سفرنامه ابن جبیر: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش
عاطفه فتاحی (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
عاطفه فتاحی (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱: | خط ۱: | ||
'''سفرنامه ابن جبیر'''، گزارش سفر حج [[ابن جبیر|محمد ابن جبیر]] جهانگرد مشهور اندلسی است که از مشهورترین و مهمترین سفرنامهها و آثار جغرافیایی مسلمانان به شمار میرود. این کتاب شامل گزارش کاملی از سفر طولانی ابن جبیر از [[اندلس]] به [[اسکندریه]]، [[عیزاب]]، [[جده]]، [[مکه]] و [[مدینه]] و سپس در بازگشت از [[بغداد]]، [[شام]] و سفر دریایی در دریای مدیترانه تا بازگشت به [[اندلس]] است. این سفر طولانی از سال ۵۷۸ تا سال ۵۸۱ قمری به طول انجامید و ابن جبیر در موسم حج ۵۷۹ قمری در [[مکه]] بود. | '''سفرنامه ابن جبیر'''، گزارش سفر حج [[ابن جبیر|محمد ابن جبیر]] جهانگرد مشهور اندلسی است که از مشهورترین و مهمترین سفرنامهها و آثار جغرافیایی مسلمانان به شمار میرود. این کتاب شامل گزارش کاملی از سفر طولانی ابن جبیر از [[اندلس]] به [[اسکندریه]]، [[عیزاب]]، [[جده]]، [[مکه]] و [[مدینه]] و سپس در بازگشت از [[بغداد]]، [[شام]] و سفر دریایی در دریای مدیترانه تا بازگشت به [[اندلس]] است. این سفر طولانی از سال ۵۷۸ تا سال ۵۸۱ قمری به طول انجامید و ابن جبیر در موسم حج ۵۷۹ قمری در [[مکه]] بود. | ||
سفرنامه ابن جبیر الگوی اصلی [[سفرنامه نویسی]] حج در مغرب اسلامی است. اقامت طولانی او در [[مکه]] و [[مدینه]] و گزارش دقیق او از بناها و مکانهای مذهبی این شهرها و نیز توصیف آیینها و آداب فرهنگی و اجتماعی ساکنان این شهرها، کتاب او را به یکی از منابع اصلی تاریخ و جغرافیای تاریخی [[حرمین]] تبدیل کرده است. از همین رو است که کتاب او بارها توسط نویسندگان بعدی مورد استفاده قرار گرفته است. | سفرنامه ابن جبیر الگوی اصلی [[سفرنامه نویسی]] [[حج]] در مغرب اسلامی است. اقامت طولانی او در [[مکه]] و [[مدینه]] و گزارش دقیق او از بناها و مکانهای مذهبی این شهرها و نیز توصیف آیینها و آداب فرهنگی و اجتماعی ساکنان این شهرها، کتاب او را به یکی از منابع اصلی تاریخ و جغرافیای تاریخی [[حرمین]] تبدیل کرده است. از همین رو است که کتاب او بارها توسط نویسندگان بعدی مورد استفاده قرار گرفته است. | ||
نام اصلی اثر به درستی مشخص نیست و از آن با عناوین رحله الکنانی،<ref>. تاریخ نوشتههای جغرافیای، 242-244؛ نشوار المحاضره، ج7، ص330؛ الرحلات المغربیه، ص 102.</ref> یا الاسفار رحله ابن جبیر، اعتبار الناسک فی ذکر الآثار الکریمه والمناسک، تذکیر (تذکره) بالاخبار عن اتفاقات الاثار، و الرحلۀ الی المشرق<ref>. معجم المطبوعات العربیة، ج1، ص62.</ref> یاد کردهاند. این کتاب بارها به چاپ رسیده و به زبانهای انگلیسی و فرانسوی و فارسی ترجمه شده است. | نام اصلی اثر به درستی مشخص نیست و از آن با عناوین رحله الکنانی،<ref>. تاریخ نوشتههای جغرافیای، 242-244؛ نشوار المحاضره، ج7، ص330؛ الرحلات المغربیه، ص 102.</ref> یا الاسفار رحله ابن جبیر، اعتبار الناسک فی ذکر الآثار الکریمه والمناسک، تذکیر (تذکره) بالاخبار عن اتفاقات الاثار، و الرحلۀ الی المشرق<ref>. معجم المطبوعات العربیة، ج1، ص62.</ref> یاد کردهاند. این کتاب بارها به چاپ رسیده و به زبانهای انگلیسی و فرانسوی و فارسی ترجمه شده است. | ||
==ابن جبیر و سفرهای حج او== | ==ابن جبیر و سفرهای حج او== | ||
{{اصلی|ابن جبیر}} | {{اصلی|ابن جبیر}} | ||
ابوالحسین محمد بن احمد مشهور به ابن جبیر، ادیب، از رجال دانش آموخته دیوان عصر خویش، شاعر و جهانگرد مالکی اندلسی دهم ربیع الاول سال ۵۴۰ قمری، در شهر | ابوالحسین محمد بن احمد مشهور به ابن جبیر، ادیب، از رجال دانش آموخته دیوان عصر خویش، شاعر و جهانگرد مالکی اندلسی دهم ربیع الاول سال ۵۴۰ قمری، در شهر [[بلنسیه]]<nowiki/>اند[[اندلس|لس]] (مرکز بخش خودمختار Valencia در اسپانیای فعلی) به دنیا آمد و به سال ۶۱۴ قمری در [[مصر]] درگذشت. | ||
او سه بار به [[حج]] رفت. سفر اول او که شرح آن در سفرنامه او آمده است در سالهای ۵۷۸ تا ۵۸۱ قمری به طول انجامید.<ref>تاریخ نوشتههای جغرافیایی، ص 242-244، نشوارالمحاضره، ج 7، ص330، الرحلات المغربیه، ص102</ref> دومین سفر ابن جبیر از ربیع الاول ۵۸۵ تا ۱۳ شعبان ۵۸۷ قمری طول کشید.<ref>. تاریخ نوشتههای جغرافیایی، ص242.</ref> پس از بازگشت سالها در وطن ماند و وقتی همسرش عاتکۀ دختر ابوجعفر ورقشی وزیر درگذشت، تصمیم به سفر بعدی گرفت<ref>. التاریخ القویم، ج6، ص298.</ref> که از تاریخ دقیق آن اطلاعی در دست نیست. | او سه بار به [[حج]] رفت. سفر اول او که شرح آن در سفرنامه او آمده است در سالهای ۵۷۸ تا ۵۸۱ قمری به طول انجامید.<ref>تاریخ نوشتههای جغرافیایی، ص 242-244، نشوارالمحاضره، ج 7، ص330، الرحلات المغربیه، ص102</ref> دومین سفر ابن جبیر از ربیع الاول ۵۸۵ تا ۱۳ شعبان ۵۸۷ قمری طول کشید.<ref>. تاریخ نوشتههای جغرافیایی، ص242.</ref> پس از بازگشت سالها در وطن ماند و وقتی همسرش عاتکۀ دختر ابوجعفر ورقشی وزیر درگذشت، تصمیم به سفر بعدی گرفت<ref>. التاریخ القویم، ج6، ص298.</ref> که از تاریخ دقیق آن اطلاعی در دست نیست. | ||
خط ۵۲: | خط ۵۲: | ||
===گزارش اجتماعی و سیاسی از شهر مکه=== | ===گزارش اجتماعی و سیاسی از شهر مکه=== | ||
ابن جبیر به وضعیت اقتصادی و تجاری [[مکه]] پرداخته و از وفور کالاهای مختلف در آن خبر داده که از نقاط مختلف جهان مانند فارس([[ایران]])، [[هند]] و [[حبشه]] | ابن جبیر به وضعیت اقتصادی و تجاری [[مکه]] پرداخته و از وفور کالاهای مختلف در آن خبر داده که از نقاط مختلف جهان مانند فارس([[ایران]])، [[هند]] و [[حبشه]] بدان جا می رسیده است <ref>رحله ابن جبیر، ص 96-99</ref> در سالهای پیش از سفر ابن جبیر وضعیت امنیتی حجاج در [[مکه]] مناسب نبوده؛ اما در آن سال امیر مکه بر دزدان و حرامیان سخت گرفته و امنیت کامل فراهم بوده است<ref>رحله ابن جبیر، ص100</ref> | ||
===گزارش آداب ماههای رجب، شعبان و رمضان در مکه=== | ===گزارش آداب ماههای رجب، شعبان و رمضان در مکه=== | ||
ابن جبیر پیش از ذی الحجه چند ماه در [[مکه]] بوده و بدین رو گزارشهایی نیز از آداب مذهبی و اجتماعی مردم در این ماهها به دست داده است؛ مانند مراسم جشن ماه [[رجب]] و [[رمضان]] و [[عمره مفرده|عمره گزاردن]] مردم در ماه رجب.<ref>رحله ابن جبیر، 106-108</ref> مراسم ماه [[شعبان]] و [[نیمه شعبان]] در [[مکه]] نیز از مباحث مفصل ابن جبیر است که مکیان و زائران مکه آن را بسیار بزرگ می شمرده و به اعمال خیر و عبادت و عمره میپرداخته اند. | ابن جبیر پیش از ذی الحجه چند ماه در [[مکه]] بوده و بدین رو گزارشهایی نیز از آداب مذهبی و اجتماعی مردم در این ماهها به دست داده است؛ مانند مراسم جشن ماه [[رجب]] و [[رمضان]] و [[عمره مفرده|عمره گزاردن]] مردم در ماه رجب.<ref>رحله ابن جبیر، 106-108</ref> مراسم ماه [[شعبان]] و [[نیمه شعبان]] در [[مکه]] نیز از مباحث مفصل ابن جبیر است که مکیان و [[زائر|زائران]] [[مکه]] آن را بسیار بزرگ می شمرده و به اعمال خیر و عبادت و [[عمره مفرده|عمره]] میپرداخته اند. | ||
رویت هلال ماه رمضان به گفته ابن جبیر از سوی امیر [[مکه]] بنابر مذهب شیعیان علوی اعلام شده<ref>رحله ابن جبیر، ص 122</ref> و بدین مناسبت جشنهایی برگزار و حصیرهای [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] را نو کرده و شمعها و چراغها بر آن افزودهاند. ابن جبیر مراسم جشن [[عید فطر]] را به تفصیل یاد کرده و آداب مذهبی مکیان را در این روز توضیح داده است.<ref>رحله ابن جبیر، ص122-134</ref> | رویت هلال ماه رمضان به گفته ابن جبیر از سوی امیر [[مکه]] بنابر مذهب [[شیعه|شیعیان]] علوی اعلام شده<ref>رحله ابن جبیر، ص 122</ref> و بدین مناسبت جشنهایی برگزار و حصیرهای [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] را نو کرده و شمعها و چراغها بر آن افزودهاند. ابن جبیر مراسم جشن [[عید فطر]] را به تفصیل یاد کرده و آداب مذهبی مکیان را در این روز توضیح داده است.<ref>رحله ابن جبیر، ص122-134</ref> | ||
===حج در زمان حضور ابن جبیر=== | ===حج در زمان حضور ابن جبیر=== | ||
به گفته ابن جبیر آن سال جمعیتی بی سابقه در [[عرفات]] گرد آمده بودند. روز عید قربان [[جامه کعبه]] را از قرارگاه [[امیر الحاج|امیرالحاج]] عراقی به مکه آوردند و قاضی که لباس خلیفه را بر تن داشت، پیشاپیش کاروان حاوی [[پرده کعبه]] حرکت میکرد و پرده را بر فراز [[بیتالله|کعبه]] نهاد تا روز سیزدهم ذی حجه [[بنی شیبه|بنیشیبه]] آن را بیاویزند.<ref>رحله ابن جبیر، ص157-158</ref>به گفته ابن جبیر در روزهای پس از [[حج]]، در [[بیتالله|کعبه]] را برای [[ایران|ایرانیان]] می گشایند و آنها برای زیارت ازدحام میکنند. <ref>رحله ابن جبیر، ص 158</ref> | به گفته ابن جبیر آن سال جمعیتی بی سابقه در [[عرفات]] گرد آمده بودند. روز [[عید قربان]] [[جامه کعبه]] را از قرارگاه [[امیر الحاج|امیرالحاج]] [[عراق|عراقی]] به [[مکه]] آوردند و قاضی که لباس خلیفه را بر تن داشت، پیشاپیش کاروان حاوی [[پرده کعبه]] حرکت میکرد و پرده را بر فراز [[بیتالله|کعبه]] نهاد تا روز سیزدهم ذی حجه [[بنی شیبه|بنیشیبه]] آن را بیاویزند.<ref>رحله ابن جبیر، ص157-158</ref>به گفته ابن جبیر در روزهای پس از [[حج]]، در [[بیتالله|کعبه]] را برای [[ایران|ایرانیان]] می گشایند و آنها برای [[زیارت]] ازدحام میکنند. <ref>رحله ابن جبیر، ص 158</ref> | ||
==مدینه از نگاه ابن جبیر== | ==مدینه از نگاه ابن جبیر== | ||
ابن جبیر دوشنبه سوم محرم به [[مدینه]] می رسد.<ref>رحله ابن جبیر، ص167</ref> گزارشهای او از [[مدینه]] نسبت به [[مکه]] بسیار اندکند زیرا او تنها پنج روز در مدینه مانده است.<ref>رحله ابن جبیر، ص 180</ref> | ابن جبیر دوشنبه سوم محرم به [[مدینه]] می رسد.<ref>رحله ابن جبیر، ص167</ref> گزارشهای او از [[مدینه]] نسبت به [[مکه]] بسیار اندکند زیرا او تنها پنج روز در [[مدینه]] مانده است.<ref>رحله ابن جبیر، ص 180</ref> | ||
===مسجد نبوی=== | ===مسجد نبوی=== | ||
گزارشی از مساحت مسجد نبوی و ویژگیهای آن همراه با مساحت و اندازه و اماکن درونش مانند [[روضه نبوی]] نخستین گزارش او از [[مدینه]] است.<ref>رحله ابن جبیر، ص 168-169</ref> ابن جبیر جایی را در [[روضه نبوی|روضه]] مقدس نبوی معرفی کرده و با تردید گزارش میدهد که گویند قبر حضرت فاطمه(س) در اینجا است<ref>رحله ابن جبیر، ص 170</ref>و آن گاه تمامی جایها و اشیای درون روضه را با تفصیل معرفی میکند. <ref>رحله ابن جبیر، ص172-173</ref> | گزارشی از مساحت مسجد نبوی و ویژگیهای آن همراه با مساحت و اندازه و اماکن درونش مانند [[روضه نبوی]] نخستین گزارش او از [[مدینه]] است.<ref>رحله ابن جبیر، ص 168-169</ref> ابن جبیر جایی را در [[روضه نبوی|روضه]] مقدس نبوی معرفی کرده و با تردید گزارش میدهد که گویند قبر [[حضرت فاطمه]](س) در اینجا است<ref>رحله ابن جبیر، ص 170</ref>و آن گاه تمامی جایها و اشیای درون [[روضه نبوی|روضه]] را با تفصیل معرفی میکند. <ref>رحله ابن جبیر، ص172-173</ref> | ||
===زیارتگاهای مدینه=== | ===زیارتگاهای مدینه=== | ||
بخشی از گزارشهای مدینه به ذکر زیارتگاهها و کیفیت بنای آنها، دروازههای چهارگانه و دیوار [[مدینه]] و خندق مشهور جنگ احزاب و مزار حمزه بن عبدالمطلب در سه میلی شهر اختصاص | بخشی از گزارشهای مدینه به ذکر زیارتگاهها و کیفیت بنای آنها، دروازههای چهارگانه و دیوار [[مدینه]] و [[غزوه احزاب|خندق]] مشهور [[غزوه احزاب|جنگ احزاب]] و مزار [[حمزه بن عبدالمطلب]] در سه میلی شهر اختصاص دارد. | ||
===== بقیع ===== | ===== بقیع ===== | ||
خط ۸۲: | خط ۸۲: | ||
===== جای زانو زدن شتر پیامبر(ص) ===== | ===== جای زانو زدن شتر پیامبر(ص) ===== | ||
ابن جبیر از جای زانو زدن شتر پیامبر در ماجرای هجرت به [[مدینه]] که [[مسجد قبا]] را بر آن ساختند خبر میدهد. مردم از جای زانو زدن شتر که با سنگچین مشخص شده، تبرک میجستهاند. | ابن جبیر از جای زانو زدن شتر [[محمدبن عبدالله|پیامبر]] در ماجرای [[هجرت پیامبر|هجرت]] به [[مدینه]] که [[مسجد قبا]] را بر آن ساختند خبر میدهد. مردم از جای زانو زدن شتر که با سنگچین مشخص شده، تبرک میجستهاند. <ref>رحله ابن جبیر، ص 175</ref> | ||
===== خانههای مدینه ===== | ===== خانههای مدینه ===== | ||
[[خانه ابوایوب انصاری]]، [[خانه حضرت فاطمه و امام علی]](ع) و [[خانه ابوبکر]] از خانههای متصل به مسجدند. چاهی نیز که آب آن به معجزه پیامبر از تلخی و شوری به شیرینی و گورایی گرایید در غرب مسجد قرار دارد. | [[خانه ابوایوب انصاری]]، [[خانه حضرت فاطمه و امام علی]](ع) و [[خانه ابوبکر]] از خانههای متصل به مسجدند. [[چاه انس بن مالک|چاهی]] نیز که آب آن به معجزه [[محمدبن عبدالله|پیامبر]] از تلخی و شوری به شیرینی و گورایی گرایید در غرب مسجد قرار دارد. <ref>رحله ابن جبیر، ص177-180، 196</ref> | ||
==بازگشت به اندلس== | ==بازگشت به اندلس== | ||
ابن جبیر روز شنبه هشتم محرم از مدینه به سوی عراق رفت. (ص۱۸۱) او مسیر بازگشت را نیز همچون میسر رفت به تفصیل شرح داده و منازل میان راه را معرفی کرده است. بیست و هشتم محرم به [[نجف]] رسید (۱۸۷) و مسیر او برای رسیدن به [[نجف]] راه [[زبیده]] بود. او سپس به موصل در شمال عراق رفت.(ص۲۰۶) و از آنجا که از مسیر حلب(ص۲۲۵)، دمشق(۲۳۴)، بیروت و صور (ص۲۷۷) رسید و با از راه دریایی در دریای مدیترانه به اند[[اندلس|لس]](ص۳۱۷) بازگشت. | ابن جبیر روز شنبه هشتم محرم از مدینه به سوی [[عراق]] رفت. (ص۱۸۱) او مسیر بازگشت را نیز همچون میسر رفت به تفصیل شرح داده و منازل میان راه را معرفی کرده است. بیست و هشتم محرم به [[نجف]] رسید (۱۸۷) و مسیر او برای رسیدن به [[نجف]] راه [[زبیده]] بود. او سپس به [[موصل]] در شمال [[عراق]] رفت.(ص۲۰۶) و از آنجا که از مسیر [[حلب]](ص۲۲۵)، [[دمشق]](۲۳۴)، بیروت و [[صور]] (ص۲۷۷) رسید و با از راه دریایی در دریای مدیترانه به اند[[اندلس|لس]](ص۳۱۷) بازگشت. | ||
==چاپها== | ==چاپها== | ||