Automoderated users، دیوان‌سالاران، checkuser، ناظمان (CommentStreams)، developer، Moderators، مدیران
۹٬۹۱۹
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
درباره ریشه تاریخی آیین اربعین اختلاف‌نظرهایی بین پژوهشگران وجود داشته است. برخی بر آنند که کاروان اسرای اهل بیت(ع) که بعد از واقعه کربلا از دمشق به [[مدینه]] راهی بودند، دوباره از کربلا گذشتند و در نخستین اربعین یعنی بیستم صفر سال ۶۱ به کربلا رسیدند و سر امام حسین را نیز همراه پیکر مطهرش به خاک سپردند و همین نخستین زیارت اهل بیت از قبر امام حسین است که منشاء و مبنای بزرگداشت روز اربعین است. این گزارش مورد تردید پاره‌ای از علما و پژوهشگران قرار گرفته است. | درباره ریشه تاریخی آیین اربعین اختلاف‌نظرهایی بین پژوهشگران وجود داشته است. برخی بر آنند که کاروان اسرای اهل بیت(ع) که بعد از واقعه کربلا از دمشق به [[مدینه]] راهی بودند، دوباره از کربلا گذشتند و در نخستین اربعین یعنی بیستم صفر سال ۶۱ به کربلا رسیدند و سر امام حسین را نیز همراه پیکر مطهرش به خاک سپردند و همین نخستین زیارت اهل بیت از قبر امام حسین است که منشاء و مبنای بزرگداشت روز اربعین است. این گزارش مورد تردید پاره‌ای از علما و پژوهشگران قرار گرفته است. | ||
== تاریخ بزرگداشت اربعین == | |||
سفارش به زیارت امام حسین(ع) در روز اربعین در منابع کهن شیعی آمده است. از جمله شیخ مفید(درگذشت 413ق.) در کتاب المزار به زیارت اربعین اشاره کرده و پس از او شیخ طوسی (درگذشت 460ق.) در کتاب مصباح المتهجد زیارت اربعین را مستحب دانسته است.<ref name=":2" /> | |||
افزون بر شیخ مفید و شیخ صدوق که از زیارت اربعین سخن گفته اند، این آیین در منابع غیر شیعی قرن پنجم نیز بازتاب یافته است. گزارش ابوریحان بیرونی (درگذشت ۴۳۰) در کتاب آثار الباقیه درباره بزرگداشت بیستم [[صفر]] از سوی شیعیان،<ref name=":1" /> نشان می‌دهد که این آیین شیعیان از قرن پنجم هجری شناخته شده بوده است. | |||
==مبنای روایی آیین اربعین حسینی== | ==مبنای روایی آیین اربعین حسینی== | ||
| خط ۱۰: | خط ۱۵: | ||
برای استناد به استحباب این آیین، معمولا به دو روایت از امامان شیعه استناد می‌شود: | برای استناد به استحباب این آیین، معمولا به دو روایت از امامان شیعه استناد می‌شود: | ||
==== روایت امام حسن عسکری(ع) ==== | ==== روایت امام حسن عسکری(ع) ==== | ||
روایت نخست روایتی از امام حسن عسکری(ع) که در آن | روایت نخست روایتی از امام حسن عسکری(ع) که امام در آن پنج علامت مومنان را برشمرده که یکی از آن‌ها زیارت اربعین است.<ref name=":2">المزار، ص ۵۳؛ مصباح المتهجد، ج۲، ص۷۸۸</ref> اینکه بیشتر علمای شیعه در آثار خود این روایت را در تایید استحباب زیارت امام حسین(ع) به کار برده‌اند نشان می‌دهد که همین معنای رایج یعنی زیارت امام حسین(ع) در روز اربعین را از آن می‌فهمیده‌اند.<ref>جایگاه زیارت اربعین در متون حدیثی و فقهی، ص ۸۱</ref> برخی با اشاره به اینکه در این روایت، زیارت اربعین همراه با نماز ذکر شده است، به اهمیت زیارت اربعین از نظر امام(ع) تاکید کرده‌اند.<ref>نگاهی به زیارت اربعین سالار شهیدان،</ref> | ||
این روایت از دیدگاه فقهی، به دلیل مرسل بودن، ضعیف است اما گاه در رفع ضعف آن به شواهدی مانند شهرت روایت یا قاعده تسماح در ادله سنن استناد شده است.<ref>در این باره نک:زیارت اربعین از دیدگاه فقه، ص ۱۰ و ۱۱ </ref> | این روایت از دیدگاه فقهی، به دلیل مرسل بودن، ضعیف است اما گاه در رفع ضعف آن به شواهدی مانند شهرت روایت یا قاعده تسماح در ادله سنن استناد شده است.<ref>در این باره نک:زیارت اربعین از دیدگاه فقه، ص ۱۰ و ۱۱ </ref> | ||
| خط ۲۶: | خط ۲۴: | ||
==== برخی داوری‌ها درباره این روایات ==== | ==== برخی داوری‌ها درباره این روایات ==== | ||
برخی علمای شیعه از این روایات رای به استحباب زیارت امام حسین(ع) در روز اربعین داده اند.<ref>وسائل الشیعه، ج۱۴، ص ۴۷۸</ref> {{یادداشت| شیخ حر عاملی عنوان باب را چنین گذاشته است: باب تاکد استحباب زیارة الحسین علیه السلام یوم الاربعین من مقتله و هو یوم العشرین من الصفر}} در برابر برخی | برخی علمای شیعه مانند شیخ حر عاملی از این روایات رای به استحباب زیارت امام حسین(ع) در روز اربعین داده اند.<ref>وسائل الشیعه، ج۱۴، ص ۴۷۸</ref> {{یادداشت| شیخ حر عاملی عنوان باب را چنین گذاشته است: باب تاکد استحباب زیارة الحسین علیه السلام یوم الاربعین من مقتله و هو یوم العشرین من الصفر}} در برابر برخی مانند علامه مجلسی روایات موجود را برای اثبات استحباب زیارت امام حسین(ع) در روز اربعین کافی ندانسته اند. <ref>از جمله علامه مجلسی در بحارالانوار، ۹۸، ص ۳۳۴</ref> {{یادداشت| علامه مجلسی در این باره می‌نویسد: اعلم انه لیس فی الاخبار ما العلة فی استحباب زیارته صلوات الله علیه فی هذا الیوم}} | ||
== مبنای تاریخی زیارت اربعین == | == مبنای تاریخی زیارت اربعین == | ||
برای استحباب زیارت اربعین به دو واقعه تاریخی نیز استناد شده است: زیارت [[جابر بن عبدالله انصاری]] از قبر امام حسین در روز اربعین و بازگشت کاروان اهل بیت به کربلا یا مدینه. [[شیخ طوسی]] که به استحباب زیارت اربعین تصریح کرده است، زیارت جابر و بازگشت کاروان به مدینه و روایت امام حسن عسکری و زیارت منقول از صفوان را نقل کرده است.<ref>مصباح المتهجد، ج۲، ص ۷۸۷</ref> | برای استحباب زیارت اربعین به دو واقعه تاریخی نیز استناد شده است: زیارت [[جابر بن عبدالله انصاری]] از قبر امام حسین در روز اربعین و بازگشت کاروان اهل بیت به کربلا یا مدینه. [[شیخ طوسی]] که به استحباب زیارت اربعین تصریح کرده است، زیارت جابر و بازگشت کاروان به مدینه و روایت امام حسن عسکری و زیارت منقول از صفوان را نقل کرده است.<ref>مصباح المتهجد، ج۲، ص ۷۸۷</ref> برخی از دیگر علمای شیعه نیز زیارت جابر و بازگشت کاروان به مدینه را از مویدات استحباب زیارت اربعین آورده‌اند.<ref>وسائل الشیعه، ج۱۴، ص ۴۷۸</ref> | ||
=== زیارت جابر بن عبدالله در نخستین اربعین === | === زیارت جابر بن عبدالله در نخستین اربعین === | ||
بر اساس گزارشی که در منابع کهن شیعه ذکر شده است، در نخستین اربعین امام حسین(ع)، یعنی چهل روز پس از شهادت امام حسین(ع) که برابر با بیستم صفر سال ۶۱ هجرت است، [[جابر بن عبدالله انصاری]] که پیشتر از مدینه به سوی مکه راهی شده بود، به کربلا رسید و قبر امام حسین(ع) را زیارت کرد. و این نخستین زیارت از قبر آن حضرت بود.<ref>مسار الشیعه فی مختصر تواریخ، ص ۴۶</ref> <ref>مصباح المتهجد، ج۲، ص ۷۸۷</ref> علامه مجلسی این احتمال را مطرح کرده که شاید دلیل استحباب زیارت امام حسین در روز اربعین پیروی از عمل جابر بن عبدالله باشد.<ref name=":0">بحارالانوار به این شهرت اشاره کرده است، بحارالانوار، ج۹۸، ص ۳۳۴</ref> | بر اساس گزارشی که در منابع کهن شیعه ذکر شده است، در نخستین اربعین امام حسین(ع)، یعنی چهل روز پس از شهادت امام حسین(ع) که برابر با بیستم صفر سال ۶۱ هجرت است، [[جابر بن عبدالله انصاری]] که پیشتر از مدینه به سوی مکه راهی شده بود، به کربلا رسید و قبر امام حسین(ع) را زیارت کرد. و این نخستین زیارت از قبر آن حضرت بود.<ref>مسار الشیعه فی مختصر تواریخ، ص ۴۶</ref> <ref>مصباح المتهجد، ج۲، ص ۷۸۷</ref> علامه مجلسی این احتمال را مطرح کرده که شاید دلیل استحباب زیارت امام حسین در روز اربعین پیروی از عمل جابر بن عبدالله باشد.<ref name=":0">بحارالانوار به این شهرت اشاره کرده است، بحارالانوار، ج۹۸، ص ۳۳۴</ref> | ||
=== بازگشت کاروان اهل بیت به مدینه === | === بازگشت کاروان اهل بیت به مدینه === | ||
همچنین این روز یعنی روز ۲۰ صفر سال ۶۱، روز بازگشت کاروان اهل بیت به مدینه دانسته شده است.<ref>مسار الشیعه فی مختصر تواریخ، ص ۴۶</ref> برخی پژوهشگران بر آنند که مبنای تاریخی بزرگداشت این روز این واقعه و زیارت جابر بن عبدالله است.<ref>تاملی در نهضت عاشورا، ص ۲۱۴</ref> | همچنین این روز یعنی روز ۲۰ صفر سال ۶۱، روز بازگشت کاروان اهل بیت از شام به مدینه دانسته شده است.<ref>مسار الشیعه فی مختصر تواریخ، ص ۴۶</ref> برخی پژوهشگران بر آنند که مبنای تاریخی بزرگداشت این روز این واقعه و زیارت جابر بن عبدالله است.<ref>تاملی در نهضت عاشورا، ص ۲۱۴</ref> | ||
علامه مجلسی که رسیدن کاروان به مدینه چهل روز بعد از واقعه کربلا را پذیرفتنی نمی‌داند این احتمال را مطرح می‌کند که شاید آزادی اهل بیت از حبس (احتمالا در [[دمشق]]) دلیل مستحب شمردن این روز باشد.<ref name=":0" /> | علامه مجلسی که رسیدن کاروان به مدینه چهل روز بعد از واقعه کربلا را پذیرفتنی نمی‌داند این احتمال را مطرح می‌کند که شاید آزادی اهل بیت از حبس (احتمالا در [[دمشق]]) دلیل مستحب شمردن زیارت در این روز باشد.<ref name=":0" /> | ||
در عبارت شیخ مفید و شیخ طوسی از عبارت «رجوع» | در عبارت شیخ مفید و شیخ طوسی از عبارت «رجوع» اهل بیت امام حسین(ع) از شام به مدینه استفاده شده احتمال اینکه مقصود از این عبارت آغاز سفر بازگشت باشد و نه رسیدن کاروان به مدینه وجود دارد.<ref>کوثر اربعین در اندیشه و آثار آیت الله جوادی آملی، ص ۱۱۳</ref> | ||
===بازگشت کاروان اهل بیت به کربلا=== | ===بازگشت کاروان اهل بیت به کربلا=== | ||
گزارش دیگری که نزد شیعیان مشهور است،<ref name=":0" /> حاکی از آن است که در روز بیستم صفر سال ۶۱ یعنی چهل روز بعد از شهادت امام حسین(ع)، کاروان اسرای اهل بیت که از شام به سوی مدینه می‌رفت، به کربلا رسید و قبر امام حسین را زیارت کرد. | گزارش دیگری که نزد شیعیان مشهور است،<ref name=":0" /> حاکی از آن است که در روز بیستم صفر سال ۶۱ یعنی چهل روز بعد از شهادت امام حسین(ع)، کاروان اسرای اهل بیت که از شام به سوی مدینه می‌رفت، به کربلا رسید و قبر امام حسین را زیارت کرد. | ||
| خط ۶۸: | خط ۶۶: | ||
== عدد چهل == | == عدد چهل == | ||
برخی در تحلیل اهمیت اربعین حسینی نزد شیعیان، به اهمیت عدد چهل در متون دینی و حدیثی و آیین‌های عبادی اشاره کرده اند و این زمینه را در شکل‌گیری اربعین امام حسین(ع) نیز موثر دانسته اند.<ref>برای نمونه‌هایی از کاربرد عدد چهل در فرهنگ دینی نک: اربعین در فهرنگ اهل بیت؛ اربعین در فرهنگ اسلامی</ref> | برخی در تحلیل اهمیت اربعین حسینی نزد شیعیان، به اهمیت عدد چهل در متون دینی و حدیثی و آیین‌های عبادی اشاره کرده اند و این زمینه را در شکل‌گیری اربعین امام حسین(ع) نیز موثر دانسته اند.<ref>برای نمونه‌هایی از کاربرد عدد چهل در فرهنگ دینی نک: اربعین در فهرنگ اهل بیت؛ اربعین در فرهنگ اسلامی</ref> | ||
==آیین‌های روز اربعین== | ==آیین‌های روز اربعین== | ||