حجة الوداع: تفاوت میان نسخه‌ها
←پس از ده سال: تغییر ساختار بازنویسی مدخل
P.motahari (بحث | مشارکتها) (←اعلان همگانی: بازنویسی مدخل) |
P.motahari (بحث | مشارکتها) (←پس از ده سال: تغییر ساختار بازنویسی مدخل) |
||
| خط ۱۷: | خط ۱۷: | ||
* | * | ||
*حجة الوداع در دانش‌هایی مانند حدیث، سیره، تاریخ و فقه بازتاب پیدا کرده<ref>حجة الوداع، دانشنامه بزرگ اسلامی؛ حجة الوداع کما رواها اهل البیت، ص8.</ref> و باب ویژه‌ای به همین نام در کتاب‌های سیره، تاریخ و حدیث اختصاص یافته است.<ref>رک:صحیح بخاری، ج5، ص175؛ دلائل النبوه، ج5، ص432؛ بحار الأنوار، ج21، ص 378.</ref> همچنین بسیاری از آداب و [[مناسک حج]] با استناد به همین رویداد در فقه تدوین شده است. حجة الوداع در تاریخ اسلام به قدری اهمیت دارد که سال دهم هجری را به نام «حجة الوداع» خوانده‌اند.<ref>رک: المغازی، ج3، ص 1115؛ الطبقات الکبری، ج8، ص 44؛ عیون الاثر، ج2، ص 318.</ref> | *حجة الوداع در دانش‌هایی مانند حدیث، سیره، تاریخ و فقه بازتاب پیدا کرده<ref>حجة الوداع، دانشنامه بزرگ اسلامی؛ حجة الوداع کما رواها اهل البیت، ص8.</ref> و باب ویژه‌ای به همین نام در کتاب‌های سیره، تاریخ و حدیث اختصاص یافته است.<ref>رک:صحیح بخاری، ج5، ص175؛ دلائل النبوه، ج5، ص432؛ بحار الأنوار، ج21، ص 378.</ref> همچنین بسیاری از آداب و [[مناسک حج]] با استناد به همین رویداد در فقه تدوین شده است. حجة الوداع در تاریخ اسلام به قدری اهمیت دارد که سال دهم هجری را به نام «حجة الوداع» خوانده‌اند.<ref>رک: المغازی، ج3، ص 1115؛ الطبقات الکبری، ج8، ص 44؛ عیون الاثر، ج2، ص 318.</ref> | ||
==پس از ده سال== | ==حجی پس از ده سال== | ||
حضرت محمد(ص) ده سال حج رفت. وی در این سال‌ها در مدینه در روز [[عید قربان]]، [[قربانی]] می‌کرد.<ref name=":1">المغازی، ج3، ص 1088؛ الطبقات الکبری، ابن سعد، ج2، ص 131.</ref> برخی علت این تأخیر ده‌ساله را وجود سنت نسیء در [[جاهلیت]] دانسته‌اند. آنان برای امکان جنگ در ماه‌های حرام، ماه‌ها را جابه‌جا می‌کردند؛ بنابراین در ماهی غیر از ماه واقعی حج، مناسک را به جا می‌آوردند. حضرت محمد(ص) درنگ کرد تا ماه‌ها مطابق ترتیب واقعی شود؛ بنابراین در سال دهم هجری در ذی‌القعده برای حج خارج شد و در خطبه عرفه به این مطلب اشاره کرد.<ref>اخبار مکه الازرقی، ج1، ص 186؛ بحرالعلوم، ج1، ص 132؛ الخصال، ج2، ص 46؛ مجمع البیان، ج5، ص 487.</ref> | حضرت محمد(ص) ده سال حج رفت. وی در این سال‌ها در مدینه در روز [[عید قربان]]، [[قربانی]] می‌کرد.<ref name=":1">المغازی، ج3، ص 1088؛ الطبقات الکبری، ابن سعد، ج2، ص 131.</ref> برخی علت این تأخیر ده‌ساله را وجود سنت نسیء در [[جاهلیت]] دانسته‌اند. آنان برای امکان جنگ در ماه‌های حرام، ماه‌ها را جابه‌جا می‌کردند؛ بنابراین در ماهی غیر از ماه واقعی حج، مناسک را به جا می‌آوردند. حضرت محمد(ص) درنگ کرد تا ماه‌ها مطابق ترتیب واقعی شود؛ بنابراین در سال دهم هجری در ذی‌القعده برای حج خارج شد و در خطبه عرفه به این مطلب اشاره کرد.<ref>اخبار مکه الازرقی، ج1، ص 186؛ بحرالعلوم، ج1، ص 132؛ الخصال، ج2، ص 46؛ مجمع البیان، ج5، ص 487.</ref> | ||
برپایه روایتی از [[امام باقر(ع)]]، تا [[سال دهم هجری]] همه احکام و آموزش‌های دین به جز احکام حج و [[ولایت]] نازل شده بود. در این سال، [[حضرت محمد(ص)]] مأموریت یافت تا برای تکمیل تعالیم دین خود و رساندن این دو واجب الهی اعلام کند که هر کسی توانایی پیمودن راه را دارد، برای فرا گرفتن حج و تعالیم دین در حج آن سال شرکت کند و جارچیان به همه اهل [[مدینه]] و آبادی‌های پیرامون آن و قبایل عرب بادیه‌نشین اطلاع‌رسانی کردند.<ref>السیرة النبویه، ج2، ص 601؛ المغازی، ج3، ص 1088.</ref> | برپایه روایتی از [[امام باقر(ع)]]، تا [[سال دهم هجری]] همه احکام و آموزش‌های دین به جز احکام حج و [[ولایت]] نازل شده بود. در این سال، [[حضرت محمد(ص)]] مأموریت یافت تا برای تکمیل تعالیم دین خود و رساندن این دو واجب الهی اعلام کند که هر کسی توانایی پیمودن راه را دارد، برای فرا گرفتن حج و تعالیم دین در حج آن سال شرکت کند و جارچیان به همه اهل [[مدینه]] و آبادی‌های پیرامون آن و قبایل عرب بادیه‌نشین اطلاع‌رسانی کردند.<ref>السیرة النبویه، ج2، ص 601؛ المغازی، ج3، ص 1088.</ref> | ||
=== آغاز سفر === | |||
حضرت محمد(ص) در روز شنبه ۲۵ ذی قعده، که نزدیک به اسفند‌ماه سال دهم شمسی می‌شد، از [[مدینه]] به قصد [[حج]] خارج شد.<ref>المغازی، ج3، ص 1089، الکافی، ج4، ص 245.</ref> | |||
=== شمار حاجیان === | === شمار حاجیان === | ||
| خط ۳۳: | خط ۳۵: | ||
در منابع دیگر، شمار حاجیان در این سفر، بین ۹۰ تا ۱۲۰ هزار نفر ذکر شده است.<ref>تذکرة الخواص، سبط بن الجوزی، ص 37؛ تاریخ الخمیس، دیار البکری، ج2، ص 149.</ref> این شمار را نیز، دور از ذهن ندانسته‌اند؛ چرا که در سال نهم هجری، شمار ۳۰ هزار نفر مرد جنگی، با وجود بیم روبرو شدن با امپراتوری روم در [[غزوه تبوک]] شرکت کردند<ref>المغازی، ج3، ص 996، الطبقات الکبری، ج2، ص 125، عیون الاثر، ج2، ص 356.</ref><ref>المغازی، ج3، ص 993؛ السیرة النبویه، ابن هشام، ج2، ص 516.</ref> و بر خلاف شرایط دشوار جنگ، در حجة الوداع زنان و کودکان و سالخوردگان نیز حضور داشتند. | در منابع دیگر، شمار حاجیان در این سفر، بین ۹۰ تا ۱۲۰ هزار نفر ذکر شده است.<ref>تذکرة الخواص، سبط بن الجوزی، ص 37؛ تاریخ الخمیس، دیار البکری، ج2، ص 149.</ref> این شمار را نیز، دور از ذهن ندانسته‌اند؛ چرا که در سال نهم هجری، شمار ۳۰ هزار نفر مرد جنگی، با وجود بیم روبرو شدن با امپراتوری روم در [[غزوه تبوک]] شرکت کردند<ref>المغازی، ج3، ص 996، الطبقات الکبری، ج2، ص 125، عیون الاثر، ج2، ص 356.</ref><ref>المغازی، ج3، ص 993؛ السیرة النبویه، ابن هشام، ج2، ص 516.</ref> و بر خلاف شرایط دشوار جنگ، در حجة الوداع زنان و کودکان و سالخوردگان نیز حضور داشتند. | ||
بر پایه گزارش‌ها، حتی بیماران نیز دوست داشتند با کاروان پیامبر(ص) همراه شوند و از آن حضرت چاره می‌خواستند.<ref>صحیح مسلم، ج 2، ص867؛ مسند الامام احمد بن حنبل، ج10، ص292.</ref> زنان حامله‌ای چون [[اسماء بنت عمیس]]، که [[محمد بن ابوبکر]] را در [[ذو الحلیفه|ذوالحلیفه]] به دنیا آورد،<ref>الطبقات الکبری، ج8، ص222؛ الکافی، ج4، ص 444؛ البدایه و النهایه، ج7، ص318.</ref> در این کاروان بود. حضرت محمد(ص) در این سفر، همه همسران خود و دختر خود [[حضرت فاطمه(س)]] را<ref name=":2">دلائل النبوه، ج5، ص 435؛ التنبیه و الاشراف، ص240.</ref> سوار بر هودج به همراه برد.<ref name=":3">تاریخ‌الیعقوبی، ج2، ص 109، الطبقات الکبری، ج2، ص 131 | بر پایه گزارش‌ها، حتی بیماران نیز دوست داشتند با کاروان پیامبر(ص) همراه شوند و از آن حضرت چاره می‌خواستند.<ref>صحیح مسلم، ج 2، ص867؛ مسند الامام احمد بن حنبل، ج10، ص292.</ref> زنان حامله‌ای چون [[اسماء بنت عمیس]]، که [[محمد بن ابوبکر]] را در [[ذو الحلیفه|ذوالحلیفه]] به دنیا آورد،<ref>الطبقات الکبری، ج8، ص222؛ الکافی، ج4، ص 444؛ البدایه و النهایه، ج7، ص318.</ref> در این کاروان بود. حضرت محمد(ص) در این سفر، همه همسران خود و دختر خود [[حضرت فاطمه(س)]] را<ref name=":2">دلائل النبوه، ج5، ص 435؛ التنبیه و الاشراف، ص240.</ref> سوار بر هودج به همراه برد.<ref name=":3">تاریخ‌الیعقوبی، ج2، ص 109، الطبقات الکبری، ج2، ص 131.</ref> | ||
==احرام و تلبیه== | === احرام و تلبیه === | ||
حضرت محمد(ص) به هنگام ظهر به منطقه [[ذوالحلیفه|ذوالحُلَیفه]]، در هشت کیلومتری غرب شهر [[مدینه]]<ref>المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، ص 103؛ مدینه‌شناسی، ج1، ص 173.</ref> رسید و غسل [[احرام]] انجام داد و نماز ظهر را در [[مسجد شجره (میقات)|مسجد شجره]] خواند.<ref>الطبقات الکبری، ابن سعد، ج2، ص 131؛ الکافی، ج4، ص232؛ إمتاع الأسماع، المقریزی، ج2، ص 102.</ref> وی به مردم فرمان داد موهای زائد بدن خود را زدوده، برای [[احرام]] غسل کرده و لباس‌های دوخته را از تن بدر کنند.<ref>الکافی، ج4، ص 249.</ref> پس از آن، او به نشاندار کردن شتران قربانی خود، که ۶۳ شتر بود پرداخت. مأمور نگهداری از شتران پیامبر در حجة الوداع، ناجیة بن جندب خزاعی اسلمی بود<ref>الطبقات الکبری، ج4، ص 235وج2، ص 131؛ الکافی ج4، ص250؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص.</ref> که به کمک چند تن از مردان قبیله خود، این وظیفه را انجام می‌داد. او در سفرهای دیگر نیز این وظیفه را به عهده داشت.<ref>المغازی، ج2، ص 572و، ص 732؛ المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، ج3، ص 273؛ البدایة و النهایة، ج4، ص 231.</ref> | حضرت محمد(ص) به هنگام ظهر به منطقه [[ذوالحلیفه|ذوالحُلَیفه]]، در هشت کیلومتری غرب شهر [[مدینه]]<ref>المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، ص 103؛ مدینه‌شناسی، ج1، ص 173.</ref> رسید و غسل [[احرام]] انجام داد و نماز ظهر را در [[مسجد شجره (میقات)|مسجد شجره]] خواند.<ref>الطبقات الکبری، ابن سعد، ج2، ص 131؛ الکافی، ج4، ص232؛ إمتاع الأسماع، المقریزی، ج2، ص 102.</ref> وی به مردم فرمان داد موهای زائد بدن خود را زدوده، برای [[احرام]] غسل کرده و لباس‌های دوخته را از تن بدر کنند.<ref>الکافی، ج4، ص 249.</ref> پس از آن، او به نشاندار کردن شتران قربانی خود، که ۶۳ شتر بود پرداخت. مأمور نگهداری از شتران پیامبر در حجة الوداع، ناجیة بن جندب خزاعی اسلمی بود<ref>الطبقات الکبری، ج4، ص 235وج2، ص 131؛ الکافی ج4، ص250؛ تهذیب الاحکام، ج5، ص.</ref> که به کمک چند تن از مردان قبیله خود، این وظیفه را انجام می‌داد. او در سفرهای دیگر نیز این وظیفه را به عهده داشت.<ref>المغازی، ج2، ص 572و، ص 732؛ المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، ج3، ص 273؛ البدایة و النهایة، ج4، ص 231.</ref> | ||
حضرت محمد(ص) در حالی که با دو تکه پارچه صُحاری{{یادداشت|پنبه [[یمن|یمنی]] سرخ‌فام.}} احرام بسته بود،<ref>الطبقات الکبری، ابن سعد، ج2، ص 131؛ الکافی، ج4، ص339.</ref> در بیابان [[بیداء]] نزدیک به دو کیلومتری منطقه شجره، با گفتن جملات [[تلبیه]] مُحرم شد.<ref>الکافی، ج4، ص245، المغازی، ج3، ص 1090، الطبقات الکبری، ج2، ص 131.</ref> در برخی از روایات، شب ماندن وی در منطقه ذوالحلیفه آمده است؛<ref>صحیح بخاری، ج2، ص561؛ السنن الکبری للبیهقی، ج5، ص 50.</ref> ولی تاریخ‌نگارانی مانند واقدی (م.۲۰۶ یا ۲۰۷ق)، خبر [[بیتوته]] نکردن | حضرت محمد(ص) در حالی که با دو تکه پارچه صُحاری{{یادداشت|پنبه [[یمن|یمنی]] سرخ‌فام.}} احرام بسته بود،<ref>الطبقات الکبری، ابن سعد، ج2، ص 131؛ الکافی، ج4، ص339.</ref> در بیابان [[بیداء]] نزدیک به دو کیلومتری منطقه شجره، با گفتن جملات [[تلبیه]] مُحرم شد.<ref>الکافی، ج4، ص245، المغازی، ج3، ص 1090، الطبقات الکبری، ج2، ص 131.</ref> در برخی از روایات، شب ماندن وی در منطقه ذوالحلیفه آمده است؛<ref>صحیح بخاری، ج2، ص561؛ السنن الکبری للبیهقی، ج5، ص 50.</ref> ولی تاریخ‌نگارانی مانند واقدی (م.۲۰۶ یا ۲۰۷ق)، خبر از [[بیتوته]] نکردن داده‌اند.<ref>المغازی، ج3، ص 1090.</ref> | ||
حضرت محمد(ص) در این حالت، سوار بر ناقه قصوای خود بود<ref>صحیح مسلم، ج2، ص724؛ السیرة النبویه و أخبار الخلفاء، أبو حاتم التمیمی، ج1، ص 393؛ البدایة و النهایة، ابن کثیر، ج5، ص 177.</ref> و سایه‌بانی نداشت<ref>الکافی، ج4، ص350.</ref> سوار بر جهاز مندرس و ارزان شتر، قصد خود را خدا و نه خودنمایی و نه شنیدن دیگران دانست.<ref>حلیه الاولیاء، ج3، ص54؛ سنن ابن ماجه، ج2، ص965.</ref> | حضرت محمد(ص) در این حالت، سوار بر ناقه قصوای خود بود<ref>صحیح مسلم، ج2، ص724؛ السیرة النبویه و أخبار الخلفاء، أبو حاتم التمیمی، ج1، ص 393؛ البدایة و النهایة، ابن کثیر، ج5، ص 177.</ref> و سایه‌بانی نداشت<ref>الکافی، ج4، ص350.</ref> سوار بر جهاز مندرس و ارزان شتر، قصد خود را خدا و نه خودنمایی و نه شنیدن دیگران دانست.<ref>حلیه الاولیاء، ج3، ص54؛ سنن ابن ماجه، ج2، ص965.</ref> | ||
| خط ۴۶: | خط ۴۶: | ||
بر پایه منابع [[شیعه]]<ref>الأصول الستة عشر، ص 148؛ بحار الأنوار، ج21، ص 403.</ref> و [[اهل سنت]]<ref>صحیح بخاری 2، 180؛ سنن نسائی، ج5، 5ص159؛ سنن ترمذی، ج3، ص178.</ref> پیامبر(ص) و همراهان وی با صدای بلند اینگونه تلبیه می‌گفتند: «لَبَّیک اللَّهُمَّ لَبَّیک لَبَّیک لَا شَرِیک لَک لَبَّیک إِنَّ الْحَمْدَ وَ النِّعْمَةَ لَک وَ الْمُلْک لَا شَرِیک لَک (لَبَّیک)» آنان به فرمان خدا، آنقدر اینگونه تلبیه را تکرار کردند که پیش از رسیدن به منزلگاه روحاء، در ۸۲ کیلومتری مدینه<ref>الروض المعطار فی خبر الأقطار، ص 277.</ref> صدای آنها گرفت.<ref>الکافی، ج4، ص 336؛ مقایسه کنید با المصنّف، ج4، ص464.</ref> | بر پایه منابع [[شیعه]]<ref>الأصول الستة عشر، ص 148؛ بحار الأنوار، ج21، ص 403.</ref> و [[اهل سنت]]<ref>صحیح بخاری 2، 180؛ سنن نسائی، ج5، 5ص159؛ سنن ترمذی، ج3، ص178.</ref> پیامبر(ص) و همراهان وی با صدای بلند اینگونه تلبیه می‌گفتند: «لَبَّیک اللَّهُمَّ لَبَّیک لَبَّیک لَا شَرِیک لَک لَبَّیک إِنَّ الْحَمْدَ وَ النِّعْمَةَ لَک وَ الْمُلْک لَا شَرِیک لَک (لَبَّیک)» آنان به فرمان خدا، آنقدر اینگونه تلبیه را تکرار کردند که پیش از رسیدن به منزلگاه روحاء، در ۸۲ کیلومتری مدینه<ref>الروض المعطار فی خبر الأقطار، ص 277.</ref> صدای آنها گرفت.<ref>الکافی، ج4، ص 336؛ مقایسه کنید با المصنّف، ج4، ص464.</ref> | ||
==مسیر راه== | === مسیر راه === | ||
حضرت محمد(ص)، در حالی که جز برای نماز و استراحت بین راه توقف نمی‌کرد، فاصله میان [[مدینه]] و [[مکه]] را از راهی پیمود که با مسیر امروزی و حتی مسیری که در زمان سمهودی (سده دهم) استفاده می‌شده، متفاوت بود. این راه را، راه حج انبیاء خوانده‌اند.<ref>بهجة النفوس و الأسرار، ج1، ص 627؛ تاریخ المدینة، نهروانی، ص 152، وفاء الوفاء بأخبار دارالمصطفی، ج3، ص 159.</ref> روایاتی که از حضرت محمد(ص) درباره حج پیامبران الهی در این مسیر آمده، می‌تواند دلیل این نامگذاری باشد. مسیر حج پیامبر(ص) میان مدینه و مکه، از نزدیکی مسجد غزاله عبور کرده و از «حی» و گردنه «هرشاء» و سپس [[جحفه]] می‌گذشت، در حالی که مسیر قرن دهم در سمت راست این جاده بود، که از رابغ و از خیف و صفراء می‌گذشت و بدون گذر از جحفه در نزدیکی قدید به این راه می‌رسید.<ref>وفاء الوفاء، السمهودی، ج3، ص 159، المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، ص 170.</ref> | حضرت محمد(ص)، در حالی که جز برای نماز و استراحت بین راه توقف نمی‌کرد، فاصله میان [[مدینه]] و [[مکه]] را از راهی پیمود که با مسیر امروزی و حتی مسیری که در زمان سمهودی (سده دهم) استفاده می‌شده، متفاوت بود. این راه را، راه حج انبیاء خوانده‌اند.<ref>بهجة النفوس و الأسرار، ج1، ص 627؛ تاریخ المدینة، نهروانی، ص 152، وفاء الوفاء بأخبار دارالمصطفی، ج3، ص 159.</ref> روایاتی که از حضرت محمد(ص) درباره حج پیامبران الهی در این مسیر آمده، می‌تواند دلیل این نامگذاری باشد. مسیر حج پیامبر(ص) میان مدینه و مکه، از نزدیکی مسجد غزاله عبور کرده و از «حی» و گردنه «هرشاء» و سپس [[جحفه]] می‌گذشت، در حالی که مسیر قرن دهم در سمت راست این جاده بود، که از رابغ و از خیف و صفراء می‌گذشت و بدون گذر از جحفه در نزدیکی قدید به این راه می‌رسید.<ref>وفاء الوفاء، السمهودی، ج3، ص 159، المعالم الأثیرة فی السنة و السیرة، ص 170.</ref> | ||
بعدها، در هرکدام از توقفگاه‌هایِ حضرت محمد(ص) میان [[مدینه]] و [[مکه]]، مسجدی به نام آن منزل، ساخته شد<ref>الطبقات الکبری، ج2، ص 131؛ وفاء الوفاء، السمهودی، ج3، ص 159.</ref>و نماز خواندن در این مساجد از [[آداب حج]] شد. نام‌های این مساجد چنین است:<ref>تاریخ مکة المشرفة و المسجد الحرام و المدینة الشریفة و القبر الشریف، ج1، ص 311.</ref> | بعدها، در هرکدام از توقفگاه‌هایِ حضرت محمد(ص) میان [[مدینه]] و [[مکه]]، مسجدی به نام آن منزل، ساخته شد<ref>الطبقات الکبری، ج2، ص 131؛ وفاء الوفاء، السمهودی، ج3، ص 159.</ref>و نماز خواندن در این مساجد از [[آداب حج]] شد. نام‌های این مساجد چنین است:<ref>تاریخ مکة المشرفة و المسجد الحرام و المدینة الشریفة و القبر الشریف، ج1، ص 311.</ref> | ||
| خط ۸۴: | خط ۸۳: | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
==ورود به مکه== | === ورود به مکه === | ||
حضرت محمد(ص)، پس از هشت روز، در سوم [[ذی حجه]] به نزدیکی [[مکه]] رسید و پیش از گردنه‌های ورودی مکه توقف کرده و شب را در آنجا گذراند. صبحگاهان پس از انجام غسل و به هنگام بالا آمدن آفتاب، در چهارم [[ذی حجه]]، از بالای مکه و از گردنه مدنیان سوار بر ناقه قصباء وارد مکه شد و به سوی [[مسجدالحرام]] پیش رفت تا به [[باب بنی‌شیبه|باب بنی شیبه]] رسید.<ref name=":4" /> | حضرت محمد(ص)، پس از هشت روز، در سوم [[ذی حجه]] به نزدیکی [[مکه]] رسید و پیش از گردنه‌های ورودی مکه توقف کرده و شب را در آنجا گذراند. صبحگاهان پس از انجام غسل و به هنگام بالا آمدن آفتاب، در چهارم [[ذی حجه]]، از بالای مکه و از گردنه مدنیان سوار بر ناقه قصباء وارد مکه شد و به سوی [[مسجدالحرام]] پیش رفت تا به [[باب بنی‌شیبه|باب بنی شیبه]] رسید.<ref name=":4" /> | ||
==اعمال و مناسک== | ==اعمال و مناسک== | ||