مرقد مسلم بن عقیل: تفاوت میان نسخه‌ها

مرقد مسلم بن عقیل (ویرایش)

نسخهٔ ‏۲۵ اوت ۲۰۲۲، ساعت ۱۳:۰۶

۷٬۹۹۵ بایت اضافه‌شده ، ‏۲۵ اوت ۲۰۲۲

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

Gholampour

Automoderated users

۸۶۱

ویرایش

@@ خط ۴: / خط ۴: @@
 | اندازه تصویر     =350px
 | بنيانگذار        =
-| تأسیس            =قبل از سال 1055 ه. ق
+| تأسیس            =سال ۶۵ ه. ق
 | کاربری           =
 | مکان             =[[مسجد کوفه]]
@@ خط ۱۱: / خط ۱۱: @@
 | ظرفیت            =
 | وضعیت            =
-| مساحت            =
+| مساحت            =۱۰۶ متر
 | امکانات          =
 | شماره ثبت        =
 | معمار            =
 | سبک              =
-| بازسازی          =نواب حافظ محمد عبدالحسین‌خان، [[آیت‏‌الله سیدمحسن حکیم]]
+| بازسازی          =نواب حافظ محمد عبدالحسین‌خان، شیخ محمدحسن نجفی، [[آیت‏‌الله سیدمحسن حکیم]]
-| وبگاه            =
+| وبگاه            = http://masjed-alkufa.com/
 }}
-'''مرقد مسلم بن عقیل'''، بیرون ضلع شرقی [[مسجد کوفه]] در [[کوفه]] قرار دارد. در حال حاضر، بارگاه و صحن مخصوصی برای آن بنا گردیده و به مسجد کوفه متصل شده است. ورود به آن نیز از طریق صحن و شبستان مسجد، امکان‏‌پذیر است.
+'''مرقد مسلم بن عقیل(ع)'''، نماینده [[امام حسین(ع)]] به سوی اهل [[کوفه]] و اولین شهید واقعه کربلا، در ضلع جنوب‌شرقی [[مسجد کوفه|مسجد كوفه]] واقع است. این مرقد ابتدا در بیرون مسجد کوفه قرار داشت که پس از مدتی به مسجد متصل شد. پس از شهادت مسلم، قبیله مذحج با موافقت ابن زیاد پیکر او را کنار دارالاماره دفن کرد تا قبر او و شیعیان زیر نظر حکومت باشند.
-==معرفی اجمالی مسلم بن عقیل==
-[[مسلم بن عقیل|مسلم]]، فرزند [[عقیل بن ابی‏طالب]]، پسرعمو و سفیر گرامی [[امام حسین(ع)]] به [[کوفه]] بود. پدرش عقیل، برادر [[امیرمؤمنان(ع)]] و دومین فرزند [[ابوطالب]] و از داناترین مردم [[قریش]] به تاریخ و انساب آنان بود. او پس از [[صلح حدیبیه]]، به [[پیامبر اسلام(ص)]] ایمان آورد و به [[مدینه]] هجرت کرد و همراه برادرش، [[جعفر طیار]]، در [[غزوه موته]] و سپس در [[غزوه حنین]] شرکت نمود. او در سال 60 ه. ق، در مدینه منوره درگذشت‏<ref>الاعلام، زرکلی، ج4، ص242.</ref> و قبر وی تاکنون در قبرستان بقیع، باقی است.
-درباره جزئیات زندگی مسلم بن عقیل تا پیش از رفتن او به کوفه، به عنوان سفیر امام حسین(ع)، آگاهی‏‌های زیادی نداریم. نقل است که مادر وی، یک ام‏ ولد به نام «علیه» بود که عقیل او را از [[شام]]، خریداری کرد.<ref>مقاتل الطالبیین، ص86.</ref>
+در سال ۶۵ق اولین آستانه بقعه و حرم مسلم بن عقیل(ع) به دستور مختار ثقفی ساخته شد. پس از آن چندبار حرم بازسازی شد تا اینکه در طی سال‌های ۱۳۸۴ق و ۱۳۸۵ق سید محسن حکیم، مرجع وقت شیعه، دستور توسعه بنای حرم را صادر کرد و برای حرم [[ضریح]] نقره‌ای و [[گنبد]] طلاکاری ساخته شد.
-===همسر و فرزندان===
-مسلم با [[رقیه بنت علی|رقیه]]، دختر امام علی(ع)، ازدواج کرد که حاصل آن، سه فرزند به نام‌‏های عبدالله، [[علی بن مسلم|علی]] و [[محمد بن مسلم|محمد]] بود.<ref>نسب قریش، ص45.</ref> دو تن از فرزندان مسلم در [[روز عاشورا]]، کنار امام حسین(ع) به شهادت رسیدند. یکی از این دو، [[عبدالله بن مسلم]] بود که مادرش رقیه، دختر امام علی(ع) بود که [[عمرو بن صبیح]] او را به شهادت رسانید.<ref>مقاتل الطالبیین، ص98.</ref> فرزند دیگر مسلم که در عاشورا به شهادت رسید، محمد بود که‏ مادرش ام‌‏ولد و قاتلانش، [[ابومرهم ازدی]] و [[لقیط بن ایاس جهنی]] بودند.<ref>مقاتل الطالبیین، ص97.</ref>
+این آستانه اکنون به صورت چهار گوش و به مساحت ۱۰۶ متر مربع است. به این مرقد در سفرنامه‌[[ابن جبیر]] در سال ۵۸۰ق و سفرنامه ابن بطوطه در سال ۷۲۵ق اشاره شده است. هر ساله در ایام شهادت مسلم بن عقیل(ع)، که معروف به ایام مسلمیه می‌باشد، در [[کوفه]] و حرم عبدالعظیم حسنی در شهرری دسته‌های عزاداری برپا می‌گردد.
-===سفیر امام حسین===
+==موقعیت مرقد==
-مسلم بن عقیل، سفیر امام حسین(ع) به کوفه بود. پس از اینکه اهل کوفه به امام(ع) نامه نوشتند و آن حضرت را به رفتن به کوفه دعوت کردند، امام(ع) مسلم را نزد خود خواند و به او دستور داد که به کوفه برود و اگر دید کوفیان بر آنچه در نامه‌‏هایشان نوشته‌‏اند، پایبندند و برای بیعت با امام(ع) آماده‌‏اند، او به امام(ع) نامه بنویسد. او نیز به کوفه رفت و شیعیان به نزد وی آمدند و او از آنها برای امام حسین(ع) بیعت گرفت.<ref>همان، ص99.</ref>
+[[پرونده:نقشه مسجد کوفه و مرقد مسلم بن عقیل.jpg|280px|بندانگشتی|چپ|نقشه مسجد کوفه و مرقد مسلم بن عقیل]]
-ولی در نهایت مردم کوفه بر پیمان خود نماندند و مسلم را همراهی نکرده و مسلم بن عقیل به دستور ابن زیاد از بالای دارالاماره به پایین انداخته شد و به شهادت رسید.
+مرقد مسلم بن عقیل، نماینده [[امام حسین(ع)]] به سوی اهل [[کوفه]]<ref>المزار،القزوینی، ص۱۱۷.</ref> و اولین شهید واقعه کربلا<ref>الدلیل، منشورات مؤسسة كاشف الغطاء العامة، ص۳۴.</ref>، در ضلع جنوب‌شرقی [[مسجد کوفه|مسجد كوفه]] واقع است.<ref>موسوعة العتبات المقدسة، الخلیلی، ج۱، ص۸۳؛ مراقد المعارف، حرزالدین، ج۲، ص۳۰۷، تاریخ النجف الاشرف، حرزالدین، ج۱، ص۱۸۱ش؛ المزار،القزوینی، ص۱۱۷.</ref> به‌طوری که مقابل مرقدش، مرقد هانی بن عروه و در جنب‌اش مرقد مختار ثقفی قرار دارد.<ref>مسلم بن عقيل(ع)، البغدادی، ص۱۷۸.</ref> این مرقد ابتدا در بیرون مسجد کوفه قرار داشت که پس از مدتی به مسجد متصل شد و در حال حاضر، ورود به آن نيز از طريق صحن و شبستان مسجد، امكان‌پذير است.<ref>زيارتگاه‌هاى عراق، فقیه بحرالعلوم، ج۱، ص۱۱۵.</ref>
-==معرفی اجمالی مرقد==
+==تاریخچه بنا و معماری==
-مرقد مسلم بن عقیل، بیرون ضلع شرقی [[مسجد کوفه]] و در فاصله کمی از دارالاماره قرار داشته است. پس از مدتی، بارگاه و صحن مخصوصی برای آن بنا گردید و به مسجد کوفه متصل شد. در حال حاضر، ورود به آن نیز از طریق صحن و شبستان مسجد، امکان‏‌پذیر است.
+[[پرونده:ضریح قبر مسلم بن عقیل.jpg|280px|بندانگشتی|چپ|ضریح قبر مسلم بن عقیل]]
-===ضریح===
+پس از شهادت مسلم و هانى با موافقت عبيدالله بن زیاد، قبيله مذحج، پيكر آن دو را كنار دارالاماره به خاك سپردند كه قبر آن‌ها و شیعیان زير نظر حكومت باشند.<ref>[https://ahlolbait.com/media/1135/ «معرفی شهر کوفه به همراه نقشه مقام های مسجد کوفه»]، سایت موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت(ع).</ref> در سال ۶۵ق، به دستور مختار ثقثی، اولین آستانه مسلم بن عقیل بنا شد و بر روی قبر او سنگ مرمر و گنبد ساخته شد.<ref>دایرة‌المعارف تشیع، جمعی از نویسندگان، ج۱، ص۱۱۱.</ref> در سال ۳۶۸ق در زمان [[آل‌بویه]]، عضدالدوله دیلمی، حرم و بارگاه را توسعه داد و بازسازی کرد.<ref>[https://ahlolbait.com/media/1135/ «معرفی شهر کوفه به همراه نقشه مقام های مسجد کوفه»]، سایت موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت(ع).</ref>
-[[پرونده:ضریح قبر مسلم بن عقیل.jpg|بندانگشتی|ضریح قبر مسلم بن عقیل]]
+سپس در سال ۶۵۶ق در عصر هولاکو<ref>دایرة‌المعارف تشیع، جمعی از نویسندگان، ج۱، ص۱۱۱.</ref> یا ۶۸۱ق بنا به اختلاف در نقل، آستانه توسط محمد بن محمود رازى و ابوالمحاسن بن احمد شیرازی تعمير گرديد.<ref>مزارات اهل بیت(ع) و تاریخها، حسینی جلالی، ص۵۶-۵۷.</ref>
-در گذشته، روی قبر شریف مسلم، یک ضریح چوبی مشبک وجود داشت که بر آن، اشعاری در مدح حضرت مسلم، نقش بسته بود. تاریخ آن نیز سال 1055 ه. ق، (دوره صفوی) بود. ضریح را یک بانوی ایرانی، به نام «مام آقاخان» هدیه کرده بود. پس از مدتی، این ضریح چوبی، با یک ضریح نقره‌‏ای، تعویض گردید.<ref>مراقد المعارف، ج2، ص307 و 309.</ref>
+پس از آن، سلطان اویس جلایری در ۷۶۷ق<ref>دایرة‌المعارف تشیع، جمعی از نویسندگان، ج۱، ص۱۱۱.</ref> و خانمی به نام ام‌آقاخان(مام آقاخان) در سال ۱۰۵۵ق در دوره صفوی، اقدام به اهدای ضریح چوبی برای حرم کرد<ref>مراقد المعارف، ج۲، ص۳۰۹؛ المزار،القزوینی، ص۱۱۷؛ مزارات اهل بیت(ع) و تاریخها، حسینی جلالی، ص۵۷.</ref> که پس از مدتی با [[ضریح]] نقره‌ای تعویض شد.<ref>زيارتگاه‌هاى عراق، فقیه بحرالعلوم، ج۱، ص۱۱۵.</ref>
-===بازسازی بارگاه===
+در سال‌های ۱۲۳۲ق<ref>مزارات اهل بیت(ع) و تاریخها، حسینی جلالی، ص۵۷.</ref> و ۱۲۳۳ق<ref>دایرة‌المعارف تشیع، جمعی از نویسندگان، ج۱، ص۱۱۱.</ref> شخصی از دولت‌مردان شیعه هندی به نام نواب حافظ محمد عبدالحسين خان حرم را بازسازی کرد.<ref>مراقد المعارف، ج۲، ص۳۱۰؛ زيارتگاه‌هاى عراق، فقیه بحرالعلوم، ج۱، ص۱۱۶.</ref> شیخ محمدحسن نجفی معروف به صاحب جواهر نیز در سال ۱۲۶۳ق با مبالغی که از یکی از شیعیان هندوستان به ایشان رسید، اقدام به بازسازی حرم کرده‌اند.<ref>دایرة‌المعارف تشیع، جمعی از نویسندگان، ج۱، ص۱۱۱.</ref>
-بارگاه مسلم بن عقیل، براساس کتیبه‌‏ای که پیش‏تر بر ورودی آنجا قرار داشت، در سال‌‏های 1232 و 1233 ه. ق، به اهتمام یکی از دولت‌مردان شیعه هندی، به نام نواب حافظ محمد عبدالحسین‌خان بازسازی شد. گنبد بنا تا حدود نیم قرن گذشته، کاشی‏‌کاری بود. در سال 1384 ه. ق، تعدادی از مؤمنان نزد [[آیت‏‌الله سیدمحسن حکیم]] آمدند و از ایشان برای طلاکاری گنبد حرم حضرت مسلم، اجازه گرفتند. آنها پس از کسب اجازه، از سال 1385 ه. ق- 1965 م، شروع به توسعه و بازسازی حرم و همچنین گنبد نمودند.
+در طی سال‌های ۱۳۸۴ق و ۱۳۸۵ق به دلیل کوچک بودن فضای حرم مسلم بن عقیل و به درخواست مردم، سید محسن حکیم، مرجع وقت شیعه، دستور ساخت و تجدید بنای حرم مسلم بن عقیل را صادر کرد. [[ضریح]] طلا و نقره کوب جدیدی از اصفهان رسید و [[گنبد]] نیز طلاکاری شد.<ref>زيارتگاه‌هاى عراق، فقیه بحرالعلوم، ج۱، ص۱۱۶؛ مراقد المعارف، ج۲، ص۳۱۰؛  مزارات اهل بیت(ع) و تاریخها، حسینی جلالی، ص۵۷؛ دایرة‌المعارف تشیع، جمعی از نویسندگان، ج۱، ص۱۱۱.</ref>
+این آستانه اکنون به صورت چهار گوش و به مساحت ۱۰۶ متر مربع و از سه طرف دارای رواق است. رواق جنوبی آن به قبر مختار متصل گردیده است و در مقابل حرم یک ایوان بزرگ قرار دارد، بر روی قبر نیز ضریحی نقره‌ای کار گذاشته شده است. این حرم دارای گنبد بزرگی است که ارتفاع آن از بالای بام حرم، ۱۸متر و از صحن شریف ۲۹متر است.<ref>دایرة‌المعارف تشیع، جمعی از نویسندگان، ج۱، ص۱۱۱.</ref>
+به این مرقد در سفرنامه‌[[ابن جبیر]] در سال ۵۸۰ق<ref>رحله ابن جبیر، ابن جبیر، ص۱۶۹.</ref> و سفرنامه ابن بطوطه در سال ۷۲۵ق<ref>رحله ابن بطوطه، ابن بطوطه، ج۲، ص۵۵.</ref> اشاره شده است.
+==زیارت‌نامه==
+بخش‌هایی از زیارت‌نامه مسلم بن عقیل به شرح ذیل است:
+«سَلامُ اللّه ِ وسَلامُ مَلائِكَتِهِ المُقَرَّبينَ ، وأنبِيائِهِ المُرسَلينَ ، وعِبادِهِ الصّالِحينَ ، وجَميعِ الشُّهَداءِ وَالصِّدّيقينَ ، وَالزّاكِياتُ الطَّيِّباتُ فيما تَغتَدي وتَروحُ ، عَلَيكَ يا مُسلِمَ بنَ عَقيل . أشهَدُ لَكَ بِالتَّسليمِ وَالتَّصديقِ ، وَالوَفاءِ وَالنَّصيحَةِ لِخَلَفِ النَّبِيِّ صَلَّى اللّه ُ عَلَيهِ وآلِهِ..السَّلامُ عَلَيكَ أيُّهَا العَبدُ الصّالِحُ ، المُطيعُ للّه ِِ ولِرَسولِهِ ، ولِأَميرِ المُؤمِنينَ وَالحَسَنِ وَالحُسَينِ صَلَّى اللّه ُ عَلَيهِم وسَلَّمَ ، السَّلامُ عَلَيكَ ورَحمَةُ اللّه ِ وبَرَكاتُهُ ومَغفِرَتُهُ ، وعَلى روحِكَ وبَدَنِكَ . أشهَدُ واُشهِدُ اللّه َ أنَّكَ مَضَيتَ عَلى ما مَضى بِهِ البَدرِيّونَ وَالمُجاهِدونَ في سَبيلِ اللّه ِ.. »<ref>المزار، شهید اول، ص۲۷۸-۲۸۰؛ المزار الکبیر، مشهدی، ۱۷۸-۱۷۹.</ref>
+==آئین و مراسم==
+هر ساله در ایام شهادت مسلم بن عقیل(ع)، که معروف به ایام مسلمیه می‌باشد، در [[کوفه]] دسته‌های عزاداری برپا شده و هر کدام از دسته‌های سینه زنی و زنجیرزنی، پس از حضور در کوفه سوی حرم مسلم بن عقیل حرکت کرده و در آنجا به مدیحه‌سرایی می‌پردازند. در این روزها مسجد کوفه سیاه‌پوش شده و در خیابان‌های منتهی به این مکان، موکب‌های پذیرایی از زائران راه‌اندازی می‌شود.<ref>[https://www.yjc.news/fa/news/7827876/ «ماجرای فال بد مسلم در حوالی کوفه/ وقتی نایب امام به خاطر دستور ولی به ماموریتش ادامه داد»]، سایت باشگاه خبرنگاران جوان.</ref>
+آئین سنتی ایام مسلمیه از حدود 80 سال قبل در حرم عبدالعظیم الحسنی در شهرری نیز از شب شهادت حضرت امام محمد باقر(ع) تا روز شهادت مسلم بن عقیل برگزار می‌شود.<ref>[http://www.shabestan.ir/detail/News/722407 «آیین سنتی ایام مسلمیه چیست؟ / ایام مسلمیه هیئت کجا برویم؟»]، سایت خبرگزاری شبستان.</ref>
+==نگارخانه==
+<center><gallery widths="170" heights="150px" perrow="6" style="border: 5px solid #004225; box-shadow: 0.1em 0.1em 0.5em rgba(0،0،0،0.75); -moz-box-shadow: 0.1em 0.1em 0.5em rgba(0،0،0،0.75); -webkit-box-shadow: 0.1em 0.1em 0.5em rgba(0،0،0،0.75); border-radius: 0.5em; -moz-border-radius: 0.5em; -webkit-border-radius: 0.5em;">
+پرونده:عکس قدیمی از حرم مسلم بن عقیل.jpg|عکس قدیمی از حرم مسلم بن عقیل
+پرونده:نمای گنبد حضرت مسلم از طرف مقام حضرت ابراهیم در مسجد کوفه.jpg|نمای گنبد حضرت مسلم از طرف مقام حضرت ابراهیم در مسجد کوفه
+پرونده:کوفه (4).jpg|نمای گنبد حضرت مسلم سلام الله از طرف محل فرود آمدن کشتی حضرت نوح سلام الله علیه بعد از فروکش کردن طوفان
+پرونده:کوفه (22).jpg|مقام امام صادق علیه السلام در مسجد کوفه - روبروی ورودی حرم حضرت مسلم سلام الله علیه
+پرونده:کوفه (11).jpg|ضریح حضرت مسلم سلام الله علیه از طرف شبستان مسجد کوفه
+پرونده:کوفه 14.jpg|حرم حضرت مسلم سلام الله علیه
+پرونده:کوفه (34).jpg|تصویر هوایی از زوار حضرت مسلم و هانی بن عروه سلام الله علیهما
+پرونده:کوفه (33).jpg|گنبد طلایی حضرت مسلم علیه السلام در مسجد کوفه
+پرونده:کوفه (32).jpg|گنبد حضرت مسلم سلام الله علیه در شب
+پرونده:مسجد کوفه2.jpg|مزار مسلم بن عقیل جنب مسجد کوفه
+</gallery>
+</center>
-همچنین به دستور سیدمحسن حکیم ضریح طلا و نقره‏‌کوب جدیدی برای حرم حضرت مسلم در اصفهان ساخته شد و روی قبر شریف، نصب گردید. کار طلاکاری گنبد نیز از تاریخ 28 [[ربیع ‏الاول]] 1387 ه. ق، آغاز شد و یکی از تاجران [[شیعه]]، به نام حاج محمدحسین رفیعی بهبهانی کویتی، هزینه کامل آن را پرداخت و سید موسی بحرالعلوم در ماده تاریخ آن، قصیده‌‏ای را سرود که گرداگرد ساقه گنبد بنا، ثبت گردید.<ref>همان، ص310 و 314.</ref>
 ==پانویس==
@@ خط ۴۳: / خط ۶۳: @@
 ==منابع ==
 {{منابع}}
+* '''[http://www.shabestan.ir/detail/News/722407 «آیین سنتی ایام مسلمیه چیست؟ / ایام مسلمیه هیئت کجا برویم؟»]'''، سایت خبرگزاری شبستان، تاریخ بازدید: ۱ شهریور ۱۴۰۱ش.
-{{برگرفتگی
+* '''رحله ابن بطوطه'''، ابن بطوطه، رباط، اكاديمية المملكة المغربية، بی‌تا.
+* '''رحله ابن جبیر'''، ابن جبیر، بیروت، دار ومكتبة الهلال، بی‌تا.
- | منبع = زیارت‌گاه‌های عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، مقاله «مرقد مسلم بن عقیل»، ج1، ص105-116.
+* '''زیارتگاه‌های عراق'''، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، تهران، سازمان حج و زیارت، بی‌تا.
+* '''دایرة‌المعارف تشیع'''، جمعی از نویسندگان، چاپ اول، تهران، حکمت، ۱۳۹۰ش.
- | لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1472
+* '''الدلیل'''، منشورات مؤسسة كاشف الغطاء العامة، النجف، مؤسسة كاشف الغطاء العامة، بی‌تا.
+* '''[https://www.yjc.news/fa/news/7827876/ «ماجرای فال بد مسلم در حوالی کوفه/ وقتی نایب امام به خاطر دستور ولی به ماموریتش ادامه داد»]'''، سایت باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ بازدید: ۱ شهریور ۱۴۰۱ش.
-}}
+* '''مراقد المعارف'''، محمد حرزالدين، تحقيق: محمدحسين حرزالدين، قم، سعيد بن جبير، ۱۳۷۱ش.
+* '''مزارات اهل بیت(ع) و تاریخها'''، محمدحسین حسینی جلالی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵ق.
-* '''مقاتل الطالبيين'''، ابوالفرج الاصفهاني، تحقيق: السيد احمد صقر، بيروت، مؤسسة الاعلمي، ١۴٠٨ه. ق - ١٩٨٧م.
+* '''المزار'''، شهید اول محمد بن مکی، چاپ اول، قم، مدرسه امام مهدى(ع)، ۱۴۱۰ق.
+* '''المزار'''، سید مهدی القزوینی، تحقیق: جودت قزوینی، ط۱۵، بیروت، دار الرافدين للطباعة والنشر والتوزيع، بی‌تا.
-* '''الاعلام'''، خيرالدين الزركلي، ط ١۵، بيروت، دار العلم للملايين، ٢٠٠٢م.
+* '''المزار الکبیر'''، محمد بن جعفر مشهدی،چاپ اول، قم، نشر القیوم، ۱۴۱۹ق.
+* '''مسلم بن عقیل(ع)'''، محمد البغدادی، كربلاء، العتبة الحسينية المقدسة؛ قسم الشؤون الفكرية والثقافية، ۱۴۳۳ق.
-* '''نسب قريش'''، مصعب بن عبدالله بن مصعب الزبيري، تحقيق: ليفي بروفنسال، ط ٣، القاهرة، دار المعارف.
+* '''موسوعة العتبات المقدسة'''، جعفر الخلیلی، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بی‌تا.
+* '''[https://ahlolbait.com/media/1135/ «معرفی شهر کوفه به همراه نقشه مقام های مسجد کوفه»]'''، سایت موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت(ع)، تاریخ بازدید: ۳۱ مرداد ۱۴۰۱ش.
-* '''مراقد المعارف'''، محمد حرزالدين، تحقيق: محمدحسين حرزالدين، قم، سعيد بن جبير، ٢٠٠٧م.
 {{پایان}}
+{{مکان‌های مقدس اسلامی}}
 {{زیارتگاه‌ها و مقبره‌های عراق}}
-{{مکان‌های مقدس اسلامی}}
 {{نجف}}
-[[رده:مزار اصحاب امام حسین(ع)]]
-[[رده:زیارتگاه‌های کوفه]]
-[[رده:مکان‌های تاریخی کوفه]]
-[[رده:مزار فرزندان عقیل بن ابی‌طالب(ع)]]