انس بن نضر
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | انس بن نضر بن ضمضم |
| محل زندگی | مدینه |
| مهاجر/انصار | انصار |
| نسب/قبیله | از تیره بنی‌نجار قبیله خزرج |
| خویشان سرشناس | انس بن مالک |
| درگذشت/شهادت | (2ق.)، جنگ احدشهادت |
| مشخصات دینی | |
| حضور در جنگ‌ها | جنگ احد |
| دلیل شهرت | از شهدای جنگ احد |
انس بن نضر از انصار و شهدای اُحد می‌باشد. از زندگی وی تا قبل از جنگ احد آگاهی وجود ندارد. انس به دلیل نامعلوم در جنگ بدر شرکت نکرد به‌خاطر همین باحسرت از آن یاد می‌کرد و با خدا عهد بست اگر جنگی پیش بیاید با همه توان در رکاب پیامبر بجنگد. انس مشتاقانه در نبرد اُحد شرکت کرد و به شایعه قتل پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌‌و‌آله‌وسلّم) گوش نداد و برخلاف بعضی از صابه همچون عمر و طلحه که سخنان مأیوسانه می‌زدند مسلمانان را تشویق به ادامه جنگ می‌کرد و خود نیز به طرف دشمنان حمله می‌کرد تااینکه به دست سُفیان بن عُوَیف کنانی به شهادت رسید.
نام و نسب[ویرایش | ویرایش مبدأ]
انس بن نضر بن ضمضم از تیره بنی‌نجار قبیله خزرج و عموی انس بن مالک، خادم رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌‌و‌آله‌وسلّم) است.[۱]
قبل از جنگ احد[ویرایش | ویرایش مبدأ]
از زندگی انس تا پیش از نبرد اُحد (3ق.) آگاهی در دست نیست؛ جز این‌که چون ربیع، خواهر انس، دندان کنیزی از انصار را شکست و رسول خدا به درخواست اطرافیان کنیز، حکم به قصاص داد، انس به خدا سوگند یاد کرد و از پیامبر خواست تا از قصاص وی درگذرد. رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌‌و‌آله‌وسلّم) با گرفتن رضایت اطرافیان کنیز برای دریافت ارش به جای قصاص، فرمود: از بندگان اگر کسی به خدا سوگند یاد کند، خداوند خواسته‌اش را اجابت می‌کند.[۲]
انس به سببی نامعلوم در نبرد بدر (2ق.) شرکت نداشت. ازاین‌رو، با حسرت از آن یاد می‌کرد و با خدای خود عهد بسته بود که اگر نبردی دیگر پیش آید، با همه توان در رکاب پیامبر بجنگد.[۳]
شرکت در جنگ احد[ویرایش | ویرایش مبدأ]
در نقلی از انس بن مالک، آیه 23 احزاب: ( مِنَ المُؤمِنینَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللهَ عَلَیهِ فَمِنهُم مَن قَضی نَحبَهُ وَ مِنهُم مَن یَنتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبدیلاً) [۴]درباره عمویش انس بن نضر و شماری دیگر نازل شد که پیمان بستند در پی بدر، رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌‌و‌آله‌وسلّم) را در جنگ‌ها همراهی کنند.[۵]از همین‌رو، انس مشتاقانه در نبرد اُحد شرکت کرد. او در پی شایعه کشته شدن پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌‌و‌آله‌وسلّم) در این نبرد، در حالی که بسیاری از اصحاب رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌‌و‌آله‌وسلّم) روحیه و انگیزه مبارزه را از دست داده بودند و حتی شماری از آنان در اندیشه گرفتن امان‌نامه از ابوسفیان از طریق عبدالله بن ابیّ، رهبر منافقان، بودند، مسلمانان را به مبارزه با مشرکان دعوت کرد.[۶]
بر پایه گزارش سیره‌نویسان[۷]و تاریخ‌نگاران، [۸] انس در پی پیروزی نخست مسلمانان و شکست پسین که با سرپیچی از فرمان رسول خدا رخ داد، با شنیدن سخنان مایوسانه برخی صحابه همچون عمر و طلحه که بر اثر شایعه قتل پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌‌و‌آله‌وسلّم) از نبرد دست کشیده بودند، ضمن سرزنش این افراد، آنان را به ادامه نبرد تا کشته شدن در راهی که پیامبر در آن راه کشته شده بود، فراخواند. او با بیان شرمندگی از کردار مسلمانان در پیشگاه الهی و بیزاری جستن از جنایات مشرکان، بر آنان هجوم برد[۹]و با مشاهده سعد بن معاذ، از صحابه و بزرگ اوس، از استشمام بوی بهشت به وی خبر داد.[۱۰]
شهادت و نزول آیه[ویرایش | ویرایش مبدأ]
انس به نبرد با دشمنان ادامه داد تا به دست سُفیان بن عُوَیف کنانی به شهادت رسید.[۱۱]
برخی مفسران نزول آیه 144 آل عمران را در همین زمینه دانسته[۱۲]و انس را از مصداق‌های ( الشَّاکِرین) یاد کرده‌اند که نبرد را ترک نکرد و به شهادت رسید: ( وَ ما مُحَمَّدٌ اِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ اَ فَاِنْ ماتَ اَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلی اَعْقابِکُمْ وَ مَنْ یَنْقَلِبْ عَلی عَقِبَیْهِ فَلَنْ یَضُـرَّ اللهَ شَیْئاً وَ سَیَجْزِی اللهُ الشَّاکِرینَ). [۱۳]
زخم‌ها و جراحات[ویرایش | ویرایش مبدأ]
انس از کسانی بود که مشرکان در اُحد، بدنش را مثله کردند و بیش از 70 یا 80 اثر زخم در بدنش دیده می‌شد.[۱۴]وجود جراحت‌های فراوان در صورت او[۱۵]سبب شد که به سختی شناسایی گردد. از این رو، خواهرش از روی انگشتان[۱۶]و به نقلی از لباسش وی را شناخت.[۱۷]
با توجه به گزارش‌های تاریخی[۱۸]می‌توان حدس زد که انس نیز کنار دیگر شهیدان اُحد در محل شهادتش دفن گشته و به مدینه منتقل نشده است.
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- ↑ انساب الاشراف، ج1، ص406؛ جمهرة انساب العرب، ص351؛ الاستیعاب، ج1، ص108.
- ↑ مسند احمد، ج3، ص128؛ صحیح البخاری، ج5، ص188؛ المبسوط، ج7، ص5.
- ↑ صحیح البخاری، ج3، ص205؛ مجمع البیان، ج8، ص549.
- ↑ تفسیر ابن ابی حاتم، ج9، ص312- 314؛ مجمع البیان، ج8، ص549.
- ↑ صحیح البخاری، ج6، ص22؛ اسباب النزول، ص366-367؛ الدر المنثور، ج5، ص191.
- ↑ تاریخ طبری، ج2، ص520؛ تفسیر ثعلبی، ج3، ص176؛ البدایة و النهایه، ج4، ص23، 31.
- ↑ السیرة النبویه، ج2، ص83؛ المغازی، ج1، ص280؛ دلائل النبوه، ج3، ص244-245.
- ↑ تاریخ طبری، ج2، ص517؛ البدایة و النهایه، ج4، ص34؛ تاریخ الاسلام، ج2، ص184، 188.
- ↑ المغازی، ج1، ص281؛ الاستیعاب، ج1، ص108؛ الکامل، ج2، ص157.
- ↑ الاستیعاب، ج1، ص109؛ تاریخ الاسلام، ج2، ص184.
- ↑ المغازی، ج1، ص307؛ انساب الاشراف، ج1، ص406.
- ↑ المحرر الوجیز، ج1، ص517؛ البحر المحیط، ج3، ص365؛ تفسیر ثعالبی، ج2، ص116-117.
- ↑ جامع البیان، ج4، ص72-74؛ تفسیر ثعلبی، ج3، ص177؛ مجمع البیان، ج2، ص849.
- ↑ السیرة النبویه، ج2، ص83؛ تاریخ طبری، ج2، ص517-518؛ الاستیعاب، ج1، ص109؛ البدایة و النهایه، ج4، ص32.
- ↑ المغازی، ج1، ص280؛ الاستیعاب، ج1، ص109.
- ↑ السیرة النبویه، ج2، ص83؛ البدایة و النهایه، ج4، ص34-35.
- ↑ المغازی، ج1، ص280؛ الاستیعاب، ج1، ص109.
- ↑ نک: وفاء الوفاء، ج3، ص115.
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
محتوای این مقاله برگرفته شده از: دانشنامه حج و حرمین شریفین مدخل انس بن نضر.
- اسباب النزول: الواحدی (م. 468ق.)، به کوشش کمال بسیونی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1411ق.
- الاستیعاب: ابن‌عبدالبر (م. 463ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، 1412ق.
- انساب الاشراف: البلاذری (م. 279ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، 1417ق.
- البحر المحیط: ابوحیان الاندلسی (م. 754ق.)، بیروت، دار الفکر، 1412ق.
- البدایة و النهایه: ابن‌کثیر (م. 774ق.)، بیروت، مکتبة المعارف.
- تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر: الذهبی (م. 748ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، 1410ق.
- تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): الطبری (م. 310ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- تفسیر ابن ابی حاتم (تفسیر القرآن العظیم): ابن ابی حاتم (م. 327ق.)، به کوشش اسعد محمد، بیروت، المکتبة العصریه، 1419ق.
- تفسیر ثعالبی (الجواهر الحسان): الثعالبی (م. 875ق.)، به کوشش عبدالفتاح و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1418ق.
- تفسیر ثعلبی (الکشف و البیان): الثعلبی (م. 427ق.)، به کوشش ابن عاشور، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1422ق.
- جامع البیان: الطبری (م. 310ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1412ق.
- جمهرة انساب العرب: ابن حزم (م. 456ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.
- الدر المنثور: السیوطی (م. 911ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1365ق.
- دلائل النبوه: البیهقی (م. 458ق.)، به کوشش عبد المعطی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1405ق.
- السیرة النبویه: ابن‌هشام (م. 8-213ق.)، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، المکتبة العلمیه.
- صحیح البخاری: البخاری (م. 256ق.)، بیروت، دار الفکر، 1401ق.
- الکامل فی التاریخ: ابن اثیر (م. 630ق.)، بیروت، دار صادر، 1385ق.
- المبسوط فی فقه الامامیه: الطوسی (م. 460ق.)، به کوشش بهبودی، تهران، مکتبة المرتضوی.
- مجمع البیان: الطبرسی (م. 548ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1406ق.
- المحرر الوجیز: ابن عطیة الاندلسی (م. 546ق.)، به کوشش عبدالسلام، لبنان، دار الکتب العلمیه، 1413ق.
- مسند احمد: احمد بن حنبل (م. 241ق.)، بیروت، دار صادر.
- المغازی: الواقدی (م. 207ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، 1409ق.
- وفاء الوفاء: السمهودی (م. 911ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، 2006م.