در حال ویرایش آیه هجرت

|عنوان={{عربی|اندازه=92%|إِنَّ الَّذِینَ تَوَفَّاهُمُ المَلائِكَةُ ظَالِمِی أَنفُسِهِم قَالُوا فِیمَ كُنتُم قَالُوا كُنَّا مُستَضعَفِینَ فِی الأرضِ قَالُوا أَلَم تَكُن أَرضُ اللهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُوا فِیهَا فَأُولَئِكَ مَأْوَاهُم جَهَنَّمُ وَسَاءَت مَصِیرًا.<ref>سوره نساء، آیه ۹۷.</ref> }}

| كسانى كه بر خويشتن ستمكار بوده‌اند، [وقتى‌] فرشتگان جانشان را مى‌گيرند، مى‌گويند: «در چه [حال‌] بوديد؟» پاسخ مى‌دهند: «ما در زمين از مستضعفان بوديم.» مى‌گويند: «مگر زمين خدا وسيع نبود تا در آن مهاجرت كنيد؟» پس آنان جايگاهشان دوزخ است، و [دوزخ‌] بد سرانجامى است.<ref>ترجمه فولادوند.</ref>  

در پی بیعت [[عقبه]] میان [[پیامبر اسلام(ص)]] و گروهی از مردم [[مدینه]]، زمینه [[هجرت]] بسیاری از مسلمانان به آن شهر، فراهم شد.<ref>الطبقات، ج۱، ص۲۲۵؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۹۶؛ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۳۷.</ref> با هجرت پیامبر به مدینه، صف مؤمنان از [[مشرکان]] جدا شد. [[آیه]] ۹۷ [[سوره نساء]] که به آیه هجرت معروف شد،<ref>جامع البیان، ج۵، ص۳۱۵-۳۱۶؛ الدر المنثور، ج۲، ص۲۰۵-۲۰۶.</ref> پس از [[غزوه بدر]] درباره گروهی نازل شد که در [[مکه]] اسلام آوردند، اما هجرت نکردند.<ref>البدایة و النهایه، ج۳، ص۳۶۰؛ روح المعانی، ج۳، ص۱۲۱.</ref>  

برخی [[مفسران]] از آیات ۹۷ تا ۹۹ سوره نساء هم به آیات هجرت تعبیر کرده‌اند.<ref>مجمع البیان، ج۳، ‌ص۱۵۲.</ref>  

* طبق برخی روایات، آیه درباره گروهی است که در مکه به خدا و رسولش ایمان آوردند، اما از هجرت با ایشان تخلف کردند و به سبب تهدید سران قریش<ref>البدایة و النهایه، ج۳، ص۳۶۰؛ الدر المنثور، ج۲، ص۲۰۵.</ref> همراه مشرکان به [[جنگ بدر]] رفتند و به دست مسلمانان کشته شدند. پس از جنگ، مسلمانان با این پندار که چون این گروه با کراهت در صف مشرکان قرار گرفته و کشته شده‌اند، برای آنان استغفار کردند. بدین جهت آیه هجرت نازل شد<ref>جامع البیان، ج۵، ص۳۱۶؛ الدر المنثور، ج۲، ص۲۰۵.</ref> و از حال آنان خبر داد.<ref>جامع البیان، ج۵، ص۳۱۵-۳۱۶؛ تفسیر قرطبی، ج۵، ص۳۴۵.</ref>  

بر پایه برخی گزارش‌ها<ref>جامع البیان، ج۵، ص۳۱۷-۳۱۸؛ الدر المنثور، ج۲، ص۲۰۵؛ فتح القدیر، ج۱، ص۵۰۴.</ref> و روایتی از [[امام باقر(ع)]]<ref>التبیان، ج۳، ص۳۰۳؛ نور الثقلین، ج۱، ص۵۳۶.</ref> کسانی که در [[غزوه]] بدر کشته شدند و آیه هجرت درباره آنان نازل شد، پنج نفر بودند: قیس بن فاکه بن مغیره، حارث بن زمعه،‌ قیس بن ولید، ابوالعاص بن میته و علی بن امیة بن خلف.

* بر پایه روایتی دیگر گروهی در مکه اظهار ایمان کردند، اما هنگام مشاهده کم‌شمار بودن مسلمانان در غزوه بدر دچار تردید شدند و ‌پنداشتند که مسلمانان به واسطه دینشان دچار غرور گشته‌اند.<ref>مجمع البیان، ج۳، ص۱۵۰؛ روض الجنان، ‌ج۶، ص۷۸؛ فتح القدیر، ج۱، ص۵۰۱.</ref> به گفته اینان مقصود از {ظَالِمِی أَنفُسِهِم} در آیه هجرت، کفر آنان است<ref>التبیان، ج۳، ص۳۰۳؛ مجمع البیان، ج۳، ص۱۵۱؛ التفسیر الکبیر، ج۱۱، ص۱۲.</ref> و نشان می‌دهد که در حال ارتداد کشته شدند.<ref>تفسیر قرطبی، ج۵، ص۳۴۵.</ref>  

*در برخی روایات هم آمده است که در غزوه بدر هنگامی که [[عباس]] عموی پیامبر(ص)، [[عقیل]] و [[نوفل]] به دست مسلمانان اسیر شدند، پیامبر به عباس گفت که فدیه آزادی خود و برادرزاده‌اش عقیل را بپردازد. عباس پاسخ داد: ما به سوی [[قبله]] تو نماز گزاردیم و به آنچه تو [[شهادت]] دادی، شهادت دادیم. پیامبر گفت: شما دشمنی کردید و با شما دشمنی شد. سپس آیه هجرت را تلاوت کرد:<ref>تفسیر ابن کثیر، ج۲، ص۳۴۵؛ الدر المنثور، ج۲، ص۲۰۶.</ref>  

آیه [[هجرت]] افزون بر بیان حال مسلمانان تارک هجرت و کیفیت برخورد [[فرشتگان]] مرگ با آنها، در بردارنده حکم [[وجوب]] هجرت<ref>الکشاف، ج۱، ص۵۵۵؛ تفسیر قرطبی، ج۵، ص۳۴۶؛ الصافی، ج۱، ص۴۹۰.</ref> بر هر مسلمانی است که در زیستگاه خویش قادر به اقامه [[شعائر دین]] نباشد.<ref>جامع البیان، ج۴، ص۳۱۷-۳۱۸؛ الکشاف، ج۱، ص۵۵۵؛ المنیر، ج۵، ص۲۲۹.</ref> از این رو، با نازل‌شدن آیه هجرت، اصحاب پیامبر در مدینه به کسانی که در مکه مسلمان شده و به مدینه هجرت نکرده بودند، نامه نوشتند که اقرار و اسلام ایشان پذیرفته نیست، مگر با هجرت.<ref>تفسیر بغوی، ج۱، ص۴۶۹؛ الدر المنثور، ج۲، ص۲۰۵.</ref> بر پایه گزارشی، پس از نزول آیه هجرت، رسول خدا افرادی را برای اعلان این آیه به مکه فرستاد.<ref>الکشاف، ج۱، ص۵۵۵.</ref>