تحفةالکرام (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

{{در دست ویرایش|ماه=[[آذر]]|روز=[[۱۹]]|سال=[[۱۳۹۷]]|کاربر=Masoud67 }}

 

| نویسنده        =سید مهدی بن مرتضی بن محمد (بحرالعلوم)

| به تصحیح        =محمدجواد جلالی و خالد غفوری

| تاریخ نشر      =(1425 ق.)

تحفة الکرام کتابی در تاریخ محلی مکه، نوشته [[سید مهدی بن مرتضی بن محمد]]، مشهور به [[بحرالعلوم]] (1155-1212 ق.) است.

کتاب تحفة الکرام فی تاریخ مکة و بیت‌الله الحرام از اندک آثاری است که شیعیان در تاریخ محلی [[مکه]] پدید آورده‌اند. نویسنده از دانشمندان مشهور [[امامی]] است که در [[کربلا]] زاده شد. در [[فقه]]، اصول، [[کلام]]، [[تفسیر]]، رجال و [[حدیث]] چیره‌دست بود. پدرانش از دانشمندان بزرگ امامی بودند و با برخی خاندان‌های علمی شیعه، از جمله [[مجلسی]]، خویشاوندی داشتند؛ چنان‌که خود از [[مجلسی اول]] با عنوان «جد» و از [[مجلسی دوم]] با عنوان «دایی» یاد می‌کند.<ref>. نک: الکنی و الالقاب، ج 2، ص 70.</ref>در این کتاب نویسنده با بهره بردن از منابع معتبر، به ذکر دیده‌ها و نظرات دیگران بدون اینکه خودش درباره‌ی آن‌ها داوری کند پرداخته است؛ و مطالب کتب را در قالب 52 موضوع به رشته‌ی تحریر درآورده است. این کتاب در سال (1425 ق.) توسط [[انتشارات مشعر]] به چاپ رسید.

بحر العلوم تحصیلاتش را در کربلا نزد پدرش [[مرتضی بن محمد]] (م. 1204 ق.) و شیخ [[یوسف بحرانی]] (م. 1186 ق.) آغاز کرد و از استادان [[نجف]] همچون [[شیخ مهدی فتونی عاملی]] (م. 1183 ق.)، [[شیخ محمدتقی دورقی]] (م. 1186 ق.) و [[شیخ محمدباقر هزارجریبی]] (م. 1205 ق.) بهره جست. سپس به حوزه درس [[وحید بهبهانی]] (م. 1206 ق.) در کربلا راه یافت<ref>. نک: الفوائد الرجالیه، ج 1، ص 66، مقدمه. </ref><ref>ریحانة الادب، ج 1، ص 234.</ref>و در دانش و اجتهاد به‌جایی رسید که وحید بهبهانی در اواخر عمر خود، مردم را در مسائل احتیاطی به او ارجاع می‌داد.<ref>. نک: مکارم الآثار، ج 2، ص 416.</ref>

سپس به [[مشهد]] رفت و هفت سال در آنجا ماند و نزد [[میرزا مهدی اصفهانی]] (م. 1218 ق.) به فراگیری [[فلسفه]] پرداخت. لقب «بحر العلوم» را همین حکیم به او داد.<ref>. نک: الفوائد الرجالیه، ج 1، ص 43، مقدمه. </ref><ref>اعیان الشیعه، ج 10، ص 159.</ref>وی شاگردان بسیار تربیت کرد و به شماری از آن‌ها اجازه روایت داد؛ از جمله [[سید صدرالدین عاملی]] (م. 1263 ق.)، [[شیخ جعفر نجفی]] صاحب [[کشف الغطاء]] (م. 1227 ق.) و [[سید جواد عاملی]] صاحب [[مفتاح الکرامه]] (م. 1208 ق.). <ref>. نک: روضات الجنات، ج 7، ص 202.</ref><ref>اعیان الشیعه، ج 1، ص 159-160.</ref>

بحر العلوم در اواخر سال 1193 ق. به [[حج]] رفت و دو سال در مکه اقامت گزید. از کارهای او در این مدت، تعیین دقیق [[میقات‌های احرام]]، مشخص کردن [[مواقف حج]]، تعویض سنگفرش‌های [[مسجدالحرام]] به سنگ‌های غیر معدنی که سجده بر آن‌ها صحیح است و نیز تدریس مذاهب چهارگانه فقهی بود.<ref>. نک: مکارم الآثار، ج 2، ص 417.</ref><ref>تحفة الکرام، ص 12-13، مقدمه. </ref>از او جز چند اثر در [[عبادات]] و معاملات، علم رجال<ref>. نک: الذریعه، ج 21، ص 81.</ref><ref>الفوائد الرجالیه، ج 1، ص 94-95، مقدمه. </ref><ref>مکارم الآثار، ج 2، ص 419-421.</ref>و چند رساله در [[مناسک]] و [[احکام حج]]، همانند [[اجوبة عن مسائل فی الحج]] اثری بر جای نمانده است<ref>. اعیان الشیعه، ج 10، ص 160.</ref>بحر العلوم در نجف وفات یافت و نزدیک آرامگاه [[شیخ طوسی]] به خاک سپرده شد.<ref>. اعیان الشیعه، ج 10، ص 163.</ref><ref>مکارم الآثار، ج 2، ص 426.</ref>

تحفة الکرام از اندک کتاب‌هایی است که دانشمندان شیعه در تاریخ محلی مکه نگاشته‌اند. بحر العلوم در این کتاب از منابع گوناگون و معتبر سود برده است؛ همانند کهن‌ترین اثر موجود، [[اخبار مکه ازرقی]] (برای نمونه رجوع شود به صفحات<ref>تحفةالکرامة، ص 48، 51، 53، 202 </ref>)، [[اخبار مکه فاکهی]] (برای نمونه رجوع شود به صفحات<ref>تحفةالکرامة، ص 45 </ref>)، [[شفاء الغرام]](برای نمونه رجوع شود به صفحات<ref>تحفةالکرامة، ص 41، 88، 91 </ref>)، [[الجامع اللطیف]] (برای نمونه رجوع شود به صفحات<ref>تحفةالکرامة، ص 143-144، 155 </ref>) و [[الاعلام باعلام بیت الله الحرام]]. (برای نمونه رجوع شود به صفحات<ref>تحفةالکرامة، ص 50، 56، 209 </ref>)

مبنای بحر العلوم در این کتاب، جز در مواردی‌اندک (برای نمونه رجوع شود به صفحات<ref>تحفةالکرامة، ص 176</ref>) گزارش دیدگاه‌ها و سخنان دیگران است، بی‌آنکه خود داوری کند. او افزون بر پرداختن به تاریخ محلی مکه، به بیان احکام فقهی حج و [[حرم]] نیز نظر داشته است. (برای نمونه رجوع شود به صفحات<ref>تحفةالکرامة، ص 181-182 </ref>)

تحفة الکرام حاوی 22 موضوع اصلی است که برخی از مهم‌ترین موارد آن‌ها بدین قرارند: [[کعبه]] و ویژگی‌های ظاهری و تعداد دفعات ساخت‌وساز آن <ref>تحفةالکرامة، ص 41-124.</ref>، [[حجرالأسود]] و ویژگی‌های ظاهری و پیشینه و فضیلت آن <ref>تحفةالکرامة، ص 127-136</ref>، [[رکن یمانی]] و فضیلت و رخدادهای تاریخی مربوط به آن <ref>تحفةالکرامة، ص 139-140</ref>، [[شاذروان]] و ویژگی‌های ظاهری و جواز [[طواف]] آن <ref>تحفةالکرامة، ص 149-152</ref>، [[حجر اسماعیل]] و اندازه و حدود و ویژگی‌های ظاهری آن و پیشینه تاریخی و تغییرها و نوسازی‌های آن <ref>تحفةالکرامة، ص 165-168</ref>، [[مقام ابراهیم]] و سبب ایستادن حضرت ابراهیم بر آن و اندازه و حدود و مسائل فقهی مربوط به آن و پیشینه تاریخی و تغییرهایی که گویا براثر سیل در آن پدید آمده‌اند <ref>تحفةالکرامة، ص 179-184.</ref>، [[زمزم]] و چگونگی پیدایش این چشمه و تغییرهای تاریخی آن و نام‌هایش <ref>تحفةالکرامة، ص 187-196</ref>؛

[[مسجدالحرام]] و حدود آن و تغییرهایش و مباحثی ازاین‌دست که نخست هیچ دیوار و بنایی پیرامون آن نبوده است و مردم مکه برای بزرگداشتش دیوار و خانه‌هایی پیرامون آن ساخته‌اند <ref>تحفةالکرامة، ص 199-214</ref>، [[مَسْعی]] و حدود و طول آن و پاسخ به این اشکال فقهی که سعی از کارهای تعبدی است و باید در محل ویژه آن صورت بگیرد، درحالی‌که بعضی از قسمت‌های مَسْعی در حال حاضر با دوران [[پیامبر (ص)]] متفاوت است <ref>تحفةالکرامة، ص 217-226</ref>، مکه و تاریخ و حدود و نام‌هایش و هشت نام قرآنی آن <ref>تحفةالکرامة، ص 229-234</ref>، حرم و سبب نام‌گذاری آن، حدود جغرافیایی حرم و علامات و انصاب آن <ref>تحفةالکرامة، ص 235-243</ref>، [[عرفه]] و حدود آن <ref>تحفةالکرامة، ص 245-250</ref>، [[منا]] و حدود و اندازه آن، [[جمرات]] و موضع آن و حکم فقهی [[رمی جمرات]]، [[محصّب]] و محدوده و نام‌های آن <ref>تحفةالکرامة، ص 253-264</ref> و نیز ملحقات شامل جهات [[قبله]] دیگر کشورها، مختصری از زندگی پیامبر (ص) و ایمان اجدادش. <ref>تحفةالکرامة، ص 293-300</ref>

==چاپ‌های کتاب==

[[محمدجواد جلالی]] و [[خالد غفوری]] کتاب را با بهره‌گیری از نسخه‌ای خطی که با نسخه معتبر خطی مؤلف مقابله شده، تصحیح کرده و در 344 صفحه و قطع وزیری به سال (1425 ق.) در انتشارات مشعر به چاپ رسانده‌اند.

'''*اعیان الشیعه''': محسن امین (م. 1371 ق.)، به کوشش حسن امین، بیروت، دار التعارف، 1403 ق؛

'''*الذریعة الی تصانیف الشیعه''': آقا بزرگ تهرانی (م. 1348 ش.)، بیروت، دار الاضواء، 1403 ق؛

'''*روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات''': محمدباقر خوانساری (م. 1313 ق.)، تهران، اسماعیلیان، 1392 ق؛

'''*ریحانة الادب''': محمدعلی مدرس تبریزی (م. 1333 ق.)، تهران، خیام، 1369 ش؛

'''*الفوائد الرجالیه''': محمدمهدی بحر العلوم (م. 1212 ق.)، به کوشش محمدصادق و حسین، تهران، مکتبة الصادق، 1363 ش؛

'''*الکنی و الالقاب''': شیخ عباس قمی (م. 1359 ق.)، تهران، مکتبة الصدر، 1397 ق؛

'''*مکارم الآثار در احوال رجال دوره قاجار''': محمدعلی حبیب‌آبادی (م. 1396 ق.)، اصفهان، نفائس مخطوطات، 1337 ق.