|
|
| خط ۳: |
خط ۳: |
| اتحاف فضلاء الزمن: Ñ تاریخ مکة المکرمه | | اتحاف فضلاء الزمن: Ñ تاریخ مکة المکرمه |
|
| |
|
| == اتحاف الزائر و اطراف المقیم للسائر ==
| |
| : کتابی در آداب و احکام زیارت مرقد نبوی(ص) نوشته ابوالیمن عبدالصمد بن عبدالوهاب بن عساکر دمشقی شافعی (۶۱۴-۶۸۶ق.)<ref>ملء العیبه، ص۱۴۵؛ العقد الثمین، ج۵، ص۴۳۲.</ref>
| |
|
| |
| این کتاب که نامش به معنای «ارمغانی برای زائر و هدیه‌ای از مقیم مدینه به مسافر آن» است، درباره آداب و احکام زیارت مرقد نبوی(ص) نگاشته شده و راهنمای سفرهای زیارتی به مدینه و در بر دارنده تشویق زائران به اعمال و مستحبات این شهر مقدس است.
| |
|
| |
| امین الدین ابوالیمن عبدالصمد بن عبدالوهاب بن ابی‌البرکات بن حسن بن عساکر دمشقی شافعی، معروف به ابن عساکر، در دمشق زاده شد.<ref>الوافی بالوفیات، ج۱۳، ص۲۳۴؛ العقد الثمین، ج۵، ص۴۳۳؛ شذرات الذهب، ج۵، ص۳۹۵-۳۹۶.</ref> وی از عموزادگان ابن عساکر، صاحب تاریخ دمشق، است.<ref>وفیات الاعیان، ج۳، ص۳۰۹؛ البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۶۱.</ref> آموختن فقه و روایت را نزد ابن قدامه مقدسی (م.۶۲۰ق.)، مجد الدین قزوینی (م.۶۲۲ق.)، ابوالقاسم صرصری (م.۶۲۶ق.) و جدش ابوالبرکات بن عساکر (م.۶۲۷ق.) آغاز کرد.<ref>الوافی بالوفیات، ج۱۳، ص۲۳۴؛ العقد الثمین، ج۵، ص۴۳۳.</ref> در ۲۰ سالگی عازم بغداد شد و از استادان نامی آن دیار بهره برد و در سال ۶۴۱ق. از ابن نجار (م.۶۴۳ق.) اجازه روایت الدرة الثمینة فی اخبار المدینه را گرفت. (ص۴۶-۴۷) در سال ۶۳۵ق. برای حج از بغداد راهی حجاز شد و از آن‌جا به شام بازگشت و از دانشمندان بزرگ دمشق، حمات، حلب، و حِمْص همچون ابوالوفاء (م.۶۴۱ق.) (نک: ص۱۷۵)، علم‌الدین سخاوی (م.۶۴۳ق.) (نک: ص۱۷۵) و شمس‌الدین دمشقی (م.۶۴۸ق.) (ص۶۷) بهره‌گرفت. بار دیگر به بغداد رفت و از آن‌جا به مصر سفر کرد.
| |
|
| |
| در مدت اقامتش در مصر، در نبرد صلیبی هفتم معروف به دمیاط شرکت کرد و مجروح شد.<ref>ملء العیبه، ص۲۱۳-۲۱۹.</ref> پس از نبرد به سال۶۴۸ق. به حجاز سفر کرد و باقی عمرخود را نزدیک ۴۰ سال در مکه و مدینه گذراند.<ref>العبر، ج۳، ص۳۶۲؛ شذرات الذهب، ج۵، ص۳۹۶.</ref> از احوال شخصی او گزارشی دیگر در دست نیست.<ref>الوافی بالوفیات، ج۱۳، ص۲۳۳-۲۳۴؛ العقد الثمین، ج۵، ص۴۳۲-۴۳۳.</ref> وی در این کتاب از ۶۵ تن روایت کرده که از ۱۸ تن آنان اجازه گزارش حدیث دارد. (ص۲۶-۳۷، «مقدمه»)
| |
|
| |
| ابن عساکر نزد مردم مصر، یمن و شام محبوبیت داشت و حکمرانان این سرزمین‌ها از او دعوت کردند؛ اما درخواست آنان را نپذیرفت و حجاز را ترک نکرد.<ref>البدایة و النهایه، ج۱۳، ص۲۵۸؛ العقد الثمین، ج۵، ص۴۳۴؛ عقد الجمان، ص۳۶۷.</ref> او مدرّس علوم دینی بود و وصف مجالس فراوان درسش که در کتاب ملء العیبه آمده، نشان از توفیق او در تدریس و شاگردپروری دارد.<ref>ملء العیبه، ص۱۴۷، ۱۹۳.</ref> محمد بن احمد مطری، نویسنده التعریف بما آنست الهجره، کتابی مستقل در موضوع مدینه، از شاگردان اوست.<ref>التعریف، ص۱۰؛ التحفة اللطیفه، ج۴، ص۳۶۲.</ref>
| |
|
| |
| نگاشته‌های ابن عساکر فراوان است؛ از جمله حاشیه بر الدرة الثمینه<ref>التعریف، ص۵۶.</ref> و غزوة دمیاط.<ref>العقد الثمین، ج۵، ص۴۳۴؛ التاریخ و المورخون، ص۵۱.</ref> او در سال ۶۸۶ق.<ref>البدایة و النهایه، ج۱۳، ص۲۵۸؛ العبر، ج۳، ص۳۶۲؛ العقد الثمین، ج۵، ص۴۳۳.</ref> یا ۶۸۷ق.<ref>الوافی بالوفیات، ج۱۳، ص۲۳۴؛ السلوک، ج۲، ص۲۰۹.</ref> درگذشت و در بقیع پشت قبة العباس به خاک سپرده شد.<ref>العقد الثمین، ج۵، ص۴۳۳؛ التحفة اللطیفه، ج۵، ص۳۶۲-۳۶۳.</ref>
| |
|
| |
| اهمیت کتاب: اتحاف الزائر از مهم‌ترین و نخستین کتاب‌های زیارتی مناسکی است که در آن شیوه‌ای نو برای راهنمایی زائران به کار رفته است. کتاب‌های پسین در موضوع مکه و مدینه مانند التعریف بما آنست الهجره<ref>التعریف، ص۱۰، ۱۷، ۲۰، ۲۲.</ref> و تحقیق النصره<ref>تحقیق النصره، ص۲۶-۲۷، ۹۴، ۱۰۱، ۱۰۳-۱۰۴، ۱۱۱.</ref> و وفاء الوفاء<ref>وفاء الوفاء، ج۱، ص۹۴؛ ج۲، ص۱۰۷، ۱۱۸، ۱۲۹، ۲۹۸، ۳۰۹.</ref> به این کتاب استناد کرده‌اند. اصرار راویان پرشمار برای گرفتن اجازه از ابن عساکر و حتی شاگردان او برای روایت این کتاب، گویای منزلت آن نزد محدثان است.<ref>التحفة اللطیفه، ج۴، ص۳۶۲؛ ج۵، ص۱۰۲، ۵۳۸-۵۳۹.</ref>
| |
|
| |
| ابن عساکر دقتی فراوان در گزارش اسناد حدیث‌ها داشته است. برخی منابع وی صحیح بخاری، صحیح مسلم، جامع ترمذی، مسند طیالسی، اخبار المدینه ابن زباله و الدرة الثمینه هستند. او سلسله سند را کامل یاد می‌کند و درباره راوی و نام او (ص۸۶)، مفاهیم و اصطلاحات حدیث (ص۸۴) و نکات لغوی و نحوی آن (ص۲۷، ۹۷، ۹۹، ۱۴۱، ۱۵۰، ۱۸۵، ۱۹۹) مباحثی پیش می‌کشد. او از تکرار حدیث پروا ندارد و حدیث‌های دارای مضمون واحد را با سندهای مختلف یاد می‌کند. (۱۵۹-۱۶۵)
| |
|
| |
| محتوای کتاب: کتاب را می‌توان به دو بخش قسمت کرد:
| |
|
| |
| ۱. زیارت و آداب و احکام آن: این بخش با موضوعات و مباحثی در تشویق و ترغیب خواننده به زیارت مدینه و مسجدالنبی آغاز می‌شود؛ مانند شفاعت پیامبر گرامی(ص) برای زائران قبر ایشان (ص۷-۲۱)، فضیلت سفر فقط برای سه مسجد (مسجدالحرام، مسجدالنبی و مسجد الاقصی) (ص۲۳-۲۷) و فضیلت نماز در مسجدالنبی۹. (ص۳۰-۳۸) سپس اعمال، مناسک و آداب زیارت مرقد نبوی را از نیت تا وداع، گام به گام همراه مستندات روایی آورده است. او بر استجابت دعا، طلب شفاعت و پذیرش توبه در مسجدالنبی(ص) تأکید دارد. (ص۵۷-۶۱) صلوات بر پیامبر۹، تلاوت قرآن و حمد و شکر خداوند از اعمالی هستند که در جای جای کتاب بر آن‌ها تأکید رفته است. وی در کنار یادکرد آداب و سنن زیارت، به اموری می‌پردازد که آن‌ها را بدعت می‌داند و نیز از مکروهات و محرّمات زیارت سخن می‌گوید. (برای نمونه: ص۶۶، ۶۹-۷۰)
| |
|
| |
| آداب و احکام زیارت قبور، به ویژه قبرستان بقیع و شهیدان اُحُد، از دیگر مطالب کتاب است که ابن عساکر احکام آن را بر پایه مذهب شافعی آورده است. (برای نمونه: ص۹۵، ۱۰۱، ۱۰۹) او زیارت اهل قبور و به ویژه بقیع را هر روز، مخصوصاً جمعه، از مستحبات و اعمال پر فضیلت دانسته (ص۹۵-۹۶)؛ اما تبرک جستن و بوسیدن و طواف قبر را بدعت و حرام شمرده است. (ص۶۶-۶۷) او مشاهدات خود از قبه‌های بقیع، از جمله قبه عباس بن عبدالمطّلب، مالک بن انس، عقیل، عثمان و چهار امام معصوم: آورده و به قدمت و بلندی آن‌ها اشاره کرده است. (ص۱۰۵)
| |
|
| |
| مباحث پیرامونی پرشمار در کتاب دیده می‌شود؛ مانند سرگذشت منبر و رویداد جِذع (ص۸۵-۹۴)، ابولبابه، روایت «فاطمة بضعة منّی» و حکم حرمت سبّ حضرت فاطمه۳ (ص۱۲۳-۱۲۴)، سخن درباره جای مرقد حضرت فاطمه۳ (ص۱۰۱، ۱۱۱)، جواز و بلکه استحباب طلب شفاعت از حضرت رسول(ص) و توسل به ایشان و تجدید توبه در مرقد نبوی(ص۵۸-۶۰) و برشمردن صحابه و مشاهیری که در بقیع دفن شده‌اند. (ص۱۰۵-۱۰۸)
| |
|
| |
| ۲. چگونگی و تاریخ وفات پیامبر و وصف دفن و کفن و مرقد او: نویسنده به تصریح خود، این فصل را از باب احترام پیامبر(ص) گشوده است (ص۱۴۷) که مهم‌ترین مباحث آن عبارتند از: بیماری پیامبر(ص) و زمان و مکان رحلت ایشان که ضمن آن، از فضیلت‌های عایشه و ابوبکر بسیار سخن رفته است، رفتار صحابه در مواجهه با این رخداد (ص۱۷۷)، نوحه‌خوانی و شعرسرایی اطرافیان و نزدیکان پیامبر(ص) از جمله حضرت زهرا۳ (ص۲۳۴)، اوصاف ظاهری و سخنانی در چگونگی قبر پیامبر۹، ابوبکر و عمر. (ص۲۴۹-۲۶۵)
| |
|
| |
| چاپ‌ها: نخستین بار حسین محمد علی شکری کتاب را در شرکت دارالارقم بن ابی‌ارقم لبنان با ۲۰۰ صفحه در قطع وزیری و با استفاده از دو نسخه خطی در سال ۱۴۱۷ق. چاپ کرد. بار دیگر مصطفی عمار آن را در مرکز بحوث و دراسات مدینه به سال ۱۴۲۶ق. در ۳۷۶ صفحه در قطع وزیری و با استفاده از یک نسخه خطی تصحیح و چاپ نمود. او افزون بر این نسخه، به منابعی که ابن عساکر از آن‌ها گزارش کرده، مراجعه و گزارش وی را با آن‌ها سنجیده است. (ص۵۶، «مقدمه»)
| |
|
| |
| ==پانویس==
| |
| {{پانویس}}
| |
|
| |
| ==منابع==
| |
| {{منابع}}
| |
| {{دانشنامه
| |
| | آدرس =
| |
| | عنوان =
| |
| | نویسنده = سید مجتبی حسینی
| |
| }}
| |
| * '''البدایة و النهایه''': ابن کثیر (م.۷۷۴ق.)، به کوشش علی محمد و عادل احمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق
| |
| * '''التاریخ و المورخون بمکه''': محمد حبیب الهیله، مکه، مؤسسة الفرقان، ۱۹۹۴م
| |
| * '''التحفة اللطیفه''': شمس الدین السخاوی (م.۹۰۲ق.)، به کوشش عبدالله بن عباس و دیگران، السعودیه، مرکز دراسات المدینه، ۱۴۲۹ق
| |
| * '''تحقیق النصرة بتلخیص معالم دارالهجره''': ابی‌بکر بن الحسین المراغی(م.۸۱۶ق.)، بیروت، المکتبة العلمیه، ۱۴۰۱ق
| |
| * '''التعریف بما آنست الهجرة من معالم دارالهجره''': محمد بن احمد المطری (م.۷۴۱ق.)، بیروت، المکتبة العلمیه، ۱۴۰۲ق
| |
| * '''السلوک لمعرفة دول الملو'''ک: المقریزی (م.۸۴۵ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق
| |
| * '''شذرات الذهب''': عبدالحی بن العماد (م.۱۰۸۹ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۲۱ق
| |
| * '''العبر فی اخبار من غبر''': الذهبی (م.۷۴۸ق.)، به کوشش محمد بن السعید، بیروت، دار الکتب العلمیه
| |
| * '''العقد الثمین''': محمد الفأسی (م.۸۳۲ق.)، به کوشش فؤاد سیر، مصر، الرساله، ۱۴۰۶ق
| |
| * '''عقد الجمان فی تاریخ اهل الزمان''': بدر الدین محمود العینی (م.۸۵۵ق.)، به کوشش محمد امین، مرکز تحقیق التراث، جامعة القاهره، ۱۴۰۸ق
| |
| * '''ملء العیبة بما جمع بطول الغیبه''': محمد بن عمر ابن رشید الفهری السبتی (م.۷۲۱ق.)، به کوشش محمد الحبیب، دار الغرب الاسلامی، ۱۴۰۸ق
| |
| * '''الوافی بالوفیات''': الصفدی (م.۷۶۴ق.)، دار الفکر، ۱۴۲۵-۱۴۲۶ق
| |
| * '''وفاء الوفاء''': السمهودی (م.۹۱۱ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م
| |
| * '''وفیات الاعیان''': ابن خلکان (م.۶۸۱ق.)، به کوشش احسان عباس، بیروت، دار صادر.
| |
| {{پایان}}
| |
| اتمام علی اعلام الانام بتاریخ بیت‌الله الحرام: Ñ اعلام الانام بتاریخ بیت‌الله الحرام | | اتمام علی اعلام الانام بتاریخ بیت‌الله الحرام: Ñ اعلام الانام بتاریخ بیت‌الله الحرام |
|
| |
|
