شاذروان: تفاوت میان نسخهها
←معرفی اجمالی
(←احکام) |
|||
خط ۵: | خط ۵: | ||
== معرفی اجمالی == | == معرفی اجمالی == | ||
شاذروان، برآمدگى شيبدار كوتاهى است كه در قسمت پايين ديوار | شاذروان، برآمدگى شيبدار كوتاهى است كه در قسمت پايين ديوار [[كعبه]]، به جز ضلع [[حجر اسماعیل|حِجْر اسماعيل]]<ref>سرزمین یادها و نشانهها، ۱۳۸۷ش، ص۶۹.</ref> و پایین [[باب الکعبه|درِ کعبه]]،<ref>میقات الحج (عربی)، ۱۴۳۵ق، ص۲۷۰.</ref> وجود دارد. | ||
دهخدا اصل واژه شاذروان را فارسی و معرّب شادروان دانسته و به «پايه و اساس» معنا کرده است.<ref>لغتنامه دهخدا، ذیل واژه شاذروان.</ref> برخی معتقدند به آن شاذروان | دهخدا اصل واژه شاذروان را فارسی و معرّب شادروان دانسته و به «پايه و اساس» معنا کرده است.<ref>لغتنامه دهخدا، ذیل واژه شاذروان.</ref> برخی معتقدند به آن شاذروان گفتهاند، چون [[پرده کعبه]] به حلقههایی که در آن قرار دارد متصل میشود (چادربان).<ref>مرآت الحرمین، ۱۳۹۲ش، ص۵۱.</ref> به شاذروان «تأزیر» نیز گفته شده؛ چراکه برای کعبه مانند اِزار است.<ref>مصباح المنیر، ذیل ماده شذر.</ref> | ||
== پیشینه == | == پیشینه == | ||
شاذروان را بخشی از | شاذروان را بخشی از کعبهٔ ساخته شده بهدست [[حضرت ابراهیم(ع)|ابراهیم(ع)]] دانستهاند، که [[قریش]] هنگام [[بازسازی کعبه|تجدید بنای کعبه]]، به دلیل کمبود مال حلال،<ref name=":11" /> از آن کاست.<ref>مرآة الحرمین، ۱۳۷۷ش، ص۲۶۷.</ref> قریشیان مساحت کعبه را از چهار طرف کاهش دادند؛<ref name=":11">«مفرحة الانام فى تأسيس بيتاللّه الحرام»، ص۲۴.</ref> البته ضلع حجر اسماعیل را بیش از دیگر ضلعها کاهش دادند. پیش از آن، این ضلع از کعبه، تا نیمی از حجر اسماعیل ادامه داشت.<ref name=":0" /> به همین دلیل، ضلع حجر اسماعیل شاذروان ندارد؛<ref name=":0" /> چراکه مرز کعبه نیست.<ref name=":12">مکه و مدینه، ۱۳۸۰ش، ص۹۳.</ref> | ||
شاذروان با کیفیت کنونی آن، ساخته [[عبدالله بن زبیر]] در سال ۶۴ق دانسته شده است.<ref name=":2" /> هنگامی که ابن زبیر کعبه را [[بازسازی کعبه (ابن زبیر)|بازسازی]] میکرد، پیهای کعبه در زمان ابراهیم(ع) کشف شد و ابن زبیر شاذروان را روی آن بنا کرد.<ref>مکه و مدینه، ۱۳۸۰ش، ص۹۳؛ کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیتالله الکریم، ۱۵۳.</ref> درباره پیشینه و فلسفه ایجاد شاذروان، نظرهای دیگری نیز وجود دارد که چنیناند: | |||
* شاذروان به وسیله [[قبیله خزاعه|خزاعیان]] هنگامی که امور مکه و کعبه در دست آنها بود، برای محافظت کعبه از سیل ساخته شد.<ref name=":2">کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیتالله الکریم، ۱۵۳.</ref> | |||
* عبدالله بن زبير، براى حفظ ديوار كعبه از نفوذ آب و نيز جلوگيرى از كشيده شدن بدن [[طواف|طوافكنندگان]] با پرده كعبه، شاذروان را ايجاد كرد، تا به هنگام شلوغى، بدن آنان آسيب نبيند و پرده نيز از بين نرود.<ref>معرفی اماکن مکه مکرمه، ۱۳۹۱ش، ص۴۷.</ref> | |||
* به نقل از [[الرحلة الحجازیة (کتاب)|کتاب الرحلة الحجازیة]] نوشته محمد لبیب بتنونی (درگذشت ۱۳۵۷ق)، تاریخنگار [[مصر|مصری]]، شاذروان از ساختههای [[حجاج بن یوسف|حَجّاج بن یوسف ثَقَفی]] در سال ۷۴ق بوده که برای استحکام کعبه در برابر سیل بنا کرده است. دلیل بتنونی اصطلاح شاذروان است؛ زيرا در زمان حَجاج تعدادى كارگر ساختمانى [[ایران|ايرانى]] براى ساختمان كعبه به [[مكه]] آمدند و اين اصطلاح كه كلمهاى فارسى است، بر آن اطلاق شد.<ref>کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ص۱۵۲ و ۱۵۳.</ref> | |||
* به نقل از کتاب الرحلة الحجازیة نوشته محمد لبیب بتنونی (درگذشت ۱۳۵۷ق)، تاریخنگار | |||
== بازسازیها == | == بازسازیها == | ||
شاذروان بارها در طول تاریخ بازسازی یا تعویض شد. شاذروان در اواخر قرن سوم | شاذروان بارها در طول تاریخ بازسازی یا تعویض شد. شاذروان در اواخر قرن سوم قمری، با گچ و مرمر پوشانده شد<ref name=":2" /> و در دهه اول از سال ۶۷۰ق، به صورت شیبدار درآمد.<ref name=":3">کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ص۱۵۴.</ref> شاذروان پیش از آن، بهصورت پله بود که گاهی مردم از روی آن [[طواف]] میکردند. شکل آن تغییر کرد تا کسی نتواند روی آن حرکت کند.<ref name=":3" /> سنگهای شاذروان در سال ۱۰۹۸ق به دستور احمد پاشا، با سنگ چخماق جایگزین شد.<ref name=":3" /> در سال ۱۴۱۷ق در دوره ملک فهد، پنجمین پادشاه [[عربستان|عربستان سعودی]] نیز، سنگهای مرمر شاذروان تعویض شد.<ref name=":1" /> | ||
دیگر بازسازیها یا تجدید بناهای شاذروان چنیناند: تعمیر بخشهایی از آن در سال ۵۴۲ق،<ref name=":3" /> تعویض بنای آن در سال ۶۳۶ق،<ref name=":3" /> ایجاد | دیگر بازسازیها یا تجدید بناهای شاذروان چنیناند: تعمیر بخشهایی از آن در سال ۵۴۲ق،<ref name=":3" /> تعویض بنای آن در سال ۶۳۶ق،<ref name=":3" /> ایجاد تغییرات در سالهای ۶۶۱ق<ref name=":3" /> و ۶۷۰ق،<ref name=":3" /> مرمت در سال ۸۳۸ق به وسیله سودون محمدی، مسئول بازسازیهای [[مسجدالحرام]] از سوی سلطان جَقمَق مملوکی،<ref name=":3" /> تعمیر در محرم سال ۸۴۶ق<ref name=":3" /> و ایجاد تغییراتی در سال ۱۰۴۰ق، در دوران سلطان مراد چهارم، خلیفه [[امپراتوری عثمانی|عثمانی]].<ref name=":3" /> | ||
== ویژگیها و متعلقات == | == ویژگیها و متعلقات == | ||
شاذروان با سنگهای مرمر سفيد پوشیده شده<ref name=":5">مکه و مدینه، ۱۳۸۰ش، ص۹۳.</ref> و ارتفاع آن در سمت شمال، ۵٠ و عرض ٣٩ سانتىمتر، در غرب، ارتفاع ٢٨ و عرض ٨٠ سانتىمتر، در جنوب، ارتفاع ٢۴ و عرض ٨٧ سانتىمتر، و در شرق، ارتفاع ٢٢ و عرض ۶۶ سانتىمتر است.<ref name=":10">رفعت پاشا، ج۱، ص۲۶۳.</ref> ارتفاع سنگهای شاذروان متفاوت است و از ۶٨ تا٧٧ سانتىمتر و عرض آن از ۵۴ تا ٧٢ سانتىمتر، متغير است.<ref name=":6">معرفی اماکن مکه مکرمه، ۱۳۹۱ش، ص۴۶.</ref> اين سنگ در سال ١۴١٧ه.ق به هنگام ترميم كعبه، به فرمان ملك فهد تجديدبنا شد.<ref name=":6" /> | شاذروان با سنگهای مرمر سفيد پوشیده شده<ref name=":5">مکه و مدینه، ۱۳۸۰ش، ص۹۳.</ref> و ارتفاع آن در سمت شمال، ۵٠ و عرض ٣٩ سانتىمتر، در غرب، ارتفاع ٢٨ و عرض ٨٠ سانتىمتر، در جنوب، ارتفاع ٢۴ و عرض ٨٧ سانتىمتر، و در شرق، ارتفاع ٢٢ و عرض ۶۶ سانتىمتر است.<ref name=":10">رفعت پاشا، ج۱، ص۲۶۳.</ref> ارتفاع سنگهای شاذروان متفاوت است و از ۶٨ تا٧٧ سانتىمتر و عرض آن از ۵۴ تا ٧٢ سانتىمتر، متغير است.<ref name=":6">معرفی اماکن مکه مکرمه، ۱۳۹۱ش، ص۴۶.</ref> اين سنگ در سال ١۴١٧ه.ق به هنگام ترميم كعبه، به فرمان ملك فهد تجديدبنا شد.<ref name=":6" /> | ||
در پايين ضلع حجر اسماعیل، به جای شاذروان پاسنگى به ارتفاع ده و عرض چهل سانتيمتر وجود دارد كه حاجيان بر روى آن مىايستند و دیوار کعبه را استلام میکنند.<ref name=":12" /> همچنین در پایین درِ | در پايين ضلع حجر اسماعیل، به جای شاذروان پاسنگى به ارتفاع ده و عرض چهل سانتيمتر وجود دارد كه [[حاجی|حاجيان]] بر روى آن مىايستند و دیوار کعبه را [[استلام]] میکنند.<ref name=":12" /> همچنین در پایین [[باب الکعبه|درِ کعبه]]، شاذروان قرار داده نشده و به جای آن، پلهای صاف به طول ۳۴۵ سانتیمتر ساخته شده است.<ref name=":0" /> | ||
=== هشت قطعه مرمر === | === هشت قطعه مرمر === | ||
روی شاذروان سمت راست درِ کعبه، هشت قطعه سنگ مرمر كنار هم قرار دارد كه رنگ آنها زرد متمايل به قرمزِ مات | روی شاذروان سمت راست درِ کعبه، هشت قطعه سنگ مرمر كنار هم قرار دارد كه رنگ آنها زرد متمايل به قرمزِ مات است و روى آنها نقش و نگارهایی حک شده است.<ref>کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ص ۱۵۴ و ۱۵۵.</ref> سنگ آبی کبودی زیر هشت قطعه سنگ، در پایین شاذروان و عمود بر کف [[مطاف]] قرار دارد که روی آن نوشته شده است: «به نظر مىرسد هنگام تجديد ساختمان مطاف، در سال ۶٣١ هجرى، اين سنگها در اين محل قرار داده شده باشند.»<ref name=":4">کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ص۱۵۵.</ref> | ||
قدمت اين هشت قطعه و سنگنبشت كبودِ زير آن را، حدود سال ٧۶٨ق دانستهاند. اين قطعه سنگها از بهترین سنگهای مرمر در دنیا<ref name=":5" /> و از گرانبهاترين آثار اسلامى در مسجدالحرام شمرده شده است.<ref name=":4" /> هريك از هشت | قدمت اين هشت قطعه و سنگنبشت كبودِ زير آن را، حدود سال ٧۶٨ق دانستهاند. اين قطعه سنگها از بهترین سنگهای مرمر در دنیا<ref name=":5" /> و از گرانبهاترين آثار اسلامى در [[مسجدالحرام]] شمرده شده است.<ref name=":4" /> هريك از هشت قطعه، مستطيلشكل بوده و بزرگترين آنها به طول ٣٣ و به عرض ٢١ سانتيمتر است. همگى آنها به صورت مربعى با ضلع ٧۴ سانتيمتر، كنار هم قرار گرفتهاند.<ref name=":4" /> | ||
=== حلقههای شاذروان === | === حلقههای شاذروان === | ||
خط ۳۷: | خط ۳۵: | ||
== احکام == | == احکام == | ||
به فتوای | به فتوای فقیهان [[شیعه]]، طواف روی شاذروان صحیح نیست<ref>جامع الفتاوی، ۱۳۸۶ش، ص۱۱۶؛ همچنین نگاه کنید به جواهر، ج۱۹، ص۲۹۹، به نقل ازفرهنگ اعلام جغرافیایی-تاریخی در حدیث و سیره نبوی، ۱۳۸۳ش، ص۲۰۵.</ref> و اگر کسی به دلیل زیادی جمعیت یا غیرآن روی شاذروان طواف کند، باید آن مقدار که طواف کرده را دوباره انجام دهد.<ref>جامع الفتاوی، ۱۳۸۶ش، ص۱۱۶.</ref> دلیل باطل بودنِ طواف روی شاذروان، این دانسته شده که شاذروان بخشی از کعبه است و طواف باید پیرامون کعبه باشد، نه درونِ کعبه.<ref name=":9">معرفی اماکن مکه مکرمه، ۱۳۹۱ش، ص۴۶.</ref> | ||
به نظر مراجع تقلید شیعه، دست به ديوار كعبه گذاشتن، در سه ضلعی که شاذروان قرار دارد جایز است و به طواف ضرری نمیزند؛ اگرچه احتياط مستحب ترك آن است.<ref>جامع الفتاوی، ۱۳۸۶ش، ص۱۱۶.</ref> | به نظر مراجع تقلید شیعه، دست به ديوار كعبه گذاشتن، در سه ضلعی که شاذروان قرار دارد جایز است و به طواف ضرری نمیزند؛ اگرچه احتياط مستحب ترك آن است.<ref>جامع الفتاوی، ۱۳۸۶ش، ص۱۱۶.</ref> | ||
مذاهب فقهی اهلسنت درباره حکم طواف روی شاذروان اختلافنظر دارند. شافعی و مالکی طواف روی شاذروان را باطل دانستهاند. مذهب | مذاهب فقهی [[اهلسنت]] درباره حکم طواف روی شاذروان اختلافنظر دارند. [[مذهب شافعی|شافعی]] و [[مذهب مالکی|مالکی]] طواف روی شاذروان را باطل دانستهاند. [[مذهب حنفیه]] نیز، شاذروان را جزو کعبه ندانسته است. در مقابل، [[مذهب حنبلیه|حنبلیها]] طواف روی آن را باطلکننده طواف نمیدانند.<ref>شفاء الغرام باخبار البلد الحرام، ۱۳۸۶ش، ص۲۱۵.</ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == |