در حال ویرایش آیه حج

[[پرونده:تصویر خانه خدا.jpg|300px|thumb|left|وَلِلَّـهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا{{سخ}}...و براى خدا، حج آن خانه، بر عهده مردم است؛ [البته بر] كسى كه بتواند به سوى آن راه يابد...]]
'''آیه حج'''؛ نود و هفتمین [[آیه]] [[سوره]] [[سوره آل‌عمران|آل‌عمران]] و دربردارنده تشریع [[وجوب]] [[حج]] است. بر اساس این آیه، حج بر تمام کسانی که [[استطاعت|مستطیع]] هستند واجب است. برخی آیات دیگر مانند آیه ۱۹۶ [[سوره بقره]] و آیه ۲۷ سوره حج، هم آیات حج نامیده شده‌اند. برخی [[فقها]]، آیه را عام دانسته و وجوب آن را شامل همه انسانها حتی غیر مسلمانان نیز می‌دانند و معتقدند [[اسلام]] فقط [[شرط صحت]] حج است. بر اساس لحن آیه، حج از عباداتی است که باید از روی [[اخلاص]] و به قصد رضای خدا انجام شود.

== مضمون آیه ==
بر اساس این آیه، خداوند حج را بر کسانی واجب کرده که [[استطاعت]] آن را داشته باشند و هر کس از آن روی گرداند و ناسپاسی کند، خداوند از جهانیان بی‌نیاز است:

{{گفت و گو
|عرض=85
|شکل بندی عنوان=line-height:200%; font-size:125%; font-weight: normal;
|شکل بندی ستون راست=text-align:center; line-height:170%
|شکل بندی آدرس=font-size:75%;
|تورفتگی=0
|تراز=وسط
|عنوان={{عربی|اندازه=92%| فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَّقَامُ إِبْرَاهِيمَ ۖ وَمَن دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا ۗ وَلِلَّـهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا ۚ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ اللَّـهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ.<ref>سوره آل عمران، آیه ۹۷</ref> }}
| در آن، نشانه‌هايى روشن است [از جمله‌] مقام ابراهيم است؛ و هر كه در آن درآيد در امان است؛ و براى خدا، حج آن خانه، بر عهده مردم است؛ [البته بر] كسى كه بتواند به سوى آن راه يابد. و هر كه كفر ورزد، يقيناً خداوند از جهانيان بى‌نياز است.<ref>ترجمه فولادوند</ref> 
}}

آیات مربوط به حج و ارکان و [[احکام]] آن بسیارند و در سوره‌های قرآن پراکنده‌اند؛ اما آیه معروف به «آیه حجّ» که بسیاری از [[مفسر|مفسران]] و دانش‌پژوهان از آن با همین تعبیر یاد کرده‌اند<ref>احکام القرآن، ج۳، ص۱۷؛ تفسیر ابن کثیر، ج۲، ص۷۰؛ الدر المنثور، ج۲، ص۵۲.</ref> آیه ۹۷ سوره آل عمران است. افزون بر این، برخی از مفسران و [[فقیه|فقها]] از آیه ۱۹۶ [[سوره بقره|سوره بقره]]<ref>التفسیر الکبیر، ج۵، ص۱۵۳.</ref> و آیه ۲۷ سوره حجّ<ref>ریاض المسائل، ج۶، ص۳۱.</ref> به آیه حجّ تعبیر کرده‌اند.

بر پایه برخی نقل‌ها، آخرین آیه‌ای که در [[مدینه النبی|مدینه]] پیش از حرکت [[پیامبر(ص)]] به سوی [[مکه]] برای انجام مناسک حج نازل شد، همین آیه حجّ بود.<ref>احکام القرآن، ج۳، ص۱۷-۱۸.</ref> بر اساس نقلی دیگر، این آیه همراه دیگر آیات سوره آل عمران در [[سال سوم هجرت]] در مدینه نازل شد و پیامبر(ص) تا [[سال دهم هجرت]] به گزاردن حج توفیق نیافت.<ref>تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۴۴.</ref>

== معارف آیه ==
=== حج در چه زمانی واجب شد؟ ===
مفسران درباره زمان تشریع وجوب حج بر یک نظر نیستند. برخی بر این باورند که [[وجوب]] حج در زمان [[ابراهیم(ع)]] تشریع شد؛ چنان‌که در [[آیه]] ۲۷ [[سوره حج|سوره حجّ]] آمده است. ابراهیم(ع) مردم را به حج فراخواند و این وجوب تا روزگار [[بعثت]] [[محمد بن عبدالله(ص)|پیامبر گرامی(ص)]] ادامه یافت<ref>احکام القرآن، ج۵، ص۶۴.</ref> و آیه {'''وَلِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ البَیتِ'''} همان وجوب را امضا کرد.<ref>المیزان، ج۴، ص۳۵۵.</ref> ‌ گروهی دیگر با این باور که سوره حج [[سوره‌های مکی قرآن|مکی]] است، دلالت آیه {'''وَأَذِّن فِی النَّاسِ بِالحَجِّ'''} بر وجوب حج را مربوط به پیش از [[هجرت پیامبر(ص) از مکه به مدینه|هجرت]] دانسته‌اند.<ref>تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۴۴.</ref> برخی دیگر به دلیل نزول سوره آل عمران و آیه {'''وَلِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ البَیتِ'''} در [[سال سوم هجرت]]<ref>تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۴۴؛ المنیر، ج۴، ص۱۶.</ref> ، تشریع وجوب حج را مربوط به همان سال دانسته‌اند. گروهی نیز نزول آیه ۱۹۶ [[سوره بقره|سوره بقره]] در [[سال ششم هجرت]]<ref>التفسیر الکبیر، ج۵، ص۱۵۳؛ کنز العرفان، ج۱، ص۲۶۶، ۲۷۴.</ref> یا نزول آیه ۹۶ [[سوره آل‌عمران|سوره آل عمران]] را سبب وجوب حج دانسته‌اند<ref>مسالک الافهام، ج۲، ص۱۱۹.</ref> ؛ اما بسیاری از مفسران وجوب حج را مربوط به [[سال دهم هجری|سال دهم]]<ref>احکام القرآن، ج۵، ص۶۴؛ التبیان، ج۷، ص۳۰۹؛ کنز العرفان، ج۱، ص۲۶۸.</ref> با نزول آیه ۹۷ آل عمران یا آیه ۲۷ حج دانسته‌اند. روایت‌هایی از [[معصومان(ع)]] نیز مؤید همین سخن است.<ref>الکافی، ج۴، ص۲۴۵.</ref> برخی وجود لام در (لِلَّهِ} و کلمه {عَلَی} در آیه {وَلِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ البَیتِ} و نیز جمله خبریه و اسمیه بودن آن را موجب دلالت بر وجوب حج و تأکید بر آن دانسته‌اند.<ref>کنز العرفان، ج۱، ص۲۶۷.</ref> 

===کسانی که حج بر آنها واجب است=== 
برخی بر عمومیت خطاب در آیه حج ادعای [[اجماع]] کرده‌اند؛ یعنی همگان اعم از مرد، زن، [[مومن]] و [[کافر]] را در برمی‌گیرد؛ اما به جهت عدم توجه [[تکلیف]] به صغیر، شامل وی نمی‌شود.<ref>روض الجنان، ج۴، ص۴۴۷؛ تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۴۴؛ المنیر، ج۴، ص۱۸.</ref> بر اساس [[روایت|روایتی]]، پیامبر گرامی(ص) پیروان سایر [[دین|ادیان]] را نیز مخاطب آیه دانست و آنان را به انجام حج فرمان داد؛ ولی ایشان از به جای آوردن آن سر باززدند و بدین جهت آیه ۹۷ سوره آل عمران {'''وَمَن کفَرَ فَإِنَّ اللهَ غَنِی عَنِ العَالَمِینَ'''} نازل شد.<ref>جامع البیان، ج۴، ص۲۹؛ روض الجنان، ج۴، ص۴۵۰.</ref> [[فقیه|فقیهان]] [[شیعه]] و برخی از فقیهان [[اهل‌ سنت]] بر این باورند که بر پایه این آیه، حج بر کافران، همانند مؤمنان واجب است و [[اسلام]] فقط [[شرط صحت]] آن دانسته شده است نه [[شرط وجوب]].<ref>منتهی المطلب، ج۲، ص۶۵۹.</ref> برخی دیگر بر این باورند که حج [[عبادت]] است و کافران به عبادات اسلامی مکلف نیستند.<ref>المجموع، ج۷، ص۱۸؛ کشاف القناع، ج۲، ص۴۳۹.</ref> 

===استطاعت (شرط واجب شدن حج) === 
در آیه {'''وَلِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ البَیتِ مَنِ استَطَاعَ إِلَیهِ سَبِیلا'''} وجوب حج به استطاعت مشروط شده است.<ref>تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۴۵.</ref> مفسران و فقیهان درباره [[استطاعت]] که شرط وجوب حج است، اختلاف‌نظر دارند.<ref>مسالک الافهام، ج۲، ص۱۲۲.</ref> برخی استطاعت را توان تأمین هزینه سفر و مَرکَب (<small>وسیله نقلیه</small>) معنا کرده‌اند؛ چنان‌که روایتی از [[محمد بن عبدالله(ص)|رسول خدا(ص)]] مؤید همین مطلب است.<ref>جامع البیان، ج۲، ص۲۲؛ الدر المنثور، ج۲، ص۵۵.</ref> برخی دیگر استطاعت را به صحت بدن و توان راه‌رفتن تفسیر کرده‌اند.<ref>مجمع البیان، ج۴، ص۷۹۹؛ روض الجنان، ج۴، ص۴۴۸.</ref> بسیاری از فقیهان شیعه و نیز برخی از اهل‌ سنت<ref>جامع البیان، ج۴، ص۲۶؛ کنز العرفان، ج۱، ص۲۶۴.</ref> مقصود از استطاعت را در آیه عام دانسته‌اند که شامل [[استطاعت مالی]]، [[استطاعت جانی|جانی]]، [[استطاعت طریقی|طریقی]] و [[استطاعت زمانی|زمانی]] می‌شود<ref>کنز العرفان، ج۱، ص۲۶۴؛ الدر المنثور، ج۲، ص۵۵-۵۶.</ref> ؛ چنان‌که [[حضرت علی(ع)]] مقصود از «سبیل» در آیه را صحت بدن و هزینه و مَرکَب سفر دانسته است.<ref>جامع البیان، ج۴، ص۲۶.</ref> [[روایت|روایت‌های]] دیگر [[معصومان(ع)|معصومان]] نیز مؤید همین معنا هستند.<ref>کنز العرفان، ج۱، ص۲۶۴.</ref> 

===حج واجب فوری است=== 
برخی از [[مفسر|مفسران]] [[اهل‌ سنت]] نزول آیه حج در سال سوم هجرت و حج نگزاردن [[پیامبر(ص)|پیامبر]] تا سال دهم هجرت را دلیل عدم [[واجب فوری|فوریت]] [[وجوب]] [[حج]] دانسته‌اند.<ref>تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۴۴؛ المجموع، ج۷، ص۱۰۲.</ref> [[فقیه|فقیهان]] [[شیعه]] و بسیاری از [[اهل‌ سنت]] بر اساس آیه حج و آیه ۱۹۶ بقره بر فوریت انجام [[حج]] پس از حصول [[استطاعت]] و بقیه شروط وجوب حج استدلال کرده‌اند.<ref>الخلاف، ج۲، ص۲۵۷؛ المجموع، ج۷، ص۱۰۳؛ المنیر، ج۴، ص۱۶؛ کشف الغطاء، ج۲، ص۴۲۹.</ref> در این زمینه ادعای اتفاق‌نظر نیز شده است.<ref>جواهر الکلام، ج۱۷، ص۲۲۳.</ref> 

===تکرار حج=== 
بر اساس آیه حج و دیگر آیات مربوط به آن، بر هر انسانی یک بار حج واجب می‌شود<ref>شرائع الاسلام، ج۱، ص۱۶۳؛ ارشاد الاذهان، ج۱، ص۳۰۷.</ref> ؛ زیرا امر به حج در آیات، بر ایجاد ماهیت حج دلالت دارد و ایجاد ماهیت با انجام یک بار محقق می‌گردد.<ref>تذکرة الفقهاء، ج۷، ص۱۵؛ جواهر الکلام، ج۱۷، ص۲۲۰.</ref> افزون بر اجماع بر این مطلب که برخی ادعا کرده‌اند<ref>جواهر الکلام، ج۱۷، ص۲۲۰.</ref> ، پاسخ رسول خدا به سؤال‌کنندگان در این زمینه، مؤید همین مطلب است.<ref>تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۴۴؛ الدر المنثور، ج۴، ص۵۵.</ref> 

=== معنی «من کفر» در آیه=== 
مفسران مقصود از {'''مَن کَفَر'''} را در آیه حج کسی دانسته‌اند که منکر وجوب حج گردد<ref>جامع البیان، ج۴، ص۲۷؛ التبیان، ج۲، ص۵۳۸.</ref> ؛ اما کسی که به وجوب آن معتقد باشد ولی حج را ترک کند، کافر قلمداد نمی‌شود.<ref>الکافی، ج۴، ص۲۶۶؛ التبیان، ج۲، ص۵۳۸؛ وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۱۶.</ref> بر پایه سخن برخی از مفسران، مقصود از {'''وَ مَن کفَرَ'''} [[کفر]] به معنای خروج از دایره [[اسلام]] نیست، بلکه [[کفران نعمت|کُفران نعمت]] است؛ زیرا امتثال امر الهی، شکر نعمت و عدم اطاعت آن کفران نعمت است.<ref>مجمع البیان، ج۲، ص۷۹۹؛ روح المعانی، ج۱، ص۱۱۵.</ref> پیامبر گرامی(ص) ذیل آیه حجّ فرمود: هر کس هزینه سفر و مرکب آن را داشته باشد و حج نگزارد، به دین [[یهودی|یهود]] یا [[نصرانی|نصارا]] از دنیا می‌رود.<ref>جامع البیان، ج۷، ص۱۱۳؛ تفسیر قرطبی، ج۴، ص۱۵۳؛ الدر المنثور، ج۲، ص۵۶.</ref> برخی گفته‌اند معنای این حدیث، سخت گرفتن بر تارکان حج است، نه یهودی یا نصرانی شدن واقعی آنان.

===اخلاص در حج=== 
بر اساس آیه ۹۷ سوره آل عمران حج از [[حق الله|حقوق الهی]] بر بندگان است: {'''وَلِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ البَیتِ'''} و بندگان خدا باید از روی [[اخلاص]]، حج را برای خداوند انجام دهند.

==پیوند به بیرون==
* [http://hajj.ir/99/2944 آيه حج؛ حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت]
* [http://rasekhoon.net/article/show/161324/%D8%A2%D9%8A%D8%A7%D8%AA-%D8%AD%D8%AC-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%D9%83%D8%B1%D9%8A%D9%85/ آیات حج در قرآن کریم؛ راسخون]
* [http://hajj.iec-md.org/ahkam/1.html منتخب احکام حج؛ مرکز تعلیمات اسلامی واشنگتن]

== پانویس ==
{{پانویس}}

== منابع ==
{{منابع}}
{{دانشنامه
 | آدرس = http://hzrc.ac.ir/postfile/9528/attach/9528.pdf
 | عنوان = آیه حج 
 | نویسنده = لطف‌الله خراسانی
}}
*'''احکام القرآن''': الجصاص (م.۳۷۰ق.)، به کوشش قمحاوی، بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق؛ 
*'''ارشاد الاذهان''': العلامة الحلی (م ۷۲۶ق.)، به کوشش فارس الحسون، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۰ق؛ 
*'''التبیان''': الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش العاملی، بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی؛ 
*'''تذکرة الفقهاء''': العلامة الحلی (م.۷۲۶ق.)، قم، آل‌ البیت:، ۱۴۱۴ق؛ 
*'''تفسیر ابن کثیر (تفسیر القرآن العظیم)''': ابن کثیر (م.۷۷۴ق.)، به کوشش شمس الدین، بیروت،‌ دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق؛ 
*'''التفسیر الکبیر''': الفخر الرازی (م.۶۰۶ق.)، قم، دفتر تبلیغات، ۱۴۱۳ق؛ 
*'''تفسیر قرطبی (الجامع لأحکام القرآن)''': القرطبی (م.۶۷۱ق.)، بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق؛ 
*'''جامع البیان''': الطبری (م.۳۱۰ق.)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت،‌ دار الفکر، ۱۴۱۵ق؛ 
*'''جواهر الکلام''': النجفی (م.۱۲۶۶ق.)، به کوشش قوچانی و دیگران، بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی؛ 
*'''الخلاف''': الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش سید علی خراسانی و دیگران، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۸ق؛ 
*'''الدر المنثور''': السیوطی (م.۹۱۱ق.)، بیروت،‌ دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق؛ 
*'''روح المعانی''': الآلوسی (م.۱۲۷۰ق.)، به کوشش علی عبدالباری، بیروت، ۱۴۱۵ق؛ 
*'''روض الجنان''': ابوالفتوح رازی (م.۵۵۴ق.)، به کوشش یاحقی و ناصح، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۵ش؛ 
*'''ریاض المسائل''': سید علی الطباطبائی (م.۱۲۳۱ق.)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۲ق؛ 
*'''شرائع الاسلام''': المحقق الحلی (م.۶۷۶ق.)، به کوشش سید صادق شیرازی، تهران، استقلال، ۱۴۰۹ق؛ 
*'''الکافی''': الکلینی (م.۳۲۹ق.)، به کوشش غفاری، تهران،‌ دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش؛ 
*'''کشاف القناع''': منصور البهوتی (م.۱۰۵۱ق.)، به کوشش محمد حسن، بیروت،‌ دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق؛ 
*'''کشف الغطاء''': کاشف الغطاء (م.۱۲۲۷ق.)، مهدوی، اصفهان؛ 
*'''کنز العرفان فی فقه القرآن''': الفاضل المقداد (م.۸۲۶ق.)، به کوشش بهبودی، تهران، مرتضوی، ۱۳۷۳ش؛ 
*'''مجمع البیان''': الطبرسی (م.۵۴۸ق.)، بیروت،‌ دار المعرفه، ۱۴۰۶ق؛ 
*'''المجموع شرح المهذب''': النووی (م.۶۷۶ق.)،‌دار الفکر؛ 
*'''مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام''': الشهید الثانی (م.۹۶۵ق.)، قم، معارف اسلامی، ۱۴۱۶ق؛ 
*'''منتهی المطلب''': العلامة الحلی (م.۷۲۶ق.)، چاپ سنگی؛ 
*'''المنیر''': وهبة الزحیلی، بیروت،‌ دارالفکر المعاصر، ۱۴۱۱ق؛ 
*'''المیزان''': الطباطبایی (م.۱۴۰۲ق.)، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۳ق؛ 
*'''وسائل الشیعه''': الحر العاملی (م.۱۱۰۴ق.)، قم، آل‌ البیت:، ۱۴۱۲ق.
{{پایان}}

{{آیات قرآنی مرتبط با حج}}

<onlyinclude>{{تکمیل مقاله
 | شناسه = شد
 | جعبه اطلاعات = <!--شد، - -->
 | عنوان‌بندی = شد
 | ویرایش = شد
 | لینک‌دهی = شد
 | عکس = شد<!--شد، - -->
 | جعبه نقل قول = <!--شد، - -->
 | پیوند به بیرون = <!--شد، - -->
 | مطالعه بیشتر = <!--شد، - -->
 | پانویس و منابع = شد
 | ناوبری = شد
 | رده = شد
 | تغییر مسیر = شد
}}<onlyinclude>

[[رده:آیه های مشهور قرآن]]
[[رده:آیه های مربوط به حج]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]