در حال ویرایش آذربایجان (بخش)

== حج آذربایجان در دوران حاکمیت روسیه ==
با جدایی آذربایجان از [[ایران]] در پی معاهده گلستان و ترکمنچای در سال‌های آغازین سده نوزدهم، حج‌گزاری آذربایجان زیر مجموعه روس‌ها قرار گرفت. [[تشیع]] اکثر مردم آذربایجان موجب ارتباط گسترده آنان با ایرانیان بود و حج شیعیان [[قفقاز]] را با حج‌گزاری ایرانیان پیوند می‌داد. در سده نوزدهم شیعیان قفقاز برای رفتن به [[مکه]] از ایران می‌گذشتند و همراه با کاروان‌های ایرانی به سوی عتبات عالیات و سپس [[حجاز]] رهسپار می‌شدند. در مشکلاتی که برای شیعیان در حجاز ایجاد می‌شد، آذری‌ها نیز شریک بودند. از این روی، برخی از حاجیان شیعی استان ایروان روسیه، خود را داغستانی معرفی می‌کردند تا از گرفتاری‌های دامنگیر حاجیان شیعه در حجاز بگریزند.<ref>الحج قبل مئة سنه، ص۱۹۵-۱۹۷.</ref>

وظیفه سازماندهی حاجیان قفقاز را افرادی با نام [[چاووشی]] برعهده داشتند. این افراد هر ساله در مناطق مختلف قفقاز حضور می‌یافتند و به سازماندهی حاجیان در قالب کاروان‌هایی اقدام کرده، آنان را بدون هیچ مشکلی از مرزهای ایران عبور می‌دادند. چاووشی‌ها از ساکنان همین مناطق یا از عرب‌ها و ترک‌های مهاجر به روسیه بودند.<ref>الحج قبل مئة سنه، ص۱۶.</ref> در آغاز، ساکنان مناطق مختلف آذربایجان و ارمنستان و قفقاز برحسب سکونت‌گاه خود به یکی از شهرهای [[تبریز]]، اردبیل، خوی، انزلی و... می‌آمدند. آن‌گاه از هریک از این شهرها قافله‌ای راه می‌افتاد و هر کدام از مسیری به سمت [[کرمانشاه]] حرکت می‌کرد و در آن شهر با سایر قافله‌ها آمیخته، همراه [[کاروان حج]] ایرانیان راهی مکه می‌شد.<ref>الحج قبل مئة سنه، ص۱۶-۱۸.</ref>

با وجود این نباید پنداشت که حج اهالی قفقاز تنها از مسیر ایران بوده است. حاجیان [[اهل سنت|سنی مذهب]] و شماری از حاجیان [[شیعه|شیعه مذهب]] قفقاز همراه با دیگر مسلمانان روسیه از مسیر دریای سیاه و [[استانبول]] به [[حج]] می‌رفتند. [[میرزا حسین فراهانی]] که در سال ۱۳۰۲ق. راهی حج شده، شمار معمول حاجیان قفقازی را ۳۰۰ تا ۶۰۰ نفر دانسته و آنان را به دو گروه قسمت کرده است: گروهی با [[مذهب شافعی]] که از منطقه [[داغستان]] و [[چچن|چِچِن]] می‌آمدند و گروهی با مذهب تشیع که از گنجه، شماخی، باکو، شیروان و تفلیس می‌آمدند. او با اشاره به شمار حاجیان در آن سال که۵۰۰ نفر بوده، همگی را از شهروندان روسیه شمرده که از راه استانبول به حج رفته‌اند.<ref>سفرنامه فراهانی، ص۱۶۸.</ref>

نیکوکاران در حجاز مکان‌هایی ویژه برای سکنا دادن به حاجیان روسی ساخته بودند و مطوفان مخصوص امور حج آنان را بر عهده داشتند. در سال ۱۸۹۸م. سه [[مطوف]] برای حاجیان روسی وجود داشته که یکی متعلق به حاجیان قفقازی بوده است.<ref>الحج قبل مئة سنه، ص۲۰۶.</ref> در این سال ۱۰۰ نفر از اهالی قفقاز به حج رفته‌اند.<ref>الحج قبل مئة سنه، ص۱۹۵.</ref>