تحفةالکرام (کتاب)
 | |
| پدید آورندگان | |
|---|---|
| نویسنده | سید مهدی بن مرتضی بن محمد (بحرالعلوم) |
| تصحیح | محمدجواد جلالی و خالد غفوری |
| تاریخ نگارش | (قرن 12 ق.) |
| محتوا | |
| موضوع | تاریخ |
| زبان | عربی |
| نشر | |
| تعداد جلد | 1 |
| تعداد صفحات | 344 |
| قطع | وزیری |
| ناشر | انتشارات مشعر |
| محل نشر | تهران |
| تاریخ نشر | (1425 ق.) |
تحفة الکرام فی تاریخ مکة و بیتالله الحرام کتابی در تاریخ مکه، نوشته سید مهدی بن مرتضی بن محمد، مشهور به بحرالعلوم (1155-1212 ق.) از فقهای سرشناس سده دوازدهم قمری است.
این کتاب از اندک آثاری است که شیعیان در تاریخ محلی مکه پدید آورده‌اند. در این کتاب نویسنده با بهره بردن از منابع معتبر، به ذکر دیده‌ها و نظرات دیگران بدون اینکه خودش درباره‌ی آن‌ها داوری کند پرداخته است و افزون بر پرداختن به تاریخ مکه، به بیان احکام فقهی حج و حرمین نیز نظر داشته است و مطالب کتاب را در قالب 52 موضوع به رشته‌ی تحریر درآورده است. این کتاب در سال (1425 ق.) توسط انتشارات مشعر به چاپ رسید.
معرفی نویسنده[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بحر العلوم تحصیلاتش را در کربلا نزد پدرش مرتضی بن محمد (م. 1204 ق.) و شیخ یوسف بحرانی (م. 1186 ق.) آغاز کرد و از استادان نجف همچون شیخ مهدی فتونی عاملی (م. 1183 ق.)، شیخ محمدتقی دورقی (م. 1186 ق.) و شیخ محمدباقر هزارجریبی (م. 1205 ق.) بهره جست. سپس به حوزه درس وحید بهبهانی (م. 1206 ق.) در کربلا راه یافت[۱] و در دانش و اجتهاد به‌جایی رسید که وحید بهبهانی در اواخر عمر خود، مردم را در مسائل احتیاطی به او ارجاع می‌داد.[۲]
سپس به مشهد رفت و هفت سال در آنجا ماند و نزد میرزا مهدی اصفهانی (م. 1218 ق.) به فراگیری فلسفه پرداخت. لقب «بحر العلوم» را میرزا مهدی به او داد.[۳] وی شاگردان بسیار تربیت کرد و به شماری از آن‌ها اجازه روایت داد؛ از جمله سید صدرالدین عاملی (م. 1263 ق.)، شیخ جعفر نجفی صاحب کشف الغطاء (م. 1227 ق.) و سید جواد عاملی صاحب مفتاح الکرامه (م. 1208 ق.).[۴]
دوران اقامت در مکه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
بحر العلوم در اواخر سال 1193 ق. به حج رفت و دو سال در مکه اقامت گزید. از کارهای او در این مدت، تعیین دقیق میقات‌های احرام، مشخص کردن مواقف حج، تعویض سنگفرش‌های مسجدالحرام به سنگ‌های غیر معدنی که سجده بر آن‌ها صحیح است و نیز تدریس مذاهب چهارگانه فقهی بود.[۵] از او جز چند اثر در عبادات و معاملات، علم رجال[۶] و چند رساله در مناسک و احکام حج، همانند اجوبة عن مسائل فی الحج اثری بر جای نمانده است[۷] بحر العلوم در نجف وفات یافت و نزدیک آرامگاه شیخ طوسی به خاک سپرده شد.[۸]
محتوای کتاب[ویرایش | ویرایش مبدأ]
تحفة الکرام از اندک کتاب‌هایی است که دانشمندان شیعه در تاریخ محلی مکه نگاشته‌اند. بحر العلوم در این کتاب از منابع گوناگون و معتبر سود برده است؛ همانند کهن‌ترین اثر موجود، اخبار مکه ازرقی [۹] ، اخبار مکه فاکهی [۱۰]، شفاء الغرام[۱۱] ، الجامع اللطیف[۱۲] و الاعلام باعلام بیت الله الحرام. [۱۳]
مبنای بحر العلوم در این کتاب، جز در مواردی‌اندک[۱۴] گزارش دیدگاه‌ها و سخنان دیگران است، بی‌آنکه خود داوری کند. او افزون بر پرداختن به تاریخ محلی مکه، به بیان احکام فقهی حج و حرم نیز نظر داشته است. [۱۵]
بخش‌های کتاب[ویرایش | ویرایش مبدأ]
تحفة الکرام حاوی 22 موضوع اصلی است که برخی از مهم‌ترین موارد آن‌ها بدین قرارند:
- کعبه و ویژگی‌های ظاهری و تعداد دفعات ساخت‌وساز آن[۱۶]
- حجرالأسود و ویژگی‌های ظاهری و پیشینه و فضیلت آن[۱۷]
- رکن یمانی و فضیلت و رخدادهای تاریخی مربوط به آن[۱۸]
- شاذروان و ویژگی‌های ظاهری و جواز طواف آن[۱۹]
- حجر اسماعیل و اندازه و حدود و ویژگی‌های ظاهری آن و پیشینه تاریخی و تغییرها و نوسازی‌های آن[۲۰]
- مقام ابراهیم و سبب ایستادن حضرت ابراهیم بر آن و اندازه و حدود و مسائل فقهی مربوط به آن و پیشینه تاریخی و تغییرهایی که گویا براثر سیل در آن پدید آمده‌اند[۲۱]
- زمزم و چگونگی پیدایش این چشمه و تغییرهای تاریخی آن و نام‌هایش[۲۲] ؛
- مسجدالحرام و حدود آن و تغییرهایش و مباحثی ازاین‌دست که نخست هیچ دیوار و بنایی پیرامون آن نبوده است و مردم مکه برای بزرگداشتش دیوار و خانه‌هایی پیرامون آن ساخته‌اند[۲۳]
- مَسْعی و حدود و طول آن و پاسخ به این اشکال فقهی که سعی از کارهای تعبدی است و باید در محل ویژه آن صورت بگیرد، درحالی‌که بعضی از قسمت‌های مَسْعی در حال حاضر با دوران پیامبر(ص) متفاوت است[۲۴] ،
- مکه و تاریخ و حدود و نام‌هایش و هشت نام قرآنی آن[۲۵]
- حرم و سبب نام‌گذاری آن، حدود جغرافیایی حرم و علامات و انصاب آن[۲۶]
- عرفه و حدود آن[۲۷]
- منا و حدود و اندازه آن، جمرات و موضع آن و حکم فقهی رمی جمرات
- محصّب و محدوده و نام‌های آن[۲۸]
- ملحقات شامل جهات قبله دیگر کشورها، مختصری از زندگی پیامبر(ص) و ایمان اجدادش.[۲۹]
چاپ‌های کتاب[ویرایش | ویرایش مبدأ]
محمدجواد جلالی و خالد غفوری کتاب را با بهره‌گیری از نسخه‌ای خطی که با نسخه معتبر خطی مؤلف مقابله شده، تصحیح کرده و در 344 صفحه و قطع وزیری به سال (1425 ق.) در انتشارات مشعر به چاپ رسانده‌اند.
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ . نک: الفوائد الرجالیه، ج 1، ص 66، مقدمه. ریحانة الادب، ج 1، ص 234.
- ↑ . نک: مکارم الآثار، ج 2، ص 416.
- ↑ . نک: الفوائد الرجالیه، ج 1، ص 43، مقدمه. اعیان الشیعه، ج 10، ص 159.
- ↑ . نک: روضات الجنات، ج 7، ص 202. اعیان الشیعه، ج 1، ص 159-160.
- ↑ . نک: مکارم الآثار، ج 2، ص 417. تحفة الکرام، ص 12-13، مقدمه.
- ↑ . نک: الذریعه، ج 21، ص 81. الفوائد الرجالیه، ج 1، ص 94-95، مقدمه. مکارم الآثار، ج 2، ص 419-421.
- ↑ . اعیان الشیعه، ج 10، ص 160.
- ↑ . اعیان الشیعه، ج 10، ص 163. مکارم الآثار، ج 2، ص 426.
- ↑ تحفةالکرامة، ص 48، 51، 53، 202
- ↑ تحفةالکرامة، ص 45
- ↑ تحفةالکرامة، ص 41، 88، 91
- ↑ تحفةالکرامة، ص 143-144، 155
- ↑ تحفةالکرامة، ص 50، 56، 209
- ↑ تحفةالکرامة، ص 176
- ↑ تحفةالکرامة، ص 181-182
- ↑ تحفةالکرامة، ص 41-124.
- ↑ تحفةالکرامة، ص 127-136
- ↑ تحفةالکرامة، ص 139-140
- ↑ تحفةالکرامة، ص 149-152
- ↑ تحفةالکرامة، ص 165-168
- ↑ تحفةالکرامة، ص 179-184.
- ↑ تحفةالکرامة، ص 187-196
- ↑ تحفةالکرامة، ص 199-214
- ↑ تحفةالکرامة، ص 217-226
- ↑ تحفةالکرامة، ص 229-234
- ↑ تحفةالکرامة، ص 235-243
- ↑ تحفةالکرامة، ص 245-250
- ↑ تحفةالکرامة، ص 253-264
- ↑ تحفةالکرامة، ص 293-300
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل تحفة الکرام فی تاریخ مکة و بیتالله الحرام.
*اعیان الشیعه: محسن امین (م. 1371 ق.)، به کوشش حسن امین، بیروت، دار التعارف، 1403 ق؛
*الذریعة الی تصانیف الشیعه: آقا بزرگ تهرانی (م. 1348 ش.)، بیروت، دار الاضواء، 1403 ق؛
*روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات: محمدباقر خوانساری (م. 1313 ق.)، تهران، اسماعیلیان، 1392 ق؛
*ریحانة الادب: محمدعلی مدرس تبریزی (م. 1333 ق.)، تهران، خیام، 1369 ش؛
*الفوائد الرجالیه: محمدمهدی بحر العلوم (م. 1212 ق.)، به کوشش محمدصادق و حسین، تهران، مکتبة الصادق، 1363 ش؛
*الکنی و الالقاب: شیخ عباس قمی (م. 1359 ق.)، تهران، مکتبة الصدر، 1397 ق؛
*مکارم الآثار در احوال رجال دوره قاجار: محمدعلی حبیب‌آبادی (م. 1396 ق.)، اصفهان، نفائس مخطوطات، 1337 ق.