سامراء
 | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| کشور | عراق |
| استان | صلاح‌الدین |
| زبان | عربی |
| نژاد | عرب |
| ادیان | اسلام |
| مذهب | اهل سنت |
| اطلاعات تاریخی | |
| نام قدیم | سرّ من رای |
| سال تأسیس | 221 ه ق |
| مکان‌های تاریخی | مسجد جامع |
| اماکن | |
| زیارتگاه | آستان مقدس امامین عسکریین(ع) |
سامراء، یکی از شهرهای شمالی کشور عراق بوده و آستان مقدس امامین عسکریین(ع) در آن قرار دارد.
به گفته باستان‌شناسان نام سامرا از نام آشوری سرمارتا تحریف شده است. این شهر به دست معتصم یکی از خلفای عباسی به عنوان پایتخت خلافت عباسیان به دست بهترین معماران و هنرمندان ساخته شد. در دوره عباسی این شهر به نام سر من رای شهرت داشت.
این شهر تا دوره خلافت معتضد عباسی مرکز خلافت بود اما معتضد پایتخت خلافت را به بغداد بازگرداند. از آن به بعد این شهر از رونق افتاد. شهر فعلی سامرا در دوره عثمانی با مرکزیت حرمین عسکریین(ع) ساخته شد و تا الآن توسعه چندانی نداشته است.
معرفی اجمالی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
شهر سامرا در ساحل سمت راست (شرقی) رود دجله و در فاصله حدود 120 کیلومتری شمال بغداد، واقع است. گویا در محل این شهر، در دوره پیش از اسلام، روستای کوچکی وجود داشته است. هرزفلد، باستانشناس آلمانی، در محل این شهر، ظروف سفالی، از هزاره ششم قبل از میلاد، یافته است که نشاندهنده قدمت منطقه است.
واژه‌شناسی[ویرایش | ویرایش مبدأ]
درباره ریشه تاریخی نام سامرا، گفتهاند که این واژه، در اصل یک نام آرامی است که همانند سایر نامهای آرامی، نظیر کربلا، عکبرا و حَرَورا، با الف مقصوره (بدون همزه) نگاشته میشود. به عقیده هرزفلد، این کلمه، تحریف نام آشوری این منطقه، یعنی «سرمارتا» است که در کتیبههای دوره آشوری، ذکر شده است.[۱]
بر اساس برخی اقوال عامیانه رایج در دوره اسلامی، بنیان سامرا به سام، فرزند حضرت نوح (علیه‌السّلام)، نسبت داده شده است.[۲] پس از تأسیس شهر اسلامی سامرا در دوره بنیعباس، این شهر به نام «سُرَّ مَن رای» نامیده شد و تا مدتها بدین نام مشهور بود.
در اینباره نقل کردهاند زمانی که معتصم عباسی، از نام این منطقه (سامرا) آگاه شد، آن را «سرّ من رای» نامید.[۳] اما برخی، لفظ سامرا را تحریف نام دوره اسلامی آن میدانند.[۴] با این حال تقریباً مسلم است که واژه سامرا، ریشه در نامهای کهنی دارد که مدتها پیش از اسلام، بر این منطقه اطلاق میشده است.
تأسیس شهر سامرا[ویرایش | ویرایش مبدأ]
ساختن شهر اسلامی سامرا، در سال 221 ه.ق، به دستور معتصم عباسی، آغاز شد.[۵] او برای این منظور، بهترین معماران و هنرمندان را از مناطق مختلف جهان اسلام، جلب کرد تا آنها شهری لایق مرکز خلافت، بنا کنند. برای این شهر، بخشها و محلات مختلفی برای سکونت طبقات مختلف اجتماعی، از جمله نظامیان، دولتمردان و عموم مردم، اختصاص داده شد و همچنین در آن، مسجد جامع و بازارهایی ساخته شد.
چندی بعد، متوکل عباسی مسجد جامع را به علت مساحت کم آن، خراب کرد و بهجای آن، مسجد عظیمی را که بقایای آن، تا به امروز باقی است، بنا کرد. همچنین به دستور وی، شهر دیگری به نام «متوکلیه»، نزدیک سامرا ساختند که درباریان وی، به آنجا منتقل شدند و در آنجا، کاخهای خود را بنا کردند. پس از معتصم، چند خلیفه عباسی دیگر نیز در سامرا، به عنوان پایتخت خلافت عباسی، اقامت نمودند که عبارتاند از: واثق، متوکل، منتصر، مستعین، معتز، مهتدی و معتمد.[۶]
دوران افول[ویرایش | ویرایش مبدأ]
پس از اینها، معتضد عباسی، پایتخت خلافت را به بغداد بازگرداند و این شهر را رها کرد. از آن پس، سامرا پس از گذشت حدود نیم قرن از زمان تأسیس آن، به یکباره اهمیت خود را از دست داد و به تدریج، رو به ویرانی نهاد.
از نوشتهیاقوت حموی درباره وضعیت سامرا در اوایل قرن هفتم هجری، چنین برمیآید که در زمان وی، از این شهر، جز آستان سامرا و نیز محله دیگری به نام «کرخ سامرا»، در مسافت دوری از آن، چیز دیگری باقی نمانده بود؛ تا جاییکه دیدن ویرانههای آن، وحشت را به دل بیننده، وارد میکرد.[۷]
در اواخر دوره عثمانی، شهر فعلی سامرا، با مرکزیت آستان مقدس امامین عسکریین(ع)، بر بخشی از ویرانههای شهر دوره عباسی، شکل گرفت. در این زمان، سامرا شهری کوچک با بارویی به طول دو کیلومتر بود و تا به امروز نیز، توسعه درخور توجهی نیافته است. پس از استقلال عراق، سامرا به شهرستانی تابع بغداد، تبدیل شد. اما در زمان رژیم بعثی پیشین عراق، به استان صلاح‌الدین، با مرکزیت شهر تکریت، ملحق شد.
قدمت[ویرایش | ویرایش مبدأ]
سامرا از شهرهای اسلامی کهن در عراق، به شمار میآید و وجود بقایای آثار تاریخی مهم و کمنظیری، از قبیل مسجد جامع و مسجد ابودلف [نزدیک شهر دور در شمال شرق سامرا]، از نظر معماری، اهمیت ویژهای به این شهر داده است؛ تا جاییکه این شهر در سال 2007 م، در فهرست میراث جهانی سازمان یونسکو، به ثبت رسید.
پانویس[ویرایش | ویرایش مبدأ]
منابع[ویرایش | ویرایش مبدأ]
- معجم البلدان، ياقوت بن عبدالله الحموي، بيروت، دار صادر، ١٣٩٧ه. ق - ١٩٧٧م.
- دائرة المعارف الاسلامية الشيعية، حسن الامين، بيروت، دار التعارف، ١۴٢٢ه. ق - ٢٠٠١م.
- الموسوعة التاريخية الجغرافية، (ج ١٢)، مسعود الخوند، بيروت، (لا. ن)، (لا. ت).