بنی‌امیه: تفاوت میان نسخه‌ها

امویان در حرمین صاحب منازل، باغ‌ها و املاک گوناگون بودند؛ از جمله باغی که معاویه در برابر یکصد هزار درهم از حسان بن ثابت شاعر در مدینه خرید و [[قصر بنی‌حدیله|قصر بنی‌حُدَیله]]، از تیره‌های [[خزرج]]<ref>تهذیب الکمال، ج2، ص262.</ref> را در آن بنا کرد که [[چاه حاء]] در میان آن قرار داشت.<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص345؛ معجم ما استعجم، ج2، ص413.</ref>

معاویه (حک: 41-60ق.) به سال 39ق. در دوران خلافت امام علی(ع) سپاهی را به فرماندهی [[بسر بن ارطاه|بُسر بن ارطاه]] به حجاز گسیل داشت که با غارت و تهدید، برای معاویه بیعت گرفت.<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص197-198؛ الغارات، ج2، ص603-607؛ انساب الاشراف، ج3، ص210.</ref>

بر پایه گزارشی، بسر پس از تسلط بر مدینه، خانه ابوایوب، میزبان پیامبر، را به آتش کشید<ref>الغارات، ج2، ص603-604؛ الفتوح، ج4، ص232؛ شرح نهج البلاغه، ج2، ص10.</ref> و [[ابوهریره]] را به عنوان حاکم آن شهر منصوب کرد. بسر سپس به مکه رفت و از مردم آن شهر برای معاویه بیعت گرفت.<ref>الغارات، ج2، ص607؛ تاریخ طبری، ج5، ص139-140.</ref>

معاویه دو بار در سال‌های 44 و51ق. در [[مراسم حج]] حضور یافت.<ref>مروج الذهب، ج4، ص303.</ref>

وی امیران مکه را بیشتر از میان امویان مانند مروان بن حکم، سعید بن عاص، عبدالله بن خالد بن اسید، عمرو بن سعید بن عاص، عتبة بن ابی‌سفیان، ولید بن عتبة بن ابی‌سفیان، و عثمان بن محمد بن ابی‌سفیان<ref>نک: شفاء الغرام، ج2، ص194 به بعد.</ref> برگزید.

او با سفر به مکه به سال 56ق. مشکل مخالفت برخی بزرگان آن شهر با ولایت‌عهدی پسرش یزید را حل کرد.<ref>تاریخ طبری، ج5، ص301-303؛ البدایة و النهایه، ج8، ص78-79.</ref>

معاویه کوشش‌هایی سودمند همانند جاری ساختن چند چشمه در حرم انجام داد.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص227.</ref>

چاهی در [[عسفان|عُسفان]] و [[چاه شوذب]]، از موالی معاویه، از آن جمله هستند.<ref>مراصد الاطلاع، ج1، ص142؛ معجم البلدان، ج1، ص302.</ref> وی همچنین کعبه را با پارچه‌های قباطی که از مصر آورده شده بود، پوشاند.<ref>موسوعة مکة المکرمه، ج3، ص501-502.</ref>

در این دوره، از آن‌جا که برخی از سنگ نشانه‌های حرم (انصاب) از میان رفته بود، معاویه در نامه‌ای به مروان بن حکم، امیر مدینه، به وی دستور داد تا در صورت زنده بودن کُرز بن علقمه خزرجی که در مدینه می‌زیست، وی را مامور بازسازی انصاب کند.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص122؛ الاصابه، ج5، ص436.</ref>

معاویه در سال 50ق. قصد انتقال عصا و منبر پیامبر به شام را داشت؛ اما خورشید گرفتگی<ref>مروج الذهب، ج3، ص26.</ref> و یا سخنان برخی [[صحابه]] مانند جابر و ابوهریره، او را از تصمیمش منصرف کرد.<ref>تاریخ طبری، ج5، ص239.</ref>

او شش پله بر منبر رسول خدا افزود.<ref>تاریخ طبری، ج5، ص239.</ref>

از دیگر کارهای معاویه در مدینه، دستور سنگفرش کردن [[بلاط|بِلاط]]، بازار تا ورودی مسجد نبوی، و زمین‌های پیرامونی آن بود که به دست مروان در میان سال‌های 42 تا 48ق. صورت پذیرفت.<ref>آثار المدینه، ص144.</ref>

در دوران حکومت کوتاه یزید (حک: 61-64ق.)رویدادهایی مهم همچون ماجرای [[عاشورا]]، سرکوب قیام مردم مدینه ([[قیام حره]]) و حمله به مکه برای سرکوب ابن‌زبیر رخ داد که هر سه را می‌توان از علل سقوط امویان دانست. شاید یزید به سبب همین بحران‌ها فرصت انجام حج را نیافت.

به سال 60ق.[[عمرو بن سعید اموی]] و به سال 61 و 62ق. ولید بن عقبه از امیران مکه، [[امیر الحاج]] بودند. از تلاش‌های عمرو، محدود کردن تحرک ابن‌زبیر بود که با موفقیت همراه نشد.<ref>الطبقات، ج5، ص141؛ تاریخ الاسلام، ج5، ص198؛ الکامل، ج4، ص99.</ref> ولید بن عتبة بن ابی‌سفیان از دیگر امیران مکه در این عصر بود. در اواخر حکومت یزید (64ق.) به سبب تحرکات ابن زبیر در مکه، مردم شام امکان حضور در آن شهر و موسم را نیافتند.<ref>نک: مروج الذهب، ج4، ص303.</ref>

{{اصلی|حره}}

از کارهای فاجعه‌آمیز یزید در حرمین، فرستادن لشکری به مدینه (63ق.) به فرماندهی [[مسلم بن عقبه]] مری و غارت و کشتار مردم مدینه<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص250؛ الامامة و السیاسه، ج1، ص236؛ تاریخ طبری، ج5، ص495.</ref> و تجاوز به نوامیس بود توسط این لشکر بود که فاجعه حره نام یافت.<ref>البدایة و النهایه، ج8، ص221؛ وفاء الوفاء، ج1، ص102.</ref> علت این اقدام، قیام مردم مدینه بر ضد حکومت یزید و اخراج بنی‌امیه از شهر و نیز کینه امویان از [[انصار]] به دلیل حضور آن‌ها کنار امام علی(ع) در نبرد جمل<ref>تاریخ خلیفه، ص138.</ref> و صفین<ref>الاخبار الطوال، ص146؛ انساب الاشراف، ج5، ص61-62.</ref> گرایش برخی قیام‌کنندگان مدینه به [[ابن‌زبیر]]، علت دیگر حمله سپاه یزید به مدینه بود. <ref>انساب الاشراف، ج5، ص347.</ref> و موجب راندن امویان از مدینه شد.<ref>الطبقات، ج5، ص141، 149؛ البدایة و النهایه، ج8، ص212.</ref> <ref>تاریخ خلیفه، ص183؛ مروج الذهب، ج3، ص69-70.</ref> بر پایه گزارشی، در این واقعه 1700 تن از بزرگان انصار و [[مهاجر]] و از دیگر مردم ده هزار تن کشته شدند.<ref>الامامة و السیاسه، ج1، ص237؛ الروض الانف، ج6، ص254.</ref>

سپاه مسلم بن عقبه بعد از مدینه با هدف سرکوبی ابن زبیر به سوی مکه حرکت کرد. مسلم بن عقبه در راه مُرد و [[حصین بن نمیر کندی|حُصَین بن نُمَیر کِنْدی]]<ref>انساب الاشراف، ج5، ص355؛ تاریخ خلیفه، ص195؛ معجم البلدان، ج2، ص249.</ref> جانشین او شد و مکه را محاصره کرد و کعبه را به منجنیق بست که پیامد آن آتش گرفتن پرده کعبه و ویران شدن دیوار آن بود. با مرگ یزید به سال 64ق. حصین به شام بازگشت و بدین ترتیب، محاصره 64 روزه مکه شکسته شد<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج1، ص65، 196-198.</ref> و از این هنگام خلافت ابن‌زبیر آغاز شد و حدود نه سال تا 73ق. ادامه یافت.

بر پایه گزارش‌هایی، به دستور یزید، خانه خدا با پارچه ابریشمی پوشانده شد. از او به عنوان کسی نام برده‌اند که برای کعبه خواجگانی را تعیین کرد.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج1، ص253؛ التاریخ القویم، ج4، ص26-27.</ref> برخی این کار را به ابن‌زبیر یا افراد دیگر نسبت داده‌اند.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج1، ص253؛ الاوائل، ص55.</ref>

پس از مرگ یزید مدتی فرزندش معاویة بن یزید (حک: 64ق.) حکومت کرد<ref>الامامة و السیاسه، ج2، ص17-18؛ انساب الاشراف، ج5، ص380؛ البدایة و النهایه، ج13، ص232.</ref> و پس از او حکومت از شاخه آل ابی‌سفیان به [[آل مروان]] انتقال یافت. نخستین خلیفه از این خاندان یعنی مروان بن حکم (حک: 65ق.) به سبب رویارویی با هواداران ابن‌زبیر در شام، فرصت نیافت در حرمین کوششی انجام دهد.<ref>نک: الاصابه، ج6، ص204؛ البدایة و النهایه، ج8، ص239-240.</ref> پس از او فرزندش [[عبدالملک بن مروان]] (حک: 65-85ق.) به خلافت رسید و او نیز تا تا سال 73ق. از این‌رو که ابن زبیر بر مکه تسلط داشت و نیز به سبب قیام مختار و خوارج در عراق و بخش‌هایی از [[ایران]]، نتوانست به حرمین بپردازد.

عبدالملک بن مروان به سال 75ق. حج گزارد.<ref>سیر اعلام النبلاء، ج3، ص193؛ تاریخ دمشق، ج12، ص118؛ البدایة و النهایه، ج9، ص9.</ref>

بنابر برخی گزارش‌ها، عبدالملک بن مروان، شامیان را به سبب بیم از گرایش آن‌ها به ابن‌زبیر در ایام حج و بیعت با او، از رفتن به حج بازمی‌داشت و در پاسخ به اعتراض ایشان، با یاری فتوای [[ابن‌شهاب زهری]]، از فقیهان شام و عالمان دربار، آن‌ها را به حج گزاردن در [[بیت المقدس]] و طواف پیرامون قبه‌ای که به دستور این خلیفه در [[مسجدالاقصی]] ساخته شده بود، تشویق می‌کرد. از این‌رو، شامیان اعمال حج را در [[روز عرفه]] و [[عید قربان]] در همان‌جا انجام می‌دادند.<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص261؛ البدایة و النهایه، ج8، ص280.</ref>

{{اصلی|عبدالله بن زبیر}}

عبدالملک پس از تسلط بر عراق، هم‌زمان با تطمیع بزرگان و مراکز رهبری [[زبیریان]] در حجاز، <ref>تاریخ مکه، ص145.</ref> [[حجاج بن یوسف ثقفی]] را به سال 73ق. مامور سرکوب ابن‌زبیر در مکه کرد.

بزرگان شام به پاس حرمت مکه، حاضر به پذیرش چنین کاری نبودند.<ref>تاریخ حبیب السیر، ج2، ص149.</ref> حجاج پس از محاصره طولانی مکه که مدت آن‌را هشت ماه و 17 روز دانسته‌اند<ref>تاریخ طبری، ج6، ص174-175؛ المنتظم، ج6، ص124.</ref> و با کشتن ابن‌زبیر به سال 73ق. توانست حجاز را دوباره زیر سلطه امویان درآورد.<ref>المعارف، ص355؛ جمهرة انساب العرب، ص145.</ref>

از فجایع ایام محاصره مکه، نصب منجنیق بر کوه‌های پیرامون [[مسجدالحرام]] بود که به کعبه سنگ افکند و به آن آسیب زد.<ref>تاریخ خلیفه، ص206؛ الانباء، ص50؛ البدایة و النهایه، ج8، ص329.</ref> افزون بر فروریختن دیوار مشرف بر [[چاه زمزم]]، کناره‌های کعبه نیز ویران<ref>الفتوح، ج6، ص340؛ حیاة الحیوان، ج2، ص59.</ref> و [[حجرالاسود]] از جای خود کنده شد.<ref>تاریخ الاسلام، ج5، ص315.</ref>

استفاده از گلوله‌های آتشین نیز پرده کعبه را سوزاند.<ref>الفتوح، ج6، ص340؛ نک: اخبار مکه، ازرقی، ج1، ص203.</ref>

پس از تسخیر مکه، خلیفه، حجاج بن یوسف را امیر مدینه کرد. حجاج سه سال (73-75ق.)  افزون بر امارت حج، <ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص281؛ المحبر، ص24.</ref>  بر مکه و مدینه و حجاز نیز حکمرانی داشت.<ref>مروج الذهب، ج3، ص115.</ref>

او با انصار رفتار ناشایست در پیش گرفت و آن‌ها را قاتلان عثمان خواند و بر دست و گردن بزرگان انصاری به سان بردگان داغ نهاد.<ref>تاریخ طبری، ج6، ص195؛ تاریخ الاسلام، ج5، ص317-318؛ التحفة اللطیفه، ج1، ص265-266.</ref>

وی به سال 75ق. چند تن از کهنسالان خزاعه، قریش و [[بنی‌بکر]] را مامور تجدید انصاب و نشانه‌های ویران شده حرم کرد.<ref>المغازی، ج2، ص842؛ اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص130؛ اتحاف الوری، ج2، ص105.</ref>

در دوران خلافت عبدالملک بن مروان، فرزندش مسلمة بن عبدالملک، حارث بن خالد مخزومی<ref>نسب قریش، ص313.</ref> و خالد بن عبدالله قسری<ref>شفاء الغرام، ج2، ص199.</ref> بر مکه حکمرانی داشتند.

[[ولید بن عبدالملک]] (حک: 85-96ق.) که در دوران حکومتش با بحران جدی روبه‌رو نبود، در قیاس با دیگر امویان، بیشترین کوشش‌ را در حرمین انجام داد.ولید در سال‌های 78، <ref>البدایة و النهایه، ج9، ص22.</ref>  79<ref>انساب الاشراف، ج10، ص234.</ref> و 91ق. حج گزارد.<ref>الاخبار الطوال، ص328.</ref>

برخی از این تلاش‌ها در روزگار حکمرانی خالد بن عبدالله قسری (به اختلاف، بین سال‌های 75 تا 96ق.) بر آن شهر انجام شد.<ref>تاریخ خلیفه، ص234؛ الکامل، ج4، ص536.</ref> ساختن برکه‌ای برای وضو با جاری ساختن آب از پیرامون مکه، <ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص107-108.</ref>  تشکیل صف‌های نماز جماعت به صورت دایره‌ای پیرامون کعبه برای نخستین بار، <ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص65؛ اخبار مکه، فاکهی، ج2، ص107.</ref>  اخراج عراقی‌ها از مکه به دستور ولید، <ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص290.</ref>  و جدا ساختن مردان و زنان در حال طواف<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج2، ص20؛ اخبار مکه، فاکهی، ج1، ص251.</ref> از کارهای او است.

درون مسجد را هم با سنگ‌های مرمر که از مصر و شام آورده بودند، سنگفرش شد. وی همچنین دو هلال و یک تخت طلا به کعبه اهدا کرد.<ref>نک: تاریخ عمارة المسجد الحرام، ص23.</ref>

از کارهای ولید در مدینه، ویران کردن خانه امام علی و [[فاطمه(س)]] در شرق مسجد نبوی<ref>وفاء الوفاء، ج2، ص89-90؛ بهجة النفوس، ج1، ص527-528.</ref> و نیز حجره‌های همسران پیامبر و خرید منازل پشت مسجد و پیرامون آن در مساحت 200 ذراع در 200 ذراع<ref>وفاء الوفاء، ج2، ص52-53.</ref> و افزودن آن‌ها به مسجد بود.<ref>سبل الهدی، ج3، ص384؛ البدایة و النهایه، ج9، ص75.</ref> ا

این کارها را به دستور او [[عمر بن عبدالعزیز]] که در این هنگام امیر حرمین بود، انجام داد. وی مسجد را با کاشی‌های ارسالی امپراتور روم که ولید از او درخواست کرده بود، زینت بخشید.<ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص284.</ref>

[[سلیمان بن عبدالملک]] (حک: 96-99ق.)، از این خلیفه اقدامی ویژه در حرمین به ثبت نرسیده، جز آن که خالد بن عبدالله قسری را از حکمرانی مکه برکنار و طلحة بن داود حضرمی و سپس عبدالعزیز بن عبدالله بن خالد را امیر مکه کرد.<ref>تاریخ خلیفه، ص247؛ تاریخ طبری، ج6، ص522.</ref> سلیمان به سال 98ق. حج به جا آورد.<ref>الامامة و السیاسه، ج2، ص119.</ref>

خالد در دوران امارتش بر مکه، با عبدالله بن شیبه، از پرده‌داران کعبه، که در کعبه را در وقت غیر معمول باز کرده بود، برخوردی تند نمود و بر پایه گزارشی، به ضرب و شتم وی پرداخت که با شکایت پرده‌دار به خلیفه، خالد قصاص شد.<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج3، ص168-169؛ اتحاف الوری، ج2، ص124-125.</ref>

عمر بن عبدالعزیز (حک: 99-101ق.) به عبدالعزیز بن خالد، امیر خود در مکه، نوشت تا از کرایه دادن خانه‌های مکه پیشگیری کند و خانه‌های ساخته شده در منا را ویران نماید؛ زیرا همه مکان‌های مکه، مسجد به شمار می‌آیند و نباید اجاره داده شوند. از این‌رو، مردم به صورت پنهان خانه‌هایشان را اجاره می‌دادند.<ref>فتوح البلدان، ص52؛ شفاء الغرام، ج2، ص204.</ref>

عمر بن عبدالعزیز برای پیشگیری از ورود چارپایان به درون مسجد نبوی، زنجیری بر [[باب الرحمه]] نصب کرد که آثار آن بر کناره‌های در تا سده نهم ق. برجا بود.<ref>وفاء الوفاء، ج2، ص226.</ref>

از کوشش‌های خلفای پسین بنی‌امیه در حرمین، نشانی نیست، جز آن‌که از حج‌گزاری هشام بن عبدالملک به سال 106ق.<ref>انساب الاشراف، ج10، ص456؛ تاریخ الاسلام، ج7، ص441.</ref> و تصمیم ولید بن یزید (حک: 125-127ق.) برای ساختن اتاقکی بر بام کعبه که در آن به نوشیدن شراب بپردازد، <ref>تاریخ یعقوبی، ج2، ص331؛ تاریخ طبری، ج7، ص209؛ المنتظم، ج7، ص236.</ref>  گزارشی در دست است.