پرش به محتوا

شاذروان: تفاوت میان نسخه‌ها

۴۱۳ بایت حذف‌شده ،  ‏۳۰ مارس ۲۰۲۲
خط ۵: خط ۵:


== معرفی اجمالی ==
== معرفی اجمالی ==
شاذروان، برآمدگى شيب‌دار كوتاهى است كه در قسمت پايين ديوار كعبه، به جز ضلع حِجْر اسماعيل<ref>سرزمین یادها و نشانه‌ها، ۱۳۸۷ش، ص۶۹.</ref> و پایین در کعبه،‌<ref>میقات الحج (عربی)، ۱۴۳۵ق، ص۲۷۰.</ref> وجود دارد.  
شاذروان، برآمدگى شيب‌دار كوتاهى است كه در قسمت پايين ديوار [[كعبه]]، به جز ضلع [[حجر اسماعیل|حِجْر اسماعيل]]<ref>سرزمین یادها و نشانه‌ها، ۱۳۸۷ش، ص۶۹.</ref> و پایین [[باب الکعبه|درِ کعبه]]،‌<ref>میقات الحج (عربی)، ۱۴۳۵ق، ص۲۷۰.</ref> وجود دارد.  


دهخدا اصل واژه شاذروان را فارسی و معرّب شادروان دانسته و به «پايه و اساس» معنا کرده است.<ref>لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه شاذروان.</ref> برخی معتقدند به آن شاذروان گفته‌اند چون پرده کعبه به حلقه‌هایی که در آن قرار دارد متصل می‌شود (چادربان).<ref>مرآت الحرمین، ۱۳۹۲ش، ص۵۱.</ref> به شاذروان «تأزیر» نیز گفته شده؛ چراکه برای کعبه مانند اِزار است.<ref>مصباح المنیر، ذیل ماده شذر.</ref>
دهخدا اصل واژه شاذروان را فارسی و معرّب شادروان دانسته و به «پايه و اساس» معنا کرده است.<ref>لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه شاذروان.</ref> برخی معتقدند به آن شاذروان گفته‌اند، چون [[پرده کعبه]] به حلقه‌هایی که در آن قرار دارد متصل می‌شود (چادربان).<ref>مرآت الحرمین، ۱۳۹۲ش، ص۵۱.</ref> به شاذروان «تأزیر» نیز گفته شده؛ چراکه برای کعبه مانند اِزار است.<ref>مصباح المنیر، ذیل ماده شذر.</ref>
== پیشینه  ==
== پیشینه  ==
شاذروان را بخشی از کعبه ساخته شده از سوی ابراهیم(ع) دانسته‌اند، که قریش هنگام تجدید بنای کعبه،‌ به دلیل کمبود مال حلال،<ref name=":11" /> از آن کاست.<ref>مرآة الحرمین، ۱۳۷۷ش، ص۲۶۷.</ref>  
شاذروان را بخشی از کعبهٔ ساخته شده به‌دست [[حضرت ابراهیم(ع)|ابراهیم(ع)]] دانسته‌اند، که [[قریش]] هنگام [[بازسازی کعبه|تجدید بنای کعبه]]،‌ به دلیل کمبود مال حلال،<ref name=":11" /> از آن کاست.<ref>مرآة الحرمین، ۱۳۷۷ش، ص۲۶۷.</ref> قریشیان مساحت کعبه را از چهار طرف کاهش دادند؛<ref name=":11">«مفرحة الانام فى تأسيس بيت‌اللّه الحرام»، ص۲۴.</ref> البته ضلع حجر اسماعیل را بیش از دیگر ضلع‌ها کاهش دادند. پیش از آن، این ضلع از کعبه، تا نیمی از حجر اسماعیل ادامه داشت.<ref name=":0" /> به همین دلیل، ضلع حجر اسماعیل شاذروان ندارد؛<ref name=":0" /> چراکه مرز کعبه نیست.<ref name=":12">مکه و مدینه، ۱۳۸۰ش، ص۹۳.</ref>  


قریشیان مساحت کعبه را از چهار طرف کاهش دادند؛<ref name=":11">«مفرحة الانام فى تأسيس بيت‌اللّه الحرام»، ص۲۴.</ref> البته ضلع حجر اسماعیل بیش از دیگر ضلع‌ها کاهش یافت. پیش از آن، این ضلع از کعبه، تا نیمی از حجر اسماعیل ادامه داشت.<ref name=":0" /> به همین دلیل ضلع حجر اسماعیل، شاذروان ندارد.<ref name=":0" /> چراکه مرز کعبه نیست، بلکه مرز کعبه شش ذراع و یک وجب پس از دیوار کنونی کعبه، به سمت حجر است.<ref name=":12">مکه و مدینه، ۱۳۸۰ش، ص۹۳.</ref>  
شاذروان با کیفیت کنونی آن، ساخته [[عبدالله بن زبیر]] در سال ۶۴ق دانسته شده است.<ref name=":2" /> هنگامی که ابن زبیر کعبه را [[بازسازی کعبه (ابن زبیر)|بازسازی]] می‌کرد، پی‌های کعبه در زمان ابراهیم(ع) کشف شد و ابن زبیر شاذروان را روی آن بنا کرد.<ref>مکه و مدینه، ۱۳۸۰ش، ص۹۳؛ کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ۱۵۳.</ref> درباره پیشینه و فلسفه ایجاد شاذروان، نظرهای دیگری نیز وجود دارد که چنین‌اند:
* شاذروان به وسیله [[قبیله خزاعه|خزاعیان]] هنگامی که امور مکه و کعبه در دست آنها بود، برای محافظت کعبه از سیل ساخته شد.<ref name=":2">کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ۱۵۳.</ref>
* عبدالله بن زبير، براى حفظ ديوار كعبه از نفوذ آب و نيز جلوگيرى از كشيده شدن بدن [[طواف|طواف‌كنندگان]] با پرده كعبه، شاذروان را ايجاد كرد، تا به هنگام شلوغى، بدن آنان آسيب نبيند و پرده نيز از بين نرود.<ref>معرفی اماکن مکه مکرمه، ۱۳۹۱ش، ص۴۷.</ref>


شاذروان با کیفیت کنونی آن، ساخته عبدالله بن زبیر در سال ۶۴ هجری دانسته شده است.<ref name=":2" /> هنگامی که ابن زبیر کعبه را بازسازی می‌کرد، پی‌های کعبه در زمان ابراهیم(ع) کشف شد و او شاذروان را بر روی آن بنا کرد.<ref>مکه و مدینه، ۱۳۸۰ش، ص۹۳؛ کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ۱۵۳.</ref> درباره پیشینه و فلسفه ایجاد شاذروان، نظرهای دیگری نیز وجود دارد که چنین‌اند:
* به نقل از [[الرحلة الحجازیة (کتاب)|کتاب الرحلة الحجازیة]] نوشته محمد لبیب بتنونی (درگذشت ۱۳۵۷ق)، تاریخ‌نگار [[مصر|مصری]]، شاذروان از ساخته‌های [[حجاج بن یوسف|حَجّاج بن یوسف ثَقَفی]] در سال ۷۴ق بوده که برای استحکام کعبه در برابر سیل بنا کرده است. دلیل بتنونی اصطلاح شاذروان است؛ زيرا در زمان حَجاج تعدادى كارگر ساختمانى [[ایران|ايرانى]] براى ساختمان كعبه به [[مكه]] آمدند و اين اصطلاح كه كلمه‌اى فارسى است، بر آن اطلاق شد.<ref>کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ص۱۵۲ و ۱۵۳.</ref>  
* شاذروان به وسیله خزاعیان هنگامی که امور مکه و کعبه در دست آنها بود، برای محافظت کعبه از سیل ساخته شد.<ref name=":2">کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت‌الله الکریم، ۱۵۳.</ref>
* عبدالله بن زبير، براى حفظ ديوار كعبه از نفوذ آب و نيز جلوگيرى از كشيده شدن بدن طواف‌كنندگان با پرده كعبه، شاذروان را ايجاد كرد، تا به هنگام شلوغى، بدن آنان آسيب نبيند و پرده نيز از بين نرود.<ref>معرفی اماکن مکه مکرمه، ۱۳۹۱ش، ص۴۷.</ref>
 
* به نقل از کتاب الرحلة الحجازیة نوشته محمد لبیب بتنونی (درگذشت ۱۳۵۷ق)، تاریخ‌نگار مصری، شاذروان از ساخته‌های حجاج بوده که برای استحکام کعبه در برابر سیل بنا کرده است. دلیل وی اصطلاح شاذروان است؛ زيرا در زمان حَجاج تعدادى كارگر ساختمانى ايرانى براى ساختمان كعبه به مكه آمدند و اين اصطلاح كه كلمه‌اى فارسى است، بر آن اطلاق شد.<ref>کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ص۱۵۲ و ۱۵۳.</ref>  در مقابل برخی معتقدند حجاج در بازسازی کعبه، تغییری در محل قرار گرفتن شاذروان که ابن زبیر ساخته بود، ایجاد نکرد.<ref name=":2" />


== بازسازی‌ها ==
== بازسازی‌ها ==
شاذروان بارها در طول تاریخ بازسازی یا تعویض شد. شاذروان در اواخر قرن سوم هجری، با گچ و مرمر پوشانده شد<ref name=":2" /> و در دهه اول از سال ۶۷۰ق، به صورت شیب‌دار درآمد.<ref name=":3">کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ص۱۵۴.</ref> شاذروان پیش از آن، به‌صورت پله بود که گاهی مردم از روی آن طواف می‌کردند. شکل آن تغییر کرد تا کسی نتواند روی آن حرکت کند.<ref name=":3" /> سنگ‌های شاذروان در سال ۱۰۹۸ق به دستور احمد پاشا، با سنگ چخماق جایگزین شد.<ref name=":3" /> در سال ۱۴۱۷ق در دوره ملک فهد نیز،‌ سنگ‌های مرمر شاذروان تعویض شد.<ref name=":1" />
شاذروان بارها در طول تاریخ بازسازی یا تعویض شد. شاذروان در اواخر قرن سوم قمری، با گچ و مرمر پوشانده شد<ref name=":2" /> و در دهه اول از سال ۶۷۰ق، به صورت شیب‌دار درآمد.<ref name=":3">کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ص۱۵۴.</ref> شاذروان پیش از آن، به‌صورت پله بود که گاهی مردم از روی آن [[طواف]] می‌کردند. شکل آن تغییر کرد تا کسی نتواند روی آن حرکت کند.<ref name=":3" /> سنگ‌های شاذروان در سال ۱۰۹۸ق به دستور احمد پاشا، با سنگ چخماق جایگزین شد.<ref name=":3" /> در سال ۱۴۱۷ق در دوره ملک فهد،‌ پنجمین پادشاه [[عربستان|عربستان سعودی]] نیز،‌ سنگ‌های مرمر شاذروان تعویض شد.<ref name=":1" />


دیگر بازسازی‌ها یا تجدید بناهای شاذروان چنین‌اند: تعمیر بخش‌هایی از آن در سال ۵۴۲ق،<ref name=":3" /> تعویض بنای آن در سال ۶۳۶ق،<ref name=":3" /> ایجاد تغییراتی در آن در سال‌های ۶۶۱ق<ref name=":3" /> و ۶۷۰ق،<ref name=":3" /> مرمت در در سال ۸۳۸ق به وسیله سودون محمدی، مسئول بازسازی‌های [[مسجدالحرام]] از سوی سلطان جَقمَق مملوکی،<ref name=":3" /> تعمیر در محرم سال ۸۴۶ق<ref name=":3" /> و ایجاد تغییراتی در سال ۱۰۴۰ق، در دوران سلطان مراد چهارم، خلیفه عثمانی.<ref name=":3" />
دیگر بازسازی‌ها یا تجدید بناهای شاذروان چنین‌اند: تعمیر بخش‌هایی از آن در سال ۵۴۲ق،<ref name=":3" /> تعویض بنای آن در سال ۶۳۶ق،<ref name=":3" /> ایجاد تغییرات در سال‌های ۶۶۱ق<ref name=":3" /> و ۶۷۰ق،<ref name=":3" /> مرمت در سال ۸۳۸ق به وسیله سودون محمدی، مسئول بازسازی‌های [[مسجدالحرام]] از سوی سلطان جَقمَق مملوکی،<ref name=":3" /> تعمیر در محرم سال ۸۴۶ق<ref name=":3" /> و ایجاد تغییراتی در سال ۱۰۴۰ق، در دوران سلطان مراد چهارم، خلیفه [[امپراتوری عثمانی|عثمانی]].<ref name=":3" />
== ویژگی‌ها و متعلقات ==
== ویژگی‌ها و متعلقات ==
شاذروان با سنگ‌های مرمر سفيد پوشیده شده<ref name=":5">مکه و مدینه، ۱۳۸۰ش، ص۹۳.</ref> و  ارتفاع آن در سمت شمال، ۵٠ و عرض ٣٩ سانتى‌متر، در غرب، ارتفاع ٢٨ و عرض ٨٠ سانتى‌متر، در جنوب، ارتفاع ٢۴ و عرض ٨٧ سانتى‌متر،  و در شرق، ارتفاع ٢٢ و عرض ۶۶ سانتى‌متر است.<ref name=":10">رفعت پاشا، ج۱، ص۲۶۳.</ref> ارتفاع سنگ‌های شاذروان متفاوت است و از ۶٨ تا٧٧ سانتى‌متر و عرض آن از ۵۴ تا ٧٢ سانتى‌متر، متغير است.<ref name=":6">معرفی اماکن مکه مکرمه، ۱۳۹۱ش، ص۴۶.</ref>  اين سنگ در سال ١۴١٧ه.ق به هنگام ترميم كعبه، به فرمان ملك فهد تجديدبنا شد.<ref name=":6" />
شاذروان با سنگ‌های مرمر سفيد پوشیده شده<ref name=":5">مکه و مدینه، ۱۳۸۰ش، ص۹۳.</ref> و  ارتفاع آن در سمت شمال، ۵٠ و عرض ٣٩ سانتى‌متر، در غرب، ارتفاع ٢٨ و عرض ٨٠ سانتى‌متر، در جنوب، ارتفاع ٢۴ و عرض ٨٧ سانتى‌متر،  و در شرق، ارتفاع ٢٢ و عرض ۶۶ سانتى‌متر است.<ref name=":10">رفعت پاشا، ج۱، ص۲۶۳.</ref> ارتفاع سنگ‌های شاذروان متفاوت است و از ۶٨ تا٧٧ سانتى‌متر و عرض آن از ۵۴ تا ٧٢ سانتى‌متر، متغير است.<ref name=":6">معرفی اماکن مکه مکرمه، ۱۳۹۱ش، ص۴۶.</ref>  اين سنگ در سال ١۴١٧ه.ق به هنگام ترميم كعبه، به فرمان ملك فهد تجديدبنا شد.<ref name=":6" />


در پايين ضلع حجر اسماعیل،‌ به جای شاذروان پاسنگى به ارتفاع ده و عرض چهل سانتيمتر وجود دارد كه حاجيان بر روى آن مى‌ايستند و دیوار کعبه را استلام می‌کنند.<ref name=":12" /> همچنین در پایین درِ کعبه، شاذروان قرار داده نشده و به جای آن، پله‌ای صاف به طول ۳۴۵ سانتیمتر ساخته شده است.<ref name=":0" />  
در پايين ضلع حجر اسماعیل،‌ به جای شاذروان پاسنگى به ارتفاع ده و عرض چهل سانتيمتر وجود دارد كه [[حاجی|حاجيان]] بر روى آن مى‌ايستند و دیوار کعبه را [[استلام]] می‌کنند.<ref name=":12" /> همچنین در پایین [[باب الکعبه|درِ کعبه]]، شاذروان قرار داده نشده و به جای آن، پله‌ای صاف به طول ۳۴۵ سانتیمتر ساخته شده است.<ref name=":0" />  


=== هشت قطعه مرمر ===
=== هشت قطعه مرمر ===
روی شاذروان سمت راست درِ کعبه، هشت قطعه سنگ مرمر كنار هم قرار دارد كه رنگ آنها زرد متمايل به قرمزِ مات بوده و بر روى آنها نقش و نگارهایی حک شده است.<ref>کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ص ۱۵۴ و ۱۵۵.</ref> سنگ آبی کبودی زیر هشت قطعه سنگ، در پایین شاذروان و عمود بر کف مطاف قرار دارد که روی آن نوشته شده است: «به نظر مى‌رسد هنگام تجديد ساختمان مطاف، در سال ۶٣١ هجرى، اين سنگ‌ها در اين محل قرار داده شده باشند.»<ref name=":4">کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ص۱۵۵.</ref>  
روی شاذروان سمت راست درِ کعبه، هشت قطعه سنگ مرمر كنار هم قرار دارد كه رنگ آنها زرد متمايل به قرمزِ مات است و روى آنها نقش و نگارهایی حک شده است.<ref>کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ص ۱۵۴ و ۱۵۵.</ref> سنگ آبی کبودی زیر هشت قطعه سنگ، در پایین شاذروان و عمود بر کف [[مطاف]] قرار دارد که روی آن نوشته شده است: «به نظر مى‌رسد هنگام تجديد ساختمان مطاف، در سال ۶٣١ هجرى، اين سنگ‌ها در اين محل قرار داده شده باشند.»<ref name=":4">کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ: گزیده التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم، ص۱۵۵.</ref>  


قدمت‌ اين هشت قطعه و سنگ‌نبشت كبودِ زير آن را، حدود سال ٧۶٨ق دانسته‌اند. اين قطعه سنگ‌ها از بهترین سنگ‌های مرمر در دنیا<ref name=":5" /> و از گرانبهاترين آثار اسلامى در مسجدالحرام شمرده شده است.<ref name=":4" /> هريك از هشت قطعه،‌مستطيل‌شكل بوده و بزرگترين آنها به طول ٣٣ و به عرض ٢١ سانتيمتر است. همگى آنها به صورت مربعى با ضلع ٧۴ سانتيمتر، كنار هم قرار گرفته‌اند.<ref name=":4" />  
قدمت‌ اين هشت قطعه و سنگ‌نبشت كبودِ زير آن را، حدود سال ٧۶٨ق دانسته‌اند. اين قطعه سنگ‌ها از بهترین سنگ‌های مرمر در دنیا<ref name=":5" /> و از گرانبهاترين آثار اسلامى در [[مسجدالحرام]] شمرده شده است.<ref name=":4" /> هريك از هشت قطعه،‌ مستطيل‌شكل بوده و بزرگترين آنها به طول ٣٣ و به عرض ٢١ سانتيمتر است. همگى آنها به صورت مربعى با ضلع ٧۴ سانتيمتر، كنار هم قرار گرفته‌اند.<ref name=":4" />  


=== حلقه‌های شاذروان ===
=== حلقه‌های شاذروان ===
خط ۳۷: خط ۳۵:


== احکام ==
== احکام ==
به فتوای مراجع تقلید شیعه، طواف روی شاذروان صحیح نیست.<ref>جامع الفتاوی، ۱۳۸۶ش، ص۱۱۶؛ همچنین نگاه کنید به جواهر، ج۱۹، ص۲۹۹، به نقل ازفرهنگ اعلام جغرافیایی-تاریخی در حدیث و سیره نبوی، ۱۳۸۳ش، ص۲۰۵.</ref> و اگر کسی به دلیل زیادی جمعیت یا غیرآن روی شاذروان طواف کند، باید آن مقدار که طواف کرده را دوباره انجام دهد.<ref>جامع الفتاوی، ۱۳۸۶ش، ص۱۱۶.</ref> دلیل باطل بودنِ طواف روی شاذروان، این دانسته شده که شاذروان بخشی از کعبه است و طواف باید پیرامون کعبه باشد، نه درونِ آن.<ref name=":9">معرفی اماکن مکه مکرمه، ۱۳۹۱ش، ص۴۶.</ref>  
به فتوای فقیهان [[شیعه]]، طواف روی شاذروان صحیح نیست<ref>جامع الفتاوی، ۱۳۸۶ش، ص۱۱۶؛ همچنین نگاه کنید به جواهر، ج۱۹، ص۲۹۹، به نقل ازفرهنگ اعلام جغرافیایی-تاریخی در حدیث و سیره نبوی، ۱۳۸۳ش، ص۲۰۵.</ref> و اگر کسی به دلیل زیادی جمعیت یا غیرآن روی شاذروان طواف کند، باید آن مقدار که طواف کرده را دوباره انجام دهد.<ref>جامع الفتاوی، ۱۳۸۶ش، ص۱۱۶.</ref> دلیل باطل بودنِ طواف روی شاذروان، این دانسته شده که شاذروان بخشی از کعبه است و طواف باید پیرامون کعبه باشد، نه درونِ کعبه.<ref name=":9">معرفی اماکن مکه مکرمه، ۱۳۹۱ش، ص۴۶.</ref>  


به نظر مراجع تقلید شیعه، دست به ديوار كعبه گذاشتن، در سه ضلعی که شاذروان قرار دارد جایز است و به طواف ضرری نمی‌زند؛ اگرچه احتياط مستحب ترك آن است.<ref>جامع الفتاوی، ۱۳۸۶ش، ص۱۱۶.</ref>
به نظر مراجع تقلید شیعه، دست به ديوار كعبه گذاشتن، در سه ضلعی که شاذروان قرار دارد جایز است و به طواف ضرری نمی‌زند؛ اگرچه احتياط مستحب ترك آن است.<ref>جامع الفتاوی، ۱۳۸۶ش، ص۱۱۶.</ref>


مذاهب فقهی اهل‌سنت درباره حکم طواف روی شاذروان اختلاف‌نظر دارند. شافعی و مالکی طواف روی شاذروان را باطل دانسته‌اند. مذهب ابوحنیفه نیز، شاذروان را جزو کعبه ندانسته است. در مقابل، حنبلی‌ها طواف روی آن را باطل‌کننده طواف نمی‌دانند.<ref>شفاء الغرام باخبار البلد الحرام، ۱۳۸۶ش، ص۲۱۵.</ref>
مذاهب فقهی [[اهل‌سنت]] درباره حکم طواف روی شاذروان اختلاف‌نظر دارند. [[مذهب شافعی|شافعی]] و [[مذهب مالکی|مالکی]] طواف روی شاذروان را باطل دانسته‌اند. [[مذهب حنفیه]] نیز، شاذروان را جزو کعبه ندانسته است. در مقابل، [[مذهب حنبلیه|حنبلی‌ها]] طواف روی آن را باطل‌کننده طواف نمی‌دانند.<ref>شفاء الغرام باخبار البلد الحرام، ۱۳۸۶ش، ص۲۱۵.</ref>
 
از نظر شيعه و بعضى از مذاهب اهل سنت،طواف بر روى شاذروان جايز نيست؛زيرا شاذروان جزئى از كعبه است كه در بازسازى كعبه توسط قريش از قسمت شاذروان به بالا،اندكى از عرض بيرونى ديوار كاسته شد و در آن،حالت تورفتگى ايجاد گرديد و در نتيجه، برآمدگى ياد شده در پايين ديوارها به وجود آمد.<ref>جواهر، ج۱۹، ص۲۹۹، به نقل ازفرهنگ اعلام جغرافیایی-تاریخی در حدیث و سیره نبوی، ۱۳۸۳ش، ص۲۰۵.</ref>


== پانویس ==
== پانویس ==
۱۵٬۶۱۴

ویرایش