محراب عثمانی

محراب عثمان

اطلاعات اوليه
مکان	مسجدالنبی
کاربری	محل ایستادن امام جماعت در مسجدالنبی
تاریخ بنا
بنیانگذار	عثمان بن عفان

محراب عثمانی، محراب منسوب به عثمان به عفان، سومین خلیفه مسلمانان بعد از درگذشت حضرت محمد(ص)، در مسجدالنبی است که در دیوار قبله قرار دارد. در دوره عثمان در پی گسترش فضای مسجد و پیش‌روی دیوار قبله، محرابی در دیوار جنوبی ایجاد و مقصوره‌ای اطراف آن کشیده شد. پس از دوره عثمان، دیوار قبله جابجا نشد و در همان مکان قبلی مورد بازسازی قرار گرفت. از این روی محراب همواره در این مکان قرارگرفت و به محراب عثمانی موسوم شد.

در بازسازی ولیدبن عبدالملک محراب مجوفی (کنده شده در دیوار) در این مکان ایجاد شد. در بازسازی قایتبای بالای این محراب گنبدی نهاده شد و در بازسازی سلطان عبدالمجید اول، این محراب طلاکاری شد. محرابی که اکنون قرار دارد از دوره قایتبای برجا مانده است.

محراب عثمان

در دوره عثمان بن عفان، خلیفه سوم، مسجد پیامبر بازسازی شد. در اثر این بازسازی فضای مسجد گسترش یافت و دیوار قبله از جایی که بود جلوتر برده شد. به‌همین خاطر جایگاه امام از جایگاه نماز خواند پیامبر تغییر یافت و امام جماعت در محل دیوار قبله می‌ایستاد.

در بازسازی مسجدالنبی در زمان عثمان بن عفان اتاقی از خشت در مکان محراب ساخته شده که امام جماعت در هنگام نماز در آن می‌ایستاد. این اتاق را مقصوره می‌نامیدند. این کار پس از قتل عمر و به منظور حفاظت از عثمان صورت گرفت.

در ادوار بعد بخاطر اهمیت حفظ مکان قبله، دیوار قبله تغییر نیافت و محراب مسجد در محل محراب عثمان بازسای شد. به همین‌خاطر این محراب، محراب عثمانی نام گرفت.

محراب درون دیوار (مجوف)

در دوره ولیدبن عبدالملک، توسط والی او در مدینه، عمربن عبدالعزیز، برای نخستین بار محرابی به شکل مجوف و درون دیوار در محل محراب عثمانی ایجاد شد. همچنین در این دوره تزییناتی در محراب صورت گرفت.

بر اساس توصیفی که از مسجدالنبی در کتاب عقدالفرید (م.۳۲۸ق.) ابن عبد ربه ثبت شده است، طاق محراب قوس‌هایی داشت که از طلا پوشیده شده بود. گفته شده آینه‌‌ای مربعی شکل در وسط محراب قرار داشت که از آن عایشه دانسته شده بود. سمت راست این محراب دری قرار داشت که امام جماعت از آن وارد و خارج می‌شد. سمت چپ آن نیز دری بود که با صفحه‌های آهن محکم شده بود. بین این دو در راهی مسطح قرار داشت.

گنبد بالای محراب

گنبد محراب عثمانی

این محراب در بازسازی دوران قایتبای مملوکی توسعه یافت و گنبدی بر بالای آن ساخته شد.در این دوره آتش‌سوزی در مسجد رخ داد و مسجد به‌شکل گسترده‌ای بازسازی شد. گنبد خضرا در این دوره به شکل گنبد بزرگی در راستای قبر نبوی بالای سقف قرار گرفت و در دیوار جنوبی گنبدی بر بالای محراب عثمانی ایجاد شد.

طلاکاری محراب

در بازسازی عبدالمجید اول، سلطان عثمانی، محراب عثمانی نیز طلاکاری شد و به آیات قرآن منقش گشت. و تاکنون به همان شکل باقی است.

جستارهای وابسته

• مسجدالنبی
• محراب‌های مسجدالنبی

منابع

• العقد، ابن عبد ربه، قاهره، 1293ه.ق

• بحوث تاریخیه: عماره المسجد النبوی الشریف، محمد حمزه اسماعیل الحداد، 1419ه.ق- 1999

• عمارة و توسعة المسجد النبوی الشریف عبر التاریخ، ناجی محمد حسن عبدالقادر الانصاری، نادی المدینه المنوره الادبی، ۱۹۹۶م.

• المدينه المنوره تطورها العمراني و تراثها فی المعماری،‌صالح لمعی مصطفی، دارالنهضه العربیه، بیروت، 1981م.

• وفاءالوفا باخبار دارالمصطفی،علی بن عبدالله سمهودی، تحقیق قاسم السامرائی، ج2، موسسه الفرقان للتراث الاسلامی، 1422ه.ق -2001