در حال ویرایش آفاقی

  | bodystyle = width:18em; background: #E7EFE0; border: 1px solid #D6E1CB;  

  | bodyclass = vcard

  | title = آفاقی

  | imagestyle =

  | image =

  | headerstyle =

  | labelstyle = white-space: nowrap; background: #D1DFC3;

  | datastyle =

  | label1 = مفهوم

  | data1 = ساکن در بیرون از منطقه حرم مکه

  | label2 = فاصله

  | data2 = حدود ۸۸ کیلومتر

  | label3 = احکام آفاقی

  | data3 = تنها می‌تواند حج تمتع را به جا آورد{{سخ}} احرام وی از مواقیت و مکان‌هایی خاص صورت می‌گیرد

آفاقی، منسوب به آفاق (جمع افق) در لغت به معنای کسی است که از کرانه و حومه سرزمینی باشد.<ref>النهایه، ابن اثیر، ج۳، ص۳۸؛ لسان العرب، ج۱۰، ص۵-۶، «افق».</ref> به نظر برخی، این واژه رایج در زبان [[فقه|فقها]]، برخلاف ضوابط متعارف ادب عربی است؛ زیرا همواره اسم مفرد منسوب می‌شود.<ref>حاشیة رد المحتار، ج۲، ص۵۱۵.</ref> از این رو برخی اصل آن را اُفُقی یا اَفَقی دانسته‌اند.<ref>الصحاح، ج۴، ص۱۴۴۶؛ تاج العروس، ج۱۳، ص۶، «افق».</ref>  

 

به نظر مشهور فقیهان [[امامیه|امامی]]<ref>المعتبر، ج۲، ص۷۸۵؛ ذخیرة المعاد، ج۱، ص۵۵۱.</ref> مقدار مسافت فاصله لازم از مکه، ۴۸ میل (حدود ۸۸ کیلومتر) است.<ref>النهایه، طوسی، ص۲۰۶؛ المعتبر، ج۲، ص۷۸۴؛ تحریر الاحکام، ج۱، ص۵۵۸.</ref> برخی فقیهان امامی فاصله ۱۲ میلی را کافی دانسته‌اند.<ref>المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۰۶؛ الوسیله، ص۱۵۷؛ غنیة النزوع، ص۱۵۱.</ref> دلیل مهم اینان، تقابل واژه حاضر (بقره/۲،‌ ۱۹۶) با واژه [[مسافر]] است؛ زیرا حداقل [[سفر شرعی]] باید چهار [[فرسخ]] (۱۲ میل) باشد که مرز میان حاضر (مقیم) و آفاقی است. به علاوه، مقدار یقینی برآمده از این اقوال فاصله ۱۲ میل است.<ref>جواهر الکلام، ج۱۸، ص۹.</ref> برخی در مقام جمع میان این دو دیدگاه گفته‌اند که مراد از فاصله ۴۸ میل، ۱۲ میل از هر چهار طرف مبدأ است.<ref>السرائر، ج۱، ص۵۱۹؛ کشف الرموز، ج۱، ص۳۳۶؛ مجمع الفائده، ج۶، ص۱۵.</ref>  

این جمع را بسیاری از فقها به چند دلیل نپذیرفته‌اند<ref>مختلف الشیعه، ج۴، ص۲۷؛ ذخیرة المعاد، ج۱، ص۵۵۱.</ref> ؛ از جمله: به سبب وجود [[احادیث|احادیثی]]<ref>تهذیب، ج۵، ص۳۲-۳۳؛ الاستبصار، ج۲، ص۱۵۷-۱۵۸.</ref> که ساکنان مناطقی مانند «[[ذات عرق]]»، «[[عسفان|عُسفان]]»، «[[مر]]» و «[[سرف|سَرِف]]» را که تا مکه بیش از ۱۲ میل فاصله دارند<ref>مختلف الشیعه،ج۴، ص۲۶؛ کشف اللثام، ج۱، ص۲۷۷.</ref> ، اهل مکه به شمار آورده‌اند. سخنی بسیار کمیاب نیز در فقه امامی یافت می‌شود که آفاقی را بر کسانی اطلاق کرده که با مکه بیش از ۱۸ میل فاصله دارند.<ref>نک: الکافی، کلینی، ج۴، ص۳۰۰؛ جواهر الکلام، ج۱۸، ص۸ </ref>  

برخی به استناد ظاهر آیه ۱۹۶ [[سوره بقره]] مبدأ محاسبه مسافت مزبور را [[مسجدالحرام]] دانسته‌اند<ref>الوسیله، ص۱۵۷-۱۵۸؛ المعتمد، ج۲، ص۱۹۳، «کتاب الحج».</ref> و برخی دیگر با استناد به [[صحیحه]] [[زراره]] و اطلاق مسجدالحرام بر [[مکه]] در آیه ۱ [[سوره اسراء]] مبدأ را مکه به شمار آورده‌اند.<ref>مسالک الافهام، ج۲، ص۲۰۲؛ مستمسک العروه، ج۱۱، ص۱۵۸؛ مدارک الاحکام، ج۷، ص۱۸۹.</ref>  

فقیهان [[حنفی]]<ref>المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۶۹؛ حاشیة رد المحتار، ج۲، ص۶۴۰.</ref> و شافعی<ref>بدائع الصنائع، ج۲، ص۱۶۶؛ المجموع، ج۷، ص۱۹۶.</ref> اهالی سرزمین‌های بیرون از حدود مواقیت (مکان‌های مخصوص برای محرم شدن [[حاجی|حاجیان]]) را نیز آفاقی شمرده‌اند.

[[مالکی|مالکیان]]<ref>المبسوط،سرخسی، ج۴، ص۱۶۹؛ المغنی، ج۳، ص۵۰۲؛ حاشیة الدسوقی، ج۲، ص۲۲.</ref> آفاقی را بر غیر ساکنان مکه اطلاق کرده‌اند.

[[حنبلیان]] فاصله به میزان [[مسافت قصر]] (مسافتی که سبب شکسته شدن نماز می‌شود) را موجب ترتّب احکام آفاقی دانسته‌اند.<ref>المغنی، ج۳، ص۵۰۲.</ref> با عنایت به آن که حد مسافت قصر از منظر آنان ۴۸ میل است<ref>فتح العزیز، ج۴، ص۴۵۳؛ الشرح الکبیر، ج۱، ص۳۵۸.</ref> می‌توان این نظر را با دیدگاه مشهور در [[فقه امامی]] هماهنگ دانست. مبدأ این مسافت را برخی فقیهان [[حنبلی]] مکه<ref>الانصاف، ج۳، ص۴۴۰.</ref> و گروهی دیگر، حرم<ref>الانصاف، ج۳، ص۴۴۰.</ref> به شمار آورده‌اند.

به نظر فقیهان امامی، با استناد به آیه ۱۹۶ بقره/۲ و [[حدیث متواتر|احادیث متواتر]]<ref>نک: وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۲۳۹-۲۴۵.</ref> مهم‌ترین حکم آفاقی آن است که از اقسام سه گانه حج می‌تواند تنها [[حج تمتع]] را به جا آورد و فقط در موارد اضطراری می‌تواند [[حج قران|حج قِران]] یا [[حج افراد|اِفراد]] بگزارد، بر خلاف فرد مقیم که حج قِران یا اِفراد بر او واجب است.<ref>المقنعه، ص۳۸۹؛ الخلاف، ج۲، ص۲۷۲؛ قواعد الاحکام، ج۱، ص۴۵۱.</ref>  

از منظر فقیهان امامی، دیگر حکم آفاقی آن است که [[احرام]] وی از مواقیت و مکان‌هایی خاص صورت می‌گیرد که در احادیث و منابع فقهی معین شده‌اند<ref>کفایة الاثر، ج۱، ص۲۸۸-۲۸۹؛ تحریر الاحکام، ج۱، ص۵۶۱.</ref> فقیهان [[اهل‌سنت]] نیز محرم شدن آفاقی از مواقیت خاص را لازم دانسته<ref>المجموع، ج۷، ص۱۹۶.</ref> ، عبور بدون احرام او از میقات را برای ورود به مکه جایز ندانسته‌اند.<ref>المغنی، ج۳، ص۲۱۷؛ الانصاف، ج۳، ص۴۲۷.</ref> همچنین فقیهان [[حنفی]] آفاقی بودن را از شرایط [[وجوب]] [[طواف وداع]] برشمرده و آن را بر غیر آفاقی واجب ندانسته‌اند.<ref>بدائع الصنائع، ج۲، ص۱۴۲.</ref> باید دانست در نظر [[شافعی]] که قائل به [[استحباب]] این [[طواف]] است، لازمه اختصاص وجوب آن به آفاقی، تفاوت میان تکالیف آفاقی و غیرآفاقی در حج است که پذیرفتنی نیست.<ref>نک: المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۳۴-۳۵.</ref> گفتنی است از شرایط استطاعت حج برای آفاقی، داشتن زاد و راحله (هزینه و وسیله سفر) است، اما برای حج‌گزار مقیم در مکه این شرط وجود ندارد.<ref>تحفة الفقهاء، ج۱، ص۳۸۶؛ بدائع الصنایع، ج۲، ص۱۲۲؛ کشف اللثام، ج۵، ص۶۴-۶۵.</ref><ref>(نیز ← استطاعت)</ref>  

از دیدگاه [[فقیهان امامی]]<ref>العروة الوثقی، ج۴، ص۶۰۴.</ref> اگر آفاقی مدتی در [[مکه]] اقامت گزیند و در همان جا [[مستطیع]] شود، وظیفه او به اِفراد و قِران مبدل می‌گردد. البته در تعیین این مدت میان آنان اختلاف است. مشهور فقیهان امامی با استناد به روایات<ref>تهذیب، ج۵، ص۳۴.</ref> ، گذشت دو سال کامل و ورود به سال سوم را موجب این تبدیل وظیفه دانسته‌اند<ref>تهذیب، ج۵، ص۳۴؛ الشرایع، ج۱، ص۲۴۰؛ مسالک الافهام، ج۲، ص۲۰۷.</ref> ؛ ولی برخی<ref>النهایه، طوسی، ص۲۰۶؛ المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۰۸؛ السرائر، ج۱، ص۵۲۲.</ref> سه سال اقامت کامل را برای این تبدیل لازم شمرده‌اند. البته گروهی برآنند که بر پایه بیشتر روایات، ورود به سال دوم برای این تبدیل وظیفه، کفایت می‌کند.<ref>الدروس، ج۱، ص۳۳۱؛ کشف اللثام، ج۵، ص۶۴.</ref> هرچند مؤلف کتاب [[المدارک (کتاب)|مدارک]]<ref>مدارک الاحکام، ج۷، ص۲۱۰.</ref> در این زمینه تفاوتی میان [[قصد توطن]] و عدم آن ننهاده، بیشتر فقیهان امامی برآنند که تنها در صورت قصد توطن، شخص عرفاً از اهل مکه به شمار می‌آید و آن‌گاه وظیفه او تبدیل می‌شود.<ref>العروة الوثقی، ج۴، ص۶۰۵.</ref>  

[[فقیهان اهل‌سنت]] نیز اقامت در مکه همراه [[نیت]] را سبب تبدیل [[وظیفه]] شمرده‌اند.<ref>المغنی، ج۳، ص۵۰۰.</ref> برخی نیز [[نیت توطن]] قبل از روز سوم [[ایام نحر]] را شرط دانسته‌اند. بر پایه فقه امامیه، اگر اهل مکه در سایر شهرها قصد توطن کند، وظیفه‌اش به تمتع انتقال می‌یابد؛ ولی اقامت بدون قصد توطن موجب تعیین تمتع در حق او نمی‌شود.<ref>مدارک الاحکام، ج۷، ص۲۱۰؛ ریاض المسائل، ج۶، ص۱۷۳؛ جواهر الکلام، ج۱۸، ص۹۲.</ref> بر پایه فقه اهل‌سنت، انتقال از مکه و [[اقامت]] در جای دیگر، موجب خروج از حکم اهل مکه می‌شود.<ref>المغنی، ج۳، ص۵۰۲-۵۰۳.</ref>  

گفتنی است که به نظر بیشتر فقیهان امامیه، اگر آفاقی پس از استقرار تکلیف [[حج تمتع]]، مکه را وطن خود برگزیند، وظیفه‌اش تبدیل نخواهد شد.<ref>مسالک الافهام، ج۲، ص۲۰۸؛ العروة الوثقی، ج۴، ص۶۰۴.</ref>  

[[رده:اقسام حج‌گزار]]

 

[[ar:الآفاقي]]