چاه اهاب
چاه اِهاب، در حره غربی شهر مدینه قرار داشته و به سبب متبرک بودن آن، چاه زمزم نیز خوانده می‌شود. این چاه در حرم مدینه واقع شده، حضرت محمد(ص) از آب آن نوشیده و آن را متبرک دانسته است.
 تصویر چاهی که به گمان، چاه اهاب است. | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | چاه زمزم. |
| اطلاعات جغرافیایی | |
| مکان | نزدیک مدینه قدیم، واقع در حره غربی |
| باورها و آیین‌ها | |
| ویژگی یاد شده در متون مذهبی | حضرت محمد(ص) از آب آن نوشیده و آن را متبرک دانسته است. |
|
| |
تا سده یازدهم قمری، چاه و باغ پیرامونی آن وجود داشته و از وضعیت آن در دوره‌های بعدی آگاهی در دست نیست.
مکان ویرایش
چاه اهاب، در نزدیکی مدینه،[۱] در حره غربی قرار داشته و یکی از چاه‌های متبرک مدینه بوده است.[۲]
نام ویرایش
نام این چاه بیشتر با عنوان اِهاب شناخته می‌شود؛ ولی صورت‌های مختلف وهاب،[۳] یهاب، نهاب[۴] و الهاب[۵] هم ضبط یا خوانده شده که به نظر می‌رسد ناشی از تصحیف باشد. آگاهی از وجه نامگذاری این چاه به اهاب و نیز تاریخ حفر و نام حفرکننده آن در دست نیست.
گاه ناحیه و زمین‌های پیرامون چاه، «اهاب» خوانده شده و از باب تسمیه جزء به کل، چاه را نیز اهاب نامگذاری کرده‌اند.[۶] چاه اهاب، با نام چاه زمزم نیز شناخته می‌شود.[۷] سبب نامگذاری این چاه به زمزم به جهت تبرک جستن به آب آن،[۸] و نیز آب زیاد آن[۹] یا بر اثر انتقال آب آن به شهرهای دور[۱۰] بوده است. برخی، سبب نامگذاری آن به زمزم را گفته حضرت محمد(ص) درباره متبرک بودن این چاه دانسته‌اند.[۱۱]
پیشینه ویرایش
چاه اهاب در زمین متعلق به سعد بن عثمان، پدر عبادة بن سعد، از اصحاب حضرت محمد(ص) واقع بوده است.[۱] بر پایه گزارشی، عبدالله بن عباده، گنجشک پناه گرفته در دهانه چاه اهاب را شکار می‌کرد و وقتی شنید که حضرت محمد(ص) میانه دو حره مدینه را حرام اعلام کرده است،[یادداشت ۱] آن گنجشک‌ها را رها کرد.[۱۲] این گزارش، می‌رساند که چاه اهاب جزء حرم مدینه بوده است.
در نقلی کمتر شناخته شده، از خریدن چاه اهاب توسط عثمان بن عفان سخن رفته است. در توضیح این گزارش آمده که زمانی که پیامبر(ص) از صاحب چشمه‌ای به نام رومه خواست تا در عوض چشمه‌ای در بهشت، آب چشمه خود را برای استفاده عموم مسلمانان وقف نماید، عثمان با خرید چشمه رومه در این کار پیشقدم شد.[۱۳] بر این پایه، برخی احتمال داده‌اند که پس از آن، عثمان چاه اهاب را در کنار چشمه حفر کرده و آب چشمه را به این چاه رسانده است.[۱۴]
بعدها اسماعیل بن ولید محرومی در داخل بستان و باغستانی که چاه اهاب در آن بوده، برای خود قصری ساخت که آثار آن تا سده دهم قمری باقی بوده است.[۱۵]
نوشیدن پیامبر(ص) ویرایش
عبادة بن سعد، روزی شاهد بوده که حضرت محمد(ص) از آب چاه ارهاب نوشیده[۱۶] و آن را متبرک دانسته است؛ سپس از گسترش و عمران مدینه تا کناره چاه اهاب خبر داده است.[۱۷]
امروزه ویرایش
برخی منابع سده یازدهم قمری، در توصیف چاه و باغ پیرامونی آن، از کیفیت چاه و سرسبزی فراوان باغ آن یاد کرده‌اند.[۱۸] از وضعیت چاه در دوره‌های بعدی آگاهی در دست نیست.
پانویس ویرایش
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ بهجة النفوس ج1، ص246 «پاورقی»؛ تاریخ معالم المدینه، ص268.
- ↑ وفاء الوفا ج4، ص17.
- ↑ هدایة الحجاج ص213.
- ↑ معالم الاثیره ص33.
- ↑ سبل الهدی ج7، ص223؛ وفاء الوفا ج3، ص126.
- ↑ بهجة النفوس ج1، ص246؛ موسوعه مرآة الحرمین ج4، ص850.
- ↑ بهجة النفوس ج1، ص320-321؛ تاریخ معالم المدینه، ص268.
- ↑ وفاء الوفاء، ج4، ص21.
- ↑ تاریخ المدینه، نهروالی، ص68.
- ↑ وفاء الوفا ج4ص21.
- ↑ الجواهر الثمینه، ص122؛ موسوعه مرآة الحرمین، ج4، ص776
- ↑ المعرفة و التاریخ، ج1، ص317، وفاءالوفا ج1، ص88.
- ↑ المعجم الکبیر، ج2، ص 41؛ تاریخ دمشق، ج39، ص71؛ نک: تاریخ المدینه، ابن شبه، ج1، ص152-155.
- ↑ سبل الهدی، ج7، ص231
- ↑ وفاء الوفاء، ج3، ص126-127.
- ↑ سبل الهدی، ج7، ص224.
- ↑ وفاء الوفا، ج3، ص126، الجواهر الثمینه، ص122؛ تاریخ معالم المدینه، ص268-269.
- ↑ الجواهر الثمینه، ص122.
منابع ویرایش
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل چاه اهاب.
- بهجة النفوس و الاسرار، عبدالله المرجانی (م. ۶۹۹ق)، به کوشش محمد عبدالوهاب، بیروت، دارالغرب الاسلامی، ۲۰۰۲م.
- تاریخ المدینة المنوره (اخبار المدینه النبویه)، عمر بن شبّه النمیری (م. ۲۶۲ق)، به کوشش فهیم محمد شلتوت، قم، دارالفکر، ۱۳۶۸ش.
- تاریخ مدینه دمشق، علی بن الحسن ابن عساکر (م. ۵۷۱ق)، به کوشش علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
- تاریخ معالم المدینه المنوره ق‍دی‍م‍ا و ح‍دی‍ث‍ا، احمد یاسین الخیاری (م. ۱۳۸۰ق)، ریاض، مکتبه الملک فهد، ۱۴۱۹ق.
- الجواهر الثمینه فی محاسن المدینه، محمد کبریت الحسینی (م ۱۰۷۰ق)، به کوشش محمد حسن اسماعیل، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.
- سبل الهدی و الرشاد فی سیره خیر العباد، محمد بن یوسف الشمس الشامی (م. ۹۴۲ق)، به کوشش عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
- المعالم الاثیره، محمد محمد حسن شراب، بیروت، دارالقلم، ۱۴۱۱ق.
- المعجم الکبیر، سلیمان بن احمد الطبرانی (۲۶۰–۳۶۰ق)، به کوشش حمدی عبدالمجید السلفی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق.
- المعرفة و التاریخ، یعقوب بن سفیان الفسوی (م. ۲۷۷ق)، به کوشش العمری، بیروت، الرساله، ۱۴۰۱ق.
- موسوعه مرآة الحرمین الشریفین، ایوب صبری باشا (م. ۱۲۹۰ق)، القاهره، دارالآفاق العربیه، ۱۴۲۴ق.
- وفاء الوفاء باخبار دارالمصطفی، علی بن عبدالله السمهودی (م. ۹۱۱ق)، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۲۰۰۶م.
- هدایة الحجاج (سفرنامه مکه)، سید محمد رضا طباطبایی، به کوشش جعفریان، قم، مورخ، ۱۳۸۶ش.