؛ | ||
* بیرون رفتن از شهر مکه، (به فتوای عده‌ای از مراجع تقلید؛ برخی دیگر از مراجع تقلید، بیرون رفتن را به شرط آن‌که مطمئن است برای اعمال حج می‌تواند بازگردد جایز دانسته‌اند) | |||
* کندن و بریدن درخت و گیاه حرم؛ | |||
* شکار، حتی کشتن ملخ و مانند آن.<ref group="یادداشت">کندن و بریدن درخت و گیاه و نیز شکار از محرّمات مخصوص حرم است و اختصاص به این زمان - فاصله تقصیر تا احرام حج ندارد.</ref><ref name=":3">درسنامه مناسک حج، ص۵۱.</ref> | |||
== | ==== مستحبات ==== | ||
* تلاوت قرآن (چنانچه بتوانند یک دور کامل قرآن را در مکه بخوانند، ثواب زیادی دارد)؛ | |||
* [[طواف مستحب]]؛ | |||
* نماز در مسجدالحرام و سایر مساجد معتبر مکه؛<ref name=":3"/> | |||
* زیارت قبور اولیای مدفون در [[جنة المعلاة|قبرستان ابوطالب]].<ref>درسنامه مناسک حج، ص۵۲.</ref> | |||
== | == در عمره مفرده == | ||
بر پایه | بر پایه همه مذاهب اسلامی، در عمره مفرده، زنان باید تقصیر کنند؛ ولی مردان میان حلق و تقصیر اختیار دارند؛ البته حلق برای مردان برتر دانسته شده است.<ref name=":8"/> دیگر احکام حلق و تقصیر در عمره مفرده، مانند احکام حلق و تقصیر در عمره تمتع است (به جز احکام فاصله تقصیر تا احرام). | ||
== در حج == | |||
حلق یا تقصیر یکی از [[واجبات منا|مناسک منا]] است که انجام آن بر حج‌گزار واجب است.<ref name=":2"/> انجام دهندگان حج افراد، تمتع و قران در وجوب حلق یا تقصیر اشتراک دارند.<ref>درآمدی بر فقه مقارن، ص۳۹۵.</ref> | |||
بر پایه | === افراد موظف به حلق === | ||
بر پایه فقه شیعه، کسانی که باید سر بتراشند عبارتند از: | |||
* کسی که سال اول حج او ([[صروره]]) باشد، چه واجب، چه مستحب، برای خودش یا برای دیگری؛<ref name=":9"/> (به فتوای برخی از فقیهان شیعه، حلق برای چنین فردی احتیاط واجب و به فتوای برخی احتیاط مستحب است)<ref>مناسک محشی، صص ۴۴۶ و ۴۴۵.</ref> | |||
* کسی که موی خود را به‌منظوری چسبانده باشد؛ | |||
* کسی که موی سر را جمع کرده و به هم پیچیده و گره زده و بافته باشد.<ref name=":9">درسنامه مناسک حج، ص۷۱ و ۷۲.</ref> | |||
بر پایه مذاهب چهارگانه اهل سنت، در حج، مردان میان حلق و تقصیر اختیار دارند؛ البته حلق برای مردان برتر است.<ref>مناسک محشی، صص ١٠١ و ١٠٠؛ الکافی فی فقه اهل المدینه (فقه مالکی)، المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص۵٣۴؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی) المصادرالفقهیه، ج ١٠، ص ۶۵؛ همچنین نگاه کنید به: درآمدی بر فقه مقارن، ص۴۰۷.</ref> | |||
بر پایه فقه | |||
*[[حج بانوان|بانوان]]، و اگر حلق | === افراد موظف به تقصیر === | ||
* | بر پایه فقه شیعه، کسانی که باید تقصیر کنند، عبارتند از: | ||
* [[حج بانوان|بانوان]]، و اگر حلق کنند کافی نیست؛ | |||
* کسانی که موی سر ندارند.<ref name=":4">درسنامه مناسک حج، ص۷۲؛ همچنین نگاه کنید به: مناسک محشی، ص۴۴٧؛ الروضةالبهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه، ج١، صص ۵۶١ - ۵٣٩.</ref> | |||
در فقه حنفیه، واجب است شخصی که موی سر ندارد تیغ بر سر بکشد. دیگر مذاهب اهل سنت، این کار را برای وی مستحب دانسته‌اند.<ref>فقه السنه، ج ١، ص ۴۵۴.</ref> | در فقه حنفیه، واجب است شخصی که موی سر ندارد تیغ بر سر بکشد. دیگر مذاهب اهل سنت، این کار را برای وی مستحب دانسته‌اند.<ref>فقه السنه، ج ١، ص ۴۵۴.</ref> | ||
===زمان=== | === زمان === | ||
زمان حلق | زمان حلق یا تقصیر در حج، روز [[عید قربان]]، از طلوع تا غروب آفتاب است؛ ولی برخی از فقیهان شیعه، احتیاط مستحب می‌دانند که حلق یا تقصیر روز عید باشد و تأخیر آن تا روز سیزدهم ذی‌الحجه را جایز می‌دانند و نیز برخی از فقیهان، حلق در شب را برای کسی که در روز موفق به این عمل نشده است کافی می‌دانند.<ref name=":4"/> | ||
در فقه حنبلیه و شافعیه، تأخیر حلق از ایام نحر<ref group="یادداشت">حبلی‌ها، ایام نحر را روز عید و دو روز پس از آن دانسته‌اند. (درآمدی بر فقه مقارن، ص۴۰۶.)</ref> جایز دانسته شده است. در فقه حنفیه و مالکیه حلق باید در ایام نحر انجام شود و به باور حنفی‌ها در صورت تأخیر از آن، باید گوسفند کفاره داده شود.<ref>فقه‌السنه، ج ١، ص ۴٠؛ بدائع الصنائع(فقه | در فقه حنبلیه و شافعیه، تأخیر حلق از ایام نحر<ref group="یادداشت">حبلی‌ها، ایام نحر را روز عید و دو روز پس از آن دانسته‌اند. (درآمدی بر فقه مقارن، ص۴۰۶.)</ref> جایز دانسته شده است. در فقه حنفیه و مالکیه حلق باید در ایام نحر انجام شود و به باور حنفی‌ها در صورت تأخیر از آن، باید گوسفند کفاره داده شود.<ref>فقه‌السنه، ج ١، ص ۴٠؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، الکافی لابن قدامه (فقه حنبلی)، المصادرالفقهیه، ج١٠، ص ۶٧.</ref> | ||
به گفته فقیهان شیعه، تقصیر یا حلق در حج تمتع و قران، واجب یا احتیاط واجب است که به ترتیب پس از رمی جمره عقبه و قربانی انجام شود. در حج افراد که قربانی واجب نیست، باید پس از رمی جمره عقبه انجام شود. البته اگر این ترتیب رعایت نشود، اعاده آن لازم نیست.<ref> | به گفته فقیهان شیعه، تقصیر یا حلق در حج تمتع و قران، واجب یا احتیاط واجب است که به ترتیب پس از رمی جمره عقبه و قربانی انجام شود. در حج افراد که قربانی واجب نیست، باید پس از رمی جمره عقبه انجام شود. البته اگر این ترتیب رعایت نشود، اعاده آن لازم نیست.<ref>مناسک محشی، صص ۴۵١ و ۴۵٠.</ref> | ||
در فقه حنبلیه و شافعیه، رعایت ترتیب (رمی جمره قبه، قربانی و حلق یا تقصیر) سنّت دانسته شده و اگر مراعات نشد، موجب کفاره نیست. در فقه حنفیه، اگر | در فقه حنبلیه و شافعیه، رعایت ترتیب (رمی جمره قبه، قربانی و حلق یا تقصیر) سنّت دانسته شده و اگر مراعات نشد، موجب کفاره نیست. در فقه حنفیه، اگر پیش از قربانی یا رمی حلق کند، باید گوسفند کفاره دهد. در فقه مالکیه، اگر پیش از رمی، حلق شود، باید فدیه داده شود.<ref>رسائل للحجاج و المعتمرین، صص ١٣ و ١٢؛ بدایة المجتهد، ج ١، ص ٣۵٣؛ مغنی والکافی لابن قدامه (فقه حنبلی)، بدائع الصنائع (فقه حنفی)، مختصر المزنی (فقه شافعی)، القوانین الفقهیه (فقه مالکی)؛ مصادر الفقهیه، ج ١١، صص ١٠۴٨ - ١٠۴۵ و ٩٧۴ و ج ١٠، ص ١٠٣ و ج ١١، ص ٨٢٣.</ref> | ||
=== مکان === | |||
به گفته فقیهان شیعه، حلق یا تقصیر باید در منا انجام پذیرد و در بیرون منا صحیح نیست، لذا کسانی که برای قربانی به کشتارگاه رفته یا به جهتی دیگر از منا خارج شده‌اند باید توجه داشته باشند که برای حلق یا تقصیر باید به منا برگردند.<ref name=":4"/> کسی که نمی‌تواند برای حلق یا تقصیر به منا برود، هرجا که هست حلق یا تقصیر می‌کند و موی خود را به منا می‌فرستد.<ref name=":4"/> | |||
مذاهب چهارگانه اهل سنت، در مورد مکان حلق و تقصیر، منا را شرط نمی‌دانند و معتقدند همین که در حرم باشد کافی است.<ref>فقه السنه، ج ١، ص۵۴٠؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج ١، ص ٣٧۴.</ref> | |||
در | |||
< | === احکام === | ||
در فقه شیعه<ref>تذکرة الفقها، ج ٨، ص ٣۴۴؛ مناسک محشی، ص ۴۵٠؛ درسنامه مناسک حج، ص۸۰.</ref> و مالکیه، با حلق یا تقصیر در حج تمتع، تمام [[محرمات احرام]] حلال می‌شود، به‌جز [[بوی خوش]] و زن. در دیگر مذاهب اسلامی، با حلق یا تقصیر همه محرمات احرام، حتی بوی خوش حلال می‌شود و تنها حرمت زن باقی می‌ماند. به نظر شافعی‌ها، حرمت زن پس از حلق یا تقصیر اختصاص به[[آمیزش]] دارد و اما دیگر [[التذاذ جنسی|التذاذهای جنسی]] با حلق یا تقصیر حلال می‌شود.<ref>تذکرة الفقها، ج ٨، ص ٣۴۴؛ مناسک محشی، ص ۴۵٠؛ الخلاف، ج ١، ص ۴۵٨؛ الفقه علی المذاهب الخمسه، ج ١، ص ٣٧۴؛ بدائع الصنائع (فقه حنفی)، المقنع لابن قدامه (فقه حنبلی)، المصادر الفقهیه، ج١٠، ص ۶٨ و ۶۴ و ج ١١، ص ۶٧۴؛ فقه السنه، ج ١، ص ۵٢٧.</ref> | |||
==پانویس== | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
{{برگرفتگی | {{برگرفتگی | ||
|پیش از لینک = کتاب | |پیش از لینک = کتاب | ||
|منبع = درسنامه مناسک حج، | |منبع = درسنامه مناسک حج، | ||
|پس از لینک = محمدحسین فلاح‌زاده، تهران، مشعر، | |پس از لینک = محمدحسین فلاح‌زاده، تهران، مشعر، ۱۳۸۹ش؛ و کتاب [http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1128 درآمدی بر فقه مقارن]، مصطفی جعفر پیشه فرد، تهران، بعثه مقام معظم رهبری، معاونت امور روحانیون، ۱۳۸۸ش. | ||
| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/803 | | لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/803 | ||
}} | }} | ||
*'''بدائع الصنائع (الفقه الحنبلی)، المصادر | * '''بدائع الصنائع (الفقه الحنبلی)، المصادر الفقهیه'''، علاءالدین بن مسعود الکاشانی، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق. | ||
*''' | * '''بدایة المجتهد و نهایة المقتصد'''، ابن رشد (الحفید)، محمد بن احمد، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۱ق. | ||
* | * علّامهٔ حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، تذکرة الفقها، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، قم، چاپ اول، ۱۴۲۲ق. | ||
*'''رسائل للحجاج | * '''رسائل للحجاج والمعتمرین'''، الیحیی، شیخ یحیی بن ابراهیم، دارالمسلم، ریاض، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق. | ||
*'''الروضة | * '''الروضة البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه'''، الشهید الثانی، شیخ زین‌الدین العاملی، قم، مجمع الفکر الاسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۴ق. | ||
*'''فقه السنه'''، السید سابق، | * '''فقه السنه'''، السید سابق، بیروت، دارالفکر، چاپ دوم، ۱۴۱۹ق. | ||
*'''الفقه | * '''الفقه علی المذاهب الخمسه'''، محمدجواد المغنیه، قم، مؤسسة دارالکتاب الاسلامی، ۱۴۲۲ق. | ||
*''' | * '''الکافی فی فقه ابن حنبل''' (الفقه الحنبلی)، المصادر الفقهیه، (ابن قدامه) عبداللّٰه بن احمد بن قدامه، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق. | ||
*''' | * '''الکافی فی فقه اهل المدینه''' (الفقه المالکی)، النمری القرطبی، یوسف بن عبدالله، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق. | ||
*''' | * '''کتاب الخلاف فی الفقه'''، شیخ طوسی، محمد بن الحسن، تهران، ۱۳۷۷ش. | ||
*'''المصادر | * '''المصادر الفقهیه'''، علی‌اصغر مروارید، بیروت، دارالتراث، ۱۴۱۹ق. | ||
*'''مختصر | * '''مختصر المزنی (الفقه‌الشافعی)'''، اسماعیل بن یحیی المصری المزنی، بیروت، بی‌نا، چاپ اول، ۱۴۲۲ق. | ||
*'''المقنع''' (الفقه | * '''المقنع''' (الفقه الحنبلی)، المصادر الفقهیه، ابن قدامه، عبدالله بن احمد، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق. | ||
*''' | * '''مناسک حج با حواشی مراجع'''، سید روح‌الله خمینی، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۵ش. | ||
*'''المهذّب''' ( | * '''المهذّب''' (الفقه‌الشافعی)، الشیرازی، ابراهیم بن محمد، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق. | ||
*''' | * '''الهدایه''' (الفقه‌الحنبلی)، المرغینانی، علی بن ابی تیر، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
{{حج و عمره}} | {{حج و عمره}} | ||