در حال ویرایش آیه لیلة المبیت

'''آیه لیلة المبیت'''، [[آیه]] دویست و هفتم [[سوره بقره]]، درباره خوابیدن [[علی بن ابی‌طالب]] بر بستر [[پیامبر اسلام(ص)]]، در شب [[هجرت]]. لیلة المبیت به معنا گذراندن شب در جایی است.

==متن و ترجمه==

|عرض=85

|شکل بندی عنوان=line-height:200%; font-size:250%; font-weight: normal;

|تورفتگی=0

|عنوان={{عربی|اندازه=92%|وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْري‏ نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ<ref>سوره بقره، آیه ۲۰۷.</ref>}}

| و از میان مردم کسی است که جان خود را برای طلب خشنودی خدا می‏‌فروشد، و خدا نسبت به [این‏] بندگان مهربان است.<ref>ترجمه فولادوند.</ref>

«لیلة‌» به معنای شب<ref>المعجم الوسیط، ج۲، ص۸۵۰، «لیل».</ref> و «مَبیت» به معنای گذراندن شب در مکانی، در حال خواب یا بیداری است.<ref>المعجم الوسیط، ج۱، ص۷۸، «بات».</ref> آیه ۲۰۷ سوره بقره را بدین جهت آیه لیلة المبیت می‌نامند که از خوابیدن امام علی(ع) در بستر پیامبر سخن می‌گوید.<ref>تفسیر عیاشی، ج۱، ص۱۰۱؛ الامالی، ص۲۵۲، ۲۵۳؛ شواهد التنزیل، ج۱، ص۱۲۲؛ التفسیر الکبیر، ج۵، ص۳۵۰.</ref> این آیه را آیه شراء (فروش) هم می‌خوانند؛<ref>الصحیح من سیرة النبی، ج۴، ص۳۵؛ ج۷، ص۲۲۴، ۲۲۵.</ref> زیرا در آن، از معامله جان در برابر کسب خشنودی خدا سخن رفته است: {وَمِنَ النَّاسِ مَن یشرِی نَفسَهُ ابتِغَاءَ مَرضَاةِ اللَّهِ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالعِبَادِ}.

پیامبر و کسانی که به وی ایمان آورده بودند، از سوی مشرکان قریش زیر فشار و آزار سخت قرار داشتند؛ به گونه‌ای که گروهی از آنان ناچار به هجرت به حبشه شدند.<ref>الطبقات، ج۱، ص۲۰۷، ۲۰۸؛ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۹.</ref> با مرگ ابو‌طالب در سال دهم بعثت، آزار مشرکان به مسلمانان شدت بیشتر یافت.<ref>تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۶؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۸.</ref> به‌ رغم همه سخت‌گیری‌های مشرکان، اسلام در میان قشرهای مختلف قریش گسترش یافت.<ref>تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۷، ۲۸.</ref> با انعقاد پیمان عقبه اول و دوم میان پیامبر و مردم یثرب و مسلمان‌شدن بسیاری از آنان، بسیاری از مسلمانان از مکه به مدینه هجرت کردند.<ref>الطبقات، ج۱، ص۲۱۹، ۲۲۵؛ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۷، ۳۸؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۹۶.</ref> بدین رو در مکه جز پیامبر که منتظر وحی الهی در این باره بود، علی، ابوبکر و گروهی اندک، کسی در مکه نمانده بود.<ref>الطبقات، ج۱، ص۲۲۶؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۹۷.</ref>

مشرکان قریش که نگران هجرت پیامبر به مدینه بودند، در دار الندوه، مکان مشورت و تصمیم‌گیری مکیان<ref>تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۲۴۰؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۹۸؛ تاریخ ابن خلدون، ج۲، ص۳۳۵.</ref>، گرد آمدند<ref>تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۹؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۹۸؛ البدایة و النهایه، ج۳، ص۲۱۵.</ref> و تصمیم گرفتند پیامبر را بکشند.<ref>الطبقات، ج۲، ص۲۲۷؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۹۸، ۹۹؛ الامالی، ص۴۶۴، ۴۶۵.</ref>

پیامبر به وسیله وحی از توطئه مشرکان آگاه شد. خداوند او را به هجرت فرمان داد و برای آنکه قریشیان هنگام خروج پیامبر از خانه‌اش آگاه نشوند، به وی گفت که از علی بخواهد در بستر او بخوابد. علی با آگاهی‌یافتن از فرمان الهی پذیرفت که در بستر پیامبر بخوابد<ref>الامالی، ص۴۶۵؛ بحار الانوار، ج۱۹، ص۵۹، ۶۰.</ref> و پیامبر در حالی که پاسی از شب گذشته بود و مشرکان قریش خانه‌اش را محاصره کرده بودند، پنهانی از خانه بیرون رفت.<ref>الامالی، ص۴۶۶.</ref>

بر پایه نقل عموم مفسران شیعه<ref>تفسیر عیاشی، ج1، ص101؛ مجمع البیان، ج2، ص56-57؛ المیزان، ج2، ص99-100.</ref> و بسیاری از اهل‌ سنت<ref>شواهد التنزیل، ج1، ص123؛ التفسیر الکبیر، ج5، ص350؛ تفسیر قرطبی، ج3، ص21.</ref> آیه لیلة المبیت در شأن و مقام علی7 به ‌سبب بیتوته و خوابیدن بر بستر رسول خدا9 در شب هجرت نازل شد. بر پایه گزارشی، خداوند در لیلة المبیت به جبرئیل و میکائیل وحی فرمود: «شما را با یکدیگر برادر قرار دادم و عمر یکی از شما را طولانی‌تر از دیگری ساختم. کدام یک حاضر است عمرش را به دیگری ببخشد؟» هر یک از آن دو زندگی طولانی را برای خود برگزید. سپس خداوند به آنان وحی کرد: «علی بن ابی‌طالب و پیامبر را برادر یکدیگر قرار دادم. اکنون علی7 در بستر پیامبر9 بیتوته کرده است و او را از خطر حفظ می‌کند. اکنون به زمین بروید و نگهبان او باشید.» در این هنگام، جبرئیل بالای سر او و میکائیل پایین پایش قرار گرفتند و جبرئیل مرحبا گویان به علی7 گفت: خداوند با تو بر فرشتگان مباهات می‌کند. در این هنگام، آیه یاد شده نازل گشت.<ref>تفسیر ثعلبی، ج2، ص126؛ کشف الاسرار، ج1، ص554؛ التفسیر الکبیر، ج5، ص350؛ الامالی، ص469.</ref> برخی زمان نزول این آیه را هنگامی دانسته‌اند که رسول خدا9 در حال حرکت به مدینه بود.<ref>اسد الغابه، ج4، ص25؛ نهج الایمان، ص304.</ref>

 

برخی از مفسران اهل‌ سنت، شأن نزول آیه مزبور را به گونه‌ای دیگر نقل کرده‌اند. بعضی گفته‌اند: این آیه درباره زبیر و مقداد نازل شده است؛ هنگامی که رسول خدا9 آنان را برای مأموریتی خطیر به مکه فرستاد.<ref>زاد المسیر، ج1، ص203؛ البحر المحیط، ج2، ص334.</ref> بر پایه گزارشی دیگر، این آیه درباره صُهَیب نازل شد؛ آن‌گاه که مشرکان او را در مسیر هجرت به سوی مدینه اسیر کردند و خواستند وی را به مکه بازگردانند یا به قتل رسانند. اما وی با دادن اموال همراهش و نیز آگاهی دادن از دارایی باقی‌مانده‌اش در مکه، خویشتن را آزاد ساخت و به مدینه هجرت کرد.<ref>کشف الاسرار، ج1، ص553-554.</ref> برخی نیز آیه را در شأن ابوذر دانسته<ref>البحر المحیط، ج2، ص334؛ الدر المنثور، ج1، ص240.</ref> یا گفته‌اند: مقصود هر کسی است که در طاعت خدا و جهاد در راه او و امر به معروف فداکاری کند.<ref>جامع البیان، ج2، ص437-438؛ البحر المحیط، ج2، ص334.</ref>

با توجه به نقل عموم مفسران شیعه و بسیاری از اهل‌ سنت و روایت‌های معصومان: که آیه را در شأن و مقام علی7 به سبب بیتوته‌اش بر بستر رسول خدا در شب هجرت دانسته‌اند، اقوال دیگر در شأن نزول این آیه جای تردید و تأمل دارد.<ref>الصحیح من سیرة النبی، ج4، ص34-35.</ref> نقل شده است که سمرة بن جندب، قاتل 8000 انسان<ref>الصحیح من سیرة النبی، ج6، ص129-130.</ref>، با دریافت 000/400 درهم از معاویه، روایتی را جعل و آن را تبلیغ کرد که بر اساس آن، آیات 204-209 بقره/2 درباره علی7 و آیه لیلة المبیت در شأن عبدالرحمان بن ملجم نازل شده است.<ref>شرح نهج البلاغه، ج4، ص73؛ عبقات الانوار، ج3، ص262-263؛ الغدیر، ج2، ص101؛ ج11، ص30.</ref>

بر پایه روایتی از امام سجاد7، علی7 نخستین کسی بود که برای کسب رضای خدا جان خود را فدا کرد.<ref>بحار الانوار، ج36، ص42-43؛ المستدرک، ج3، ص4.</ref> این ایثار، فضیلتی برای علی7 است که میان مسلمانان<ref>الارشاد، ج1، ص53-54.</ref> و بلکه همه آدمیان در طول تاریخ بی نظیر است.<ref>سیرة المصطفی، ص250.</ref> برخی این ایثار علی7 را از ایثار اسماعیل نبی برای ذبح شدن به امر خدا برتر دانسته‌اند؛ زیرا اسماعیل آماده شده بود تا به دست پدرش ذبح شود؛ اما امام علی7 خود را برای کشته شدن به دست دشمنان آماده کرده بود.<ref>کنز الفوائد، ص206-207.</ref>

آیه لیلة المبیت در برابر آیات 204-206 بقره/2 قرار دارد که در آن از کسب عزت و آبرو از راه نفاق، فساد و گناه سخن می‌رود؛ اما در آیه لیلة المبیت از معامله با خدا و ایثار جان برای کسب رضایت الهی سخن رفته است.<ref>المیزان، ج2، ص98.</ref> تعبیر «مِن الناسِ» در این آیه بدین معناست که چنین ایثاری در توان گروهی خاص از مردم است<ref>نمونه، ج2، ص79.</ref> که در کار خیر و طلب رضای خدا، جان را فدا می‌کنند و این برترین نشان و درجه ایمان است.<ref>التحریر و التنویر، ج2، ص256-257.</ref> جمله {وَالله رَؤوفٌ بِالعِبادِ} به وجود افرادی با این صفات در میان مردم اشاره دارد و نشان رأفت خداوند به آن‌هاست. اگر چنین انسان‌های فداکاری نباشند، ارکان دین فرو می‌ریزد.<ref>المیزان، ج2، ص98.</ref>

برخی در مقام مقایسه میان بیتوته علی7 بر بستر پیامبر9 در شب هجرت، با همراهی ابوبکر با ایشان در غار ثور به جهت یادکرد آن در آیه 40 توبه/9، مصاحبت با پیامبر9 را فضیلتی برتر دانسته‌اند.<ref>شرح نهج‌ البلاغه، ج13، ص261.</ref> در پاسخ آورده‌اند که در آیه غار نامی از ابوبکر به میان نیامده، بلکه در منابع تاریخی آمده که مقصود از (لِصاحِبِه} ابوبکر است. نیز آیه فاقد هرگونه لحن ستایش است؛ اما آیه لیلة المبیت بنا بر نقل عموم علمای شیعه<ref>حلیة الابرار، ج2، ص103-110؛ بحار الانوار، ج36، ص40-41؛ الغدیر، ج2، ص48.</ref> و بسیاری از اهل‌ سنت<ref>شواهد التنزیل، ج1، ص123؛ اسد الغابه، ج4، ص25؛ تفسیر قرطبی، ج3، ص21.</ref> در شأن علی7 نازل شده و لحن ستایش‌آمیز آشکاری دارد. افزون بر این، رخداد خوابیدن علی7 بر بستر پیامبر9 در شب هجرت، چنان قطعی و مسلم است که عدم تصریح به آن در قرآن از اهمیتش نمی‌کاهد و کسی آن را انکار نمی‌کند.<ref>شرح نهج البلاغه، ج13، ص262.</ref>

برخی دیگر گفته‌اند: آن شب علی7‌ کانون خطر را بدون ترس سپری کرد؛ حال آن که ابوبکر در لحظاتی خطرناک پیامبر9 را همراه بود و آن هنگام که احساس ترس کرد، رسول خدا با جمله {لا تَحزَن إِنَّ اللهَ مَعَنَا...} (توبه/9، 40) او را دلداری داد.<ref>مناقب، ج1، ص334.</ref>

 

در پاسخ به این سخن می‌توان به کلام علی7 استناد کرد. شخصی با اعتراض و طعنه به وی، عدم همراهی‌اش در غار ثور را مطرح کرد. ایشان فرمود: آن شب که بر بستر پیامبر9 بیتوته کردم، قریش به من هجوم آوردند و مرا مجروح کردند و قصد کشتنم را داشتند؛ اما برخی مانع شدند ... .<ref>خصائص الائمه، ص58-59.</ref>

 

نیز حرّه دختر حلیمه سعدیه در پاسخ به حجّاج، در زمینه برتری علی7 بر موسای کلیم می‌گوید: خدا درباره او فرمود: {فَخَرَجَ مِنهَا خَائِفًا یتَرَقَّبُ}. (قصص/28، 21) اما علی7 بدون هیچ ترسی بر بستر پیامبر9 خوابید و خدا درباره او آیه {وَمِنَ النَّاسِ مَن یشـرِی نَفسَهُ ابتِغَاءَ مَرضَاةِ الله} (بقره/2، 207) را نازل کرد. حجّاج پاسخ وی را تحسین نمود.<ref>الفضائل، ص136-137؛ بحار الانوار، ج46، ص134-135.</ref>

 

علی7 در احتجاج با ابوبکر<ref>الخصال، ص549-553؛ بحار الانوار، ج29، ص3-7.</ref> و نیز با اعضای شورایی که عمر برای تعیین خلیفه خود مشخص کرده بود، به فداکاری خویش در لیلة المبیت و نیز به آیه {وَمِنَ النَّاسِ مَن یشرِی نَفسَهُ ابتِغَاءَ مَرضَاةِ} احتجاج کرد.<ref>الامالی، ص551؛ بحار الانوار، ج31، ص372، 380.</ref>

*الارشاد: المفید (م.413ق.)، به كوشش آل‌ البیت:، بیروت، دار المفید، 1414ق؛

*اسد الغابه: ابن اثیر علی بن محمد الجزری (م.630ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی؛

*الامالی: الطوسی (م.460ق.)، قم، دار الثقافه، 1414ق؛

*بحار الانوار: المجلسی (م.1110ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق؛

*البحر المحیط: ابوحیان الاندلسی (م.754ق.)، بیروت، دار الفکر، 1412ق؛

*البدایة و النهایه: ابن كثیر (م.774ق.)، به كوشش علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1408ق؛

*تاریخ ابن خلدون: ابن خلدون (م.808ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1391ق؛

*تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوك): الطبری (م.310ق.)، به كوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، 1403ق؛

*تاریخ الیعقوبی: احمد بن یعقوب (م.292ق.)، بیروت، دار صادر، 1415ق؛

*التحریر و التنویر: ابن عاشور (م.1393ق.)، مؤسسة التاریخ؛

*تفسیر العیاشی: العیاشی (م.320ق.)، به كوشش رسولی محلاتی، تهران، المكتبة العلمیة الاسلامیه؛

*التفسیر الكبیر: الفخر الرازی (م.606ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1415ق؛

*تفسیر نمونه: مكارم شیرازی و دیگران، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1375ش؛

*جامع البیان: الطبری (م.310ق.)، به كوشش صدقی جمیل، بیروت، دار الفکر، 1415ق؛

*تفسیر قرطبی (الجامع لأحكام القرآن): القرطبی (م.671ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1405ق؛

*حلیة الابرار: سید هاشم البحرانی (م.1107ق.)، به كوشش مولانا، قم، المعارف الاسلامیه، 1411ق؛

*الخصال: الصدوق (م.381ق.)، به كوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، 1416ق؛

*خصائص الائمه: الشریف الرضی (م.406ق.)، به كوشش الامینی، مشهد، مجمع البحوث الاسلامی، 1406ق؛

*الدر المنثور: السیوطی (م.911ق.)، بیروت، دار المعرفه، 1365ق؛

*روح المعانی: الآلوسی (م.1270ق.)، به كوشش علی عبدالباری، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415ق؛

*زاد المسیر: ابن جوزی (م.597ق.)، بیروت، المکتب الاسلامی، 1407ق؛

*سیرة المصطفی: هاشم معروف الحسنی، قم، الرضی، 1371ش؛

*شرح نهج البلاغه: ابن ابی‌الحدید (م.656ق.)، به كوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الكتب العربیه، 1378ق؛

*شواهد التنزیل: الحاكم الحسكانی (م.506ق.)، به كوشش محمودی، تهران، وزارت ارشاد، 1411ق؛

*الصحیح من سیرة النبی: جعفر مرتضی العاملی، بیروت، دار السیره، 1414ق

*الطبقات الكبری: ابن سعد (م.230ق.)، بیروت، دار صادر؛

*عبقات الانوار: سید حامد حسین اللكهنوی (م.1306ق.)، به كوشش مولانا بروجردی، قم، محقق، 1404ق؛

*الغدیر: الامینی (م.1390ق.)، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1366ش؛

*الفضائل: شاذان بن جبرئیل القمی (م.660ق.)، نجف، المکتبة الحیدریه، 1381ق؛

*كشف الاسرار: میبدی (م.520ق.)، به كوشش حكمت، تهران، امیر کبیر، 1361ش؛

*تفسیر ثعلبی (الكشف و البیان): الثعلبی (م.427ق.)، به كوشش ابن عاشور، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1422ق؛

*كنز الفوائد: الكراجكی (م.449ق.)، قم، مکتبة المصطفوی، 1410ق؛

*مجمع البیان: الطبرسی (م.548ق.)، به كوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، 1415ق؛

*المستدرك علی الصحیحین: الحاكم النیشابوری (م.405ق.)، به كوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، 1406ق؛

*المعجم الوسیط: ابراهیم انیس و دیگران، تهران، فرهنگ اسلامی، 1375ش؛

*مناقب آل ابی‌طالب: ابن شهر آشوب (م.588ق.)، به كوشش گروهی از اساتید، نجف، المکتبة الحیدریه، 1376ق؛

*المیزان: الطباطبایی (م.1402ق.)، بیروت، اعلمی، 1393ق؛

*نهج الایمان: ابن جبر (م.قرن7)، به کوشش الحسینی، مشهد، مجتمع امام هادی7، 1418ق.

[[رده:آیه های مشهور قرآن؛ فضایل امام علی(ع)]]