تاریخ نگاری محلی مدینه: تفاوت میان نسخه‌ها

برخی از مؤلّفان همچون نورالدین سمهودی (د. 911ق.) و فهیم شلتوت (مصحّح ''اخبار المدینه'' ابن شبّه)، نخستینِ این تواریخ را ''اخبار المدینه'' ابن زباله (زنده در 199ق.) دانسته‌اند.<ref>سمهودی، ج2، ص65؛ ابن شبّه، بی‌تا، «ل»</ref> این اثر، امروزه متنی مفقود به شمار می‌آید؛ اما نقل قول‌های متعددی از آن در منابع دوره‌های بعدی،به ویژه در ''وفاء الوفای'' سمهودی، به جای مانده است.

در سده‌های چهارم تا ششم هجری، نگارش تواریخ محلی مدینه به ترتیب با دو کتاب ''الانتقاء فی اخبار المدینة'' اثر محمد بن عبدالرحمان بغدادی ذهبی، معروف به ابوطاهر مُخلّص (305-393ق.)، و ''اخبار دارالهجرة'' اثر رُزَین بن معاویه عبدری سَرقُسطی (د. 524ق.) ادامه یافته است. این دو متن، امروزه مفقود هستند؛ اما نقل قول‌هایی از آنها در منابع تاریخی دوره‌های بعدی به جای مانده است<ref>حسینی، 1392، ج3، ص299ـ301؛ احمدی میرآقا، 1392، ج2، ص6ـ29</ref>

نگارش کتاب ''الدُّرّة الثمینة فی تاریخ المدینة'' اثر ابن نجّار (د. 643ق.) (مورخ برجسته بغدادی در سده هفتم هجری) را می‌توان نقطه آغازی برای موج جدیدی از تاریخ‌نگاری محلی مدینه به شمار آورد که در دوره مملوکی به اوج رونق خود رسید.

در دوره عثمانی، شماری از آثاری پدید آمد که به نوعی می‌توان آنها را تاریخ محلی مدینه دانست؛ از جمله: ''تاریخ المدینه'' اثر قطب‌الدین نهروالی (د. 990ق.)، ''عمدة الاخبار فی مدینة المختار'' اثر احمد بن عبدالحمید عبّاسی (سده 10ق.)، ''نتیجة الفِکَر فی خبر مدینة سید البشر'' اثر زین‌العابدین بن محمد بن عبدالله عبّاسی (د. 1130ق.) و ''الاخبار الغریبة فی ذکر ما وقع بطیبة الحَبیبة'' اثر جعفر بن حسین مدنی (د. 1342ق.).

بیشتر آثار و تواریخ محلی مدینه که در دوره عثمانی نگاشته شده، از منظر جامعیت، نوآوری و ارزش تاریخی آنها، قابل مقایسه با آثار دوره‌های قبلی (همچون ''الدُّرّة الثمینه'' ابن نجّار، ''تسلیة المجاور'' ابن فرحون، ''وفاء الوفای'' سمهودی و ''التحفة اللطیفه'' سخاوی) نیست؛ ازاین‌رو دوره عثمانی را باید دوره افول تاریخ‌نگاری محلی مدینه دانست.