اذان سوم: تفاوت میان نسخه‌ها

اطلاق اذان سوم (الاذان الثالث یا النداء الثالث<ref>المصنف، ج۱، ص۲۵۱؛ صحیح البخاری، ج۱، ص۲۱۹.</ref>) بر این اذان با شمارش اذان صبح و اذان جمعه یا اذان و اقامه نماز جمعه از باب تغلیب یا از آن رو که اقامه مانند اذان نوعی اعلان است و بر پایه این واقعیت بوده که این اذان بعدها پدید آمده است.<ref>فتح الباری، ج۲، ص۳۲۶؛ عمدة القاری، ج۶، ص۲۱۱؛ جواهر الکلام، ج۱۱، ص۳۰۱.</ref> به آن اذان دوم نیز گفته‌اند؛ زیرا پس از اذان جمعه خوانده می‌شود.<ref>نک: المغنی، ج۲، ص۱۸۸؛ مواهب الجلیل، ج۲، ص۵۵۴؛ حاشیة الدسوقی، ج۱، ص۳۸۹.</ref> با توجه به هنگام این اذان، آن را اذان اول نیز نامیده‌اند؛ زیرا نخستین اذان پس از نیمروز و پیش از اذان و اقامه جمعه است.<ref>نک: التمهید، ج۱۰، ص۲۴۷؛ فتح الباری، ج۲، ص۳۲۷؛ عمدة القاری، ج۶، ص۲۱۱.</ref> برخی بر آنند که این اذان، مانند اذان نمازهای دیگر، برای اعلان است، چنان‌که تعبیر «نداء» به همین معنا اشاره دارد؛ و اذان نماز جمعه مخصوص نماز جمعه و برای سکوت نماز‌گزاران و گوش فرادادن آن‌ها به خطبه‌ها است.<ref>فتح الباری، ج۲، ص۳۲۷؛ عون المعبود، ج۳، ص۳۰۲-۳۰۳.</ref>

در منابع مهم حدیثی اهل سنت، نقل‌کننده بیشتر روایت‌های نسبت دهنده اذان سوم به عثمان، سائب بن یزید است که آخرین صحابی درگذشته در مدینه<ref>مسند شافعی، ص۶۱-۶۲؛ مسند احمد، ج۳، ص۴۵۰؛ صحیح البخاری، ج۱، ص۲۱۹.</ref> است.<ref>تحفة الاحوذی، ج۳، ص۳۹.</ref> ولی کسانی دیگر نیز آن را نقل کرده‌اند.<ref>نک: تاریخ المدینه، ج۳، ص۹۵۹؛ بدایة المجتهد، ج۱، ص۱۲۷-۱۲۸.</ref> در روایتی نقل شده از معاذ، این کار به عمر بن خطاب نسبت یافته است؛ اما گزارش شده که معاذ در دوران حکمرانی عمر، در شام بوده است. برخی گفته‌اند که عثمان شیوه خبررسانی را که در هنگام عمر شکل گرفته بود، یعنی اذان در بازار و سپس اذان در مسجد را به دو اذان در مسجد تغییر داد.<ref>تفسیر قرطبی، ج۱۸، ص۱۰۰-۱۰۱؛ فتح الباری، ج۲، ص۳۲۷-۳۲۸.</ref>

شماری از منابع دیگر، رسم کردن اذان سوم را به بنی‌امیه<ref>رسالة ابن ابی زید، ص۲۳۲.</ref> و پاره‌ای دیگر رواج آن را در سرزمین‌های اسلامی به معاویه نسبت داده‌اند.<ref>نک: الام، ج۱، ص۲۲۴؛ البیان، ص۱۰۶.</ref> همچنین گفته شده که این رسم را در مکه حجاج و در بصره زیاد بن ابیه پدید آورده‌اند.<ref>عمدة القاری، ج۶، ص۲۱۱.</ref>  

بعضی بر آنند که در دوران هشام بن عبدالملک، نخستین بار اذان سوم گفته شد.<ref>فتح الباری، ج۲، ص۳۲۷.</ref> هر چند پایبندی به این شیوه در سده‌های بعد در برخی سرزمین‌ها ‌گزارش شده<ref>احکام القرآن، ابن عربی، ج۴، ص۲۴۷؛ عمدة القاری، ج۶، ص۲۱۴.</ref>، پاره‌ای‌گزارش‌ها نشان می‌دهند که این اذان در همه سرزمین‌های اسلامی مرسوم نبوده است.<ref>نک: فتح الباری، ج۲، ص۳۲۷.</ref> اکنون این اذان در برخی کشورها رایج است.<ref>الشرح الممتع، ج۶، ص۱۶۲؛ فتاوی اللجنة الدائمه، ج۸، ص۲۷۲.</ref>