در حال ویرایش آطام مدینه
این ویرایش را می‌توان خنثی کرد. لطفاً تفاوت زیر را بررسی کنید تا تأیید کنید که این چیزی است که می‌خواهید انجام دهید، سپس تغییرات زیر را ذخیره کنید تا خنثی‌سازی ویرایش را به پایان ببرید.
| نسخهٔ فعلی | متن شما | ||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''آطام مدینه''' قلعه‌ها و دژهای بلند | {{در دست ویرایش|ماه=[[شهریور]]|روز=[[۳]]|سال=[[۱۳۹۶]]|کاربر=Seyedjavad }} | ||
'''آطام مدینه''' قلعه‌ها و دژهای بلند مدینه منوره. پیامبر (ص) پس از هجرت به مدینه، آنها را زیور شهر نامید. از آطام برای محافظت از شهر، دیده‌بانی و حتی برپایی نماز جماعت استفاده می‌شده است. | |||
==مفهوم‌شناسی== | ==مفهوم‌شناسی== | ||
آطام (اِطام) | آطام (اِطام) در تلفظ مردم یثرب، جمع اُطْم و اُطُم؛ و آجام در تلفظ دیگر مناطق حجاز<ref>غریب الحدیث، ابن سلام، ج2، ص72-73، «اطم»؛ لسان العرب، ج12، ص8، «اجم».</ref> به معنای بناهای بلند و قلعه‌ها است.<ref>الصحاح، ج5، ص1862؛ معجم البلدان، ج1، ص51، «اجم».</ref> واژه نزدیک به آن را صیاصی<ref>المغازی، ج2، ص493؛ السیرة النبویه، ج2، ص249.</ref> به معنای دژها، حصارها و پناهگاه‌ها<ref>لسان العرب، ج7، ص52، «صیص»؛ تاج العروس، ج4، ص405.</ref> دانسته‌اند. با نظر به این که در گذشته قصرها را همانند قلعه‌ها می‌ساختند<ref>فتح الباری، ج10، ص86.</ref>، برخی قصر و اطم را به یك معنا دانسته‌اند.<ref>مراصد الاطلاع، ج1، ص2؛ لسان العرب، ج12، ص8، 19، «اطم».</ref> برخی نیز آطام را به معنای قصرها و صیاصی را به معنای قلعه‌ها شمرده‌اند.<ref>العلل و معرفة الرجال، ج2، ص322.</ref> عرب هر خانهای را كه مربع یا دایره شکل بود و با سقف مسطح ساخته می‌شد، اطم می‌نامید.<ref>تاریخ دمشق، ج28، ص197؛ لسان العرب، ج12، ص19، «اطم».</ref> در قرآن کریم نیز صیاصی به معنای دژها آمده است. (احزاب/33، 26) | ||
==قلعه‌های مدینه== | ==قلعه‌های مدینه== | ||
در مدینه آطام بسیار بودند و هریک به نامی خوانده | در مدینه آطام بسیار بودند و هریک به نامی خوانده می‌شد.<ref>معجم البلدان، ج1، ص51؛ مراصد الاطلاع، ج1، ص2.</ref> البته این ویژه مدینه نبود؛ بلكه در سرزمین‌های دیگر نیز دژ و قلعه وجود داشت؛ اما چون شمار آنها در یثرب فراوان بود، غالباً دژهای یثرب بدین نام شهرت داشتند.<ref>مراصد الاطلاع، ج1، ص2، 92.</ref> آطام یثرب دژها و قلعههایی بلند بودند<ref>غریب الحدیث، ج2، ص66.</ref> كه با استفاده از سنگ<ref>العین، ج7، ص463؛ لسان العرب، ج12، ص19، «اطم».</ref> در حومه شهر و محلههایش برای پناه‌گرفتن و دیده‌بانی ساخته می‌شدند<ref>فتح الباری، ج4، ص81.</ref> و از آن‌جا که دارای استحکام نظامی بودند، بیشتر كاربرد دفاعی داشتند.<ref>دراسات فی الآثار الاسلامیه، ص21-22.</ref> (تصویر شماره 3) به عقیده برخی، عمالقه* (نسل فرزندان سام بن نوح از عرب جنوبی)<ref>الطبقات، ج1، ص43.</ref> نخستین كسانی بودند كه در یثرب خانه‌ها و دژهایی از سنگ ساختند.<ref>معجم البلدان، ج5، ص84؛ تاریخ ابن‌خلدون، ج2، ق1، ص28.</ref> پس از آنان یهودیان مهاجر در یثرب مستقر شدند و برای خود 59 اطم بنا نهادند.<ref>الدرة الثمینه، ص13-14؛ موسوعة مكة المكرمه، ج1، ص88.</ref> اوس و خزرج نیز پس از استقرار در یثرب، برای خویشتن اطم‌هایی ساختند.<ref>الاعلاق النفیسه، ص61.</ref> هنگام یورش دشمن، مردم یثرب زنان وكودكانشان را در این قلعه‌ها جای میدادند تا دشمن را سنگباران کنند. مردان نیز در محلهها با شمشیر به نبرد و مقاومت میپرداختند. | ||
==رویکرد پیامبر(ص) به آطام یثرب== | ==رویکرد پیامبر (ص) به آطام یثرب== | ||
پس از هجرت | پس از هجرت رسول خدا9 به یثرب، ایشان از تخریب و ویرانگری آطام مدینه جلوگیری كرد و آنها را «زیور شهر» نامید.<ref>المعالم الأثیره، ص15؛ المسالك و الممالك، ج1، ص417؛ مجمع الزوائد، ج3، ص301.</ref> در جنگهای احد (سال سوم)<ref>المغازی، ج1، ص210؛ شرح نهج البلاغه، ج14، ص222.</ref> و خندق (سال پنجم)، از این بناها برای محافظت از زنان و برخی مردان مکه که توان حضور در نبرد را نداشتند، استفاده شد. در غزوه احد پیامبر9 تصمیم داشت در همین قلعه‌ها مستقر شود؛ اما گروهی از جوانان كه در جنگ بدر حضور نداشتند، از ایشان خواستند تا در میدان رزم با دشمن روبه‌رو شوند.<ref>الطبقات، ج2، ص67؛ ج5، ص81؛ المستدرك، ج4، ص50؛ شرح نهج البلاغه، ج14، ص223.</ref> پیامبر كودكان و پیران ازجمله یمان (حسیل) بن جابر، پدر حذیفه، را در این آطام پناه داد؛ اما یمان برای جنگیدن خارج شد و به اشتباه به دست مسلمانان كشته شد.<ref>الام، ج6، ص38، 43؛ المستدرك، ج3، ص202؛ شرح نهج البلاغه، ج14، ص241.</ref> | ||
== | ==کاربرد اطم== | ||
از آطام برای | از آطام برای اعلانهای عام همچون برپایی نماز جماعت نیز استفاده می‌شد<ref>سنن ابی داود، ج1، ص123.</ref>؛ چنان‌که بلال بر فراز اطمی كه در خانه حفصه (همسر پیامبر9) بود، اذان میگفت.<ref>غریب الحدیث، ج2، ص66.</ref> عثمان 200 اطم مدینه را مانند برخی بناهای دیگر چون قصر سنداد كوفه، صومعه غمدان یمن، بنای اسكندریه و دژ مشقر در یمن ویران كرد.<ref>محاضرات الادباء، ج2، ص623-624.</ref> آثاری از اطم كعب بن اشرف از یهودیان بنی‌نضیر، اطم احیحة بن جلاح در منطقه الضَحیان<ref>معجم البلدان، ج3، ص454.</ref> و نیز اطم ابودجانه ساعدی، تا روزگار کنونی باقی است.<ref>عمدة الاخبار، ص36-43؛ آثار المدینة المنوره، ص64-71.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۱۹: | خط ۱۸: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* آثار المدینة المنوره: عبد القدوس الانصاری، مدینه، المکتبة السلفیة التجاریه، ۱۳۹۳ق | |||
* الاعلاق النفیسه: احمد بن عمر رسته (م.۲۹۰/۳۰۰ق.)، بیروت، دار صادر | |||
* الام: الشافعی (م ۲۰۴ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۳ق. | |||
* تاج العروس: الزبیدی (م.۱۲۰۵ق.)، بیروت، مكتبة الحیاة | |||
* تاریخ ابن خلدون: ابن خلدون (م.۸۰۸ق.)، بیروت، اعلمی | |||
* تاریخ مدینة دمشق: ابن عساكر (م.۵۷۱ق.)، به كوشش علی شیری، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق | |||
* | * دراسات فی الآثار الاسلامیة المبکرة بالمدینة المنوره: سعد بن عبدالعزیز الراشد، ریاض، ۱۴۲۱ق | ||
* | * الدرة الثمینه: ابن النجار (م.۶۴۳ق.)، به کوشش مبالح محمد، مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۰۲ق | ||
* | * سنن ابی‌داود: السجستانی (م.۲۷۵ق.)، به كوشش سعید محمد اللحام، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۰ق | ||
* | * السیرة النبویه: ابن هشام (م.۸-۲۱۳ق.)، به كوشش مصطفی السقاء و دیگران، بیروت، المكتبة العلمیه | ||
* | * شرح نهج البلاغه: ابن ابی‌الحدید (م.۶۵۶ق.)، به كوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الكتب العربیه، ۱۳۷۸ق | ||
* | * الصحاح: الجوهری (م.۳۹۳ق.)، به كوشش احمد العطار، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۴۰۷ق | ||
* | * الطبقات الكبری: ابن سعد (م.۲۳۰ق.)، بیروت، دار صادر | ||
* | * العلل و معرفة الرجال: احمد بن حنبل (م.۲۴۱ق.)، به کوشش وصی الدین، ریاض | ||
* | * عمدة الاخبارفی مدینة المختار: احمد بن عبدالحمید العباسی (قرن ۱۰ق.)، به کوشش محمد الطیب، مدینه، اسعد درابزونی الحسینی | ||
* | * العین: خلیل (م.۱۷۵ق.)، به كوشش المخزومی و السامرائی، دار الهجره، ۱۴۰۹ق | ||
* | * غریب الحدیث: ابن سلاّم الهروی (م.۲۲۴ق.)، به كوشش محمد عبدالمعید خان، بیروت، دار الكتاب العربی، ۱۳۹۶ق | ||
* | * غریب الحدیث: ابن قتیبه (م.۲۷۶ق.)، بیروت، دار الكتب العلمیه، ۱۴۰۸ق | ||
* | * فتح الباری: ابن حجر العسقلانی (م.۸۵۲ق.)، بیروت، دار المعرفه | ||
* | * لسان العرب: ابن منظور (م.۷۱۱ق.)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق | ||
* | * مجمع الزوائد: الهیثمی (م.۸۰۷ق.)، بیروت، دار الكتاب العربی، ۱۴۰۲ق | ||
* | * محاضرات الادباء: الراغب (م.۴۲۵ق.)، به كوشش عمر الطباع، بیروت، دار القلم، ۱۴۲۰ق | ||
* | * مراصدالاطلاع علی اسماء الامکنة و البقاع: صفی الدین عبدالمؤمن بغدادی (م.۶۵۸ق.)، بیروت، دار الجمیل، ۱۴۱۲ق | ||
* | * المسالك والممالك: ابوعبید البكری، به كوشش ادریان، فان لیوفن و اندری فیری، دار الغرب الاسلامی، ۱۹۹۲م | ||
* | * المستدرك علی الصحیحین: الحاكم النیشابوری (م.۴۰۵ق.)، به كوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق | ||
* | * المعالم الاثیرة فی السنة و السیره: محمد محمد حسن شراب، دمشق، دار القلم، ۱۴۱۱ق | ||
* | * معجم البلدان: یاقوت الحموی (م.۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م | ||
* | * المغازی: الواقدی (م.۲۰۷ق.)، به كوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق | ||
* | * موسوعة مکة المکرمة و المدینة المنوره: احمد زکی یمانی، مصر، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۸ق. | ||
* | |||
* | |||
* | |||
* | |||
* | |||
* | |||
محمد غفوری | |||