میقات: تفاوت میان نسخه‌ها

[[پرونده:میقات‌های پنج‌گانه.jpg|بندانگشتی|396x396پیکسل|تصاویری از میقات‌های پنج‌گانه: [[قرن المنازل]]، [[میقات عقیق]] (بخش [[ذی قار]])، [[جحفه]]، [[یلملم]] و [[میقات شجره|شجره]]. |جایگزین=]]

'''میقات،''' مکان‌هایی در [[عربستان]] که کسانی که قصد انجام [[عمره مفرده]] یا [[عمره تمتع]] یا [[حج]] را دارند در آن [[احرام|مُحرم]] می‌شوند. بر اساس روایات، میقات‌های احرام به وسیلۀ [[پیامبر(ص)]] تعیین شده و عبور از آن بدون احرام جایز نیست.<ref>وسائل الشیعة،ج ١١،ص ٣٠٧</ref>

برای [[عمره تمتع]] پنج میقات تعیین شده است: [[مسجد شجره (مکه)|مسجد شجره]]، [[جحفه]]، [[یلملم]]، [[قرن المنازل]] و [[وادی عقیق (میقات)|وادی عقیق]]. میقات [[حج تمتع|حجّ تمتّع]]، [[مکه]] است و میقات [[حج افراد|حج اِفراد]] و [[حج قران|حج قِران]]، یکی از مواقیت پنج‌گانه است.  میقات [[عمره مفرده]]، اگر حاجی در مکه باشد، [[ادنی الحل]]، و اگر خارج از حدود میقات‌های پنج‌گانه باشد، یکی از آن میقات‌ها است.

==میقات در لغت==

«میقات» مصدر میمی و از مادّه وقت و بر وزن «مِفْعال».<ref>النهایه فی غریب الحدیث والاثر، واژه وقت، ج5، ص212.</ref> جمع میقات «مواقیت» است.

در کتب لغت<ref>العین، واژه وقت، ج5، ص199.</ref>،<ref>النهایه فی غریب الحدیث والاثر، واژه وقت، ج5، ص212.</ref> وقت را به معنای مقداری از زمان آورده‌اند<ref>لسان العرب، ج2، ص107.</ref> ؛<ref>مصباح المنیر، واژه وقت، ص67.</ref>

فراهیدی<ref>العین، واژه وقت، ج5، ص199.</ref>، فیومی<ref>المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، واژه وقت، ص667.</ref>، ابن اثیر<ref>النهایه فی غریب الحدیث والاثر، واژه وقت، ج5، ص212.</ref>، طریحی<ref>مجمع البحرین، ج4، ص531، واژه وقت.</ref> و راغب اصفهانی<ref>مفردات، ص566، واژه وقت.</ref> معتقدند: «میقات در لغت به معنای زمانی و مکانی آمده است». سیبویه معتقد است: «وقت در مکان نیز استعمال شده است».<ref>لسان العرب، ج2، ص108، واژه وقت.</ref>

خلاصه میقات، به معنای ظرف زمان بوده که بعداً توسعه یافته و در مکان نیز، از جهت تشبیه به زمان، به کار رفته است. پس میقات شامل اسم زمان و مکان است؛ یعنی زمان و مکان معیّن را در بر می‌گیرد.

مرحوم سلطان العلماء در حاشیه شرح لمعه می‌گوید: «میقات اسم آلت است؛ مانند مفتاح» و نیز آورده است: «میقات اسم چیزی است که به وسیله آن، چیز دیگری معیّن می‌شود از جهت زمان و مکان».<ref>شرح لمعه، ج1، ص219.</ref>

==میقات در اصطلاح==

میقات، در باب [[حج]]، به معنای مکان به کار می‌رود<ref>لمعه،ج ٢،ص ٢٢٠</ref> یعنی مکان احرام حاجیان است. در واقع، مواقیت اماکنی معین هستند که شرعاً برای احرام مشخص شده‌اند و قاصدان نسک، باید در آنجا مُحرِم شوند. پس در اصطلاح، مکان معین برای عبادت خاص را میقات گویند. <ref>غایة المنتهی فی جمع الإقناع والمنتهی، ج1، ص383.</ref>

از میان [[فقیهان]]، بسیاری به مفهوم میقات اشاره کرده‌اند؛ از جمله «محقق اردبیلی»<ref>مجمع الفائدة و البرهان، ج6، ص179.</ref> میقات را مکانی دانسته که [[احرام]] در آن [[واجب]] است. «محقق نراقی»<ref>مستندالشیعة، ج11، ص165.</ref> نیز میقات را اماکن مشخص شده شرعی دانسته که در آن احرام بسته می‌شود. همچنین صاحب جواهر، در بحث مواقیت، آورده است: «مراد از کلمه میقات در بحث [[حج]]، حقیقتاً یا مجازاً، اماکن خاص و معین است».<ref>جواهرالکلام، ج18، ص102.</ref>

==میقات حقیقت شرعیه یا متشرعه؟==

برخی الفاظ دارای معانی شرعی‌اند؛ یعنی پیش از [[اسلام]] این معانی از آنها استفاده نمی‌شده است.  

پس، حقیقت شرعیه آن است که در زمان شارع مقدّس، لفظی حقیقت شود. ولی اگر بعد از آن لفظی حقیقت شود، حقیقت متشرّعه خواهد بود. در مورد میقات، حقیقت متشرعه ثابت می‌گردد نه حقیقت شرعی. <ref>ر.</ref>ک: فرهنگ فقه فارسی، ج3، ص347.</ref>چه آنکه در زمان خود [[اهل بیت|اهل بیت(ع)]]: به این مکان‌ها احرام اطلاق می‌شد. [[روایات اهل بیت]]: متضافراً<ref>وسائل الشیعة، ج8، ص221.</ref> به معنای میقات حج آمده است و حتی در روایات پیغمبر هم، چنین بوده است.  

{{یادداشت|برای نمونه، از طریق عامه، از پیامبر اعظم روایت شده است: «روی ابن عباس قال: وقت رسول الله لأهل المدینة ذالحلیفة و لأهل الشام الجحفة و لأهل نجد قرن و لأهل الیمن یلملم»(مغنی، ابن قدامه، ج3، ص207)؛ در این حدیث وقت به معنای میقات قرار دادن است.}}  

اساساً اختلاف یاد شده ثمره‌ای عملی ندارد؛ زیرا احادیث حضرت رسول، از طریق ائمه اطهار، برای ما بازگو شده و کاربرد آن الفاظ در معانی شرعی، در عصر آنان، حقیقی است. بنابراین صرف نظر از مباحث و دقائق علمی، فایده مهمی بر این بحث مترتّب نیست. <ref>اصول الفقه، ج1، صص82 و 83.</ref>

== تعداد میقات‌ها==

* برخی<ref>المبسوط فی فقه الامامیة، ج1، ص312.</ref>،<ref>المراسم العلویة فی الاحکام النبویة، ص106.</ref> به پنج<ref>الوسیلة الی نیل الفضیلة، ص160.</ref> و برخی<ref>شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج1، ص177.</ref>، <ref>ارشاد الاذهان، ج1، ص315؛ قواعد الاحکام، ج1، ص416.</ref>  به شش<ref>المعة الدمشقیة فی فقه الامامیة، ص57.</ref> مکان اشاره کرده‌اند. البته «شیخ»<ref>الجمل و العقود فی العبادات، ص132.</ref>  به هفت، «شهید»<ref>الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، ج1، ص340.</ref> به ده و حتی برخی به یازده<ref>جواهر الکلام، ج18، ص103.</ref> مکان نیز اشاره کرده‌اند.

* ریشه این اقوال، [[روایات]] مختلف این باب است<ref>وسایل‌الشیعة، ج8، ص222.</ref>.<ref>وسایل‌الشیعة، ج8، ص222.</ref>

* مکان‌های دیگری هم به عنوان میقات بیان شده‌اند؛ مثلاً: [[جعرانه|جِعْرانه]]<ref>وسایل‌الشیعة، ج10، ص238.</ref>، [[تنعیم]]<ref>وسایل‌الشیعة، ج8، ص214.</ref> ، [[حدیبیه]]<ref>وسایل‌الشیعة، ج8، ص247.</ref>، [[فخ]]{{یادداشت|«فخّ» وادی معروفی است که در مدخل شهر مکّه، از سوی مسجد تنعیم، واقع شده و امروز به «شهداء» معروف است در روز یوم الترویه، در سال 169ه‍.ق، حسین بن علی بن حسن بن حسن بن حسن بن علی بن ابی‌طالب: با سپاه عباسیان در این منطقه جنگید و با یارانش به شهادت رسید که قبر ایشان هم‌اکنون در آنجا قرار دارد. (تاریخ مکه، ازرقی، ج1، ص191).}} [[رای کودکان]]،<ref>وسایل‌الشیعة، ج8، ص243.</ref> [[مکه]] برای [[حج]]<ref>وسایل‌الشیعة، ج8، ص246.</ref> ، [[محاذات]]<ref>وسایل‌الشیعة، ج8، ص230.</ref>، [[ادنی‌الحل]] برای [[عمره مفرده]] پس از [[حج قران]] و [[حج افراد|افراد]]<ref>وسایل‌الشیعة، ج8، ص247.</ref> و [[نذر]]. <ref>وسایل‌الشیعة، ج8، ص236.</ref>

*خلاصه روایات، مواقیت را پنج مورد  مشخص معرفی کرده‌اند: «[[شجره]]، [[جحفه]]، [[عقیق]]، [[یلملم]] و [[قرن المنازل]]».

==حکم آشنایی با میقات==

نخستین عمل در حج و عمره، [[احرام]] است. اجماع است که احرام باید در مکان‌هایی که شارع مقدس مشخص کرده، انجام پذیرد. فقهای امامیه معتقدند احرام فقط در میقات منعقد می‌شود؛ مگر در حالات خاصی مثل نذر کردن که می‌توان پیش از میقات، احرام بست. <ref>المعتبر، ج2، ص805؛ مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، ج6، ص168؛ جواهر الکلام، ج18، ص122.</ref> بسیاری از [[فقها]] آشنایی با مواقیت را واجب دانسته‌اند.

«شیخ طوسی»<ref>النهایة فی مجرد الفقه والفتاوی، ص209.</ref> ، «ابن ادریس»<ref>السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج1، ص526.</ref>، «علامه»<ref>منتهی المطالب، ج2، ص665.</ref>، «مقدس اردبیلی»<ref>مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، ج6، ص179.</ref>، «صاحب جواهر»<ref>جواهرالکلام، ج۱۸، ص۱۰۷.</ref> و دیگر فقها<ref>الموسوعة الفقهیة، مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، ج6، ص495.</ref> به وجوب شناخت مواقیت تصریح فرموده‌اند.

وجوب شناخت مواقیت، عقلی و شرعی طریقی است.  

در [[عمره مفرده]]، اگر حاجی در [[مکه]] باشد، میقات او [[ادنی‌الحل|ادنی الحل]] است. اما اگر حاجی خارج از شهر مکه و خارج از حدود میقات‌های پنج‌گانه باشد، میقات او یکی از آن میقات‌ها است و چنانچه داخل میقات‌های یاد شده باشد، اختیار دارد که از یکی از آنها و یا از ادنی الحلّ مُحرم شود. میقات کودکان «فخّ» است.<ref>برگرفته از مصباح الناسکین،صص ٨۴ و ٨۵</ref>

میقات در حج‌های واجب سه‌گانه متفاوت است. در [[حج تمتع]]، میقات شهر مکه و در [[حج افراد]] و [[حج قران]]، یکی از مواقیت پنج‌گانه است؛ البته اگر شخص در مکه و یا در محلّی نزدیک‌تر از میقات به مکه باشد، خانه‌اش میقات او است، که در روایات از آن به «دویرة أهله» تعبیر شده است.

  | منبع =  '''فرهنگ اعلام جغرافیایی تاریخی در حدیث و سیره نبوی‏'''

  | توضیحات منبع = نویسنده: محمد محمد حسن شراب، نشر مشعر