در حال ویرایش آیه ۱۲۸ سوره بقره

| متن = رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَیْنِ لَکَ وَمِنْ ذُرِّیَّتِنَا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَکَ وَأَرِنَا مَنَاسِکَنَا وَتُبْ عَلَیْنَا إِنَّکَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ

«[[اسلام]]» در اصلِ لغت، به معنای وارد شدن به وادی سِلْم و آشتی است؛ و انقیاد و صلح و صفا از لوازم آن است. البته دو واژه «أسْلَم» و «سلّم» به معنای تسلیم امر خدا شدن نیز به کار رفته است.<ref>المصباح المنیر، ذیل واژه سلم.</ref> این واژه در اصطلاح [[قرآن|قرآنی]] به معنای اولین مرتبه عبودیت دانسته شده است.<ref group="یادداشت">{{آیه|وَ لٰکِنْ قُولُوا أَسْلَمْنٰا وَ لَمّٰا یَدْخُلِ الْإِیمٰانُ فِی قُلُوبِکُمْ}}(سوره حجرات، آیه ۱۴)</ref><ref name=":0">درسنامه تفسیر آیات حج، ص۸۲.</ref>

«ذریه» به معنای نسلی است که از یک انسان به وجود می‌آید.<ref>التحقیق فی کلمات القرآن، ذیل واژه ذر.</ref> البته برخی، این واژه را به معنای صغار اولاد دانسته‌اند؛<ref>صحاح اللغه، ذیل واژه ذرو؛ مفردات الفاظ قرآن، ذیل واژه ذرو.</ref> هر چند در عرف، به فرزندان با واسطه و بی واسطه نیز ذریه گفته می‌شود.<ref group="یادداشت">مانند {{آیه|ذُرِّیَّةً بَعْضُهٰا مِنْ بَعْضٍ}}(سوره آل‌عمران، آیه ۳۴)</ref><ref name=":0"/>

«مناسک» جمع منسک و به معنای عبادت است؛<ref>مقاییس اللغه، ذیل واژه نسک؛ المصباح المنیر، ذیل واژه نسک؛ مفردات الفاظ قرآن، ذیل واژه نسک.</ref> این واژه با این معنا، در دیگر آیات قرآن نیز کاربرد دارد.<ref>سوره انعام، آیه ١۶٢.</ref> به گفته لغت‌شناسان، سپس این کلمه از میان عبادت‌ها به «اعمال حج» اختصاص پیدا کرده است.<ref>المصباح المنیر، ذیل واژه نسک؛ مفردات الفاظ قرآن، ذیل واژه نسک.</ref>

آیه ۱۲۸ سوره بقره، در ادامه [[آیه ۱۲۷ سوره بقره|آیه قبل]]، که با دعای [[حضرت ابراهیم(ع)]] و [[حضرت اسماعیل(ع)|اسماعیل (ع)]] درباره قبولی عملشان به پایان رسید، به برخی دیگر از دعاهای آنها درباره تسلیم بودن در برابر حق، آموزش [[مناسک حج]]، و پذیرش [[توبه]] آنها پرداخته و در پایان، خدا را با دو وصف تَوّاب و رحیم یاد کرده است.

=== تسلیم در برابر حق ===

به باور برخی، آنچه مورد درخواست آنها بود، بالاترین مرتبه بندگی بود. [[علامه طباطبایی]]، مفسر [[شیعه]]، بر این باور است که اسلامِ مورد درخواست در این آیه، تمام مراتب بندگی و تسلیم تمام‌عیارِ عبد در برابر خدا است. به گفته او، این مرتبه گرچه در اختیار انسان است و می‌تواند از راه مقدمات به آن برسد؛ ولی رسیدن به آن برای انسان عادی، امری ناممکن تلقی می‌شود، به نحوی که در ردیف امور بیرون از اختیار انسان به شمار رفته و تنها با اراده خدا ممکن خواهد بود؛ از این رو، ابراهیم و اسماعیل از خدا درخواست رسیدن به آن مقام را کردند.<ref>المیزان، ج١، ص٢٨٣.</ref>

برای اثبات اینکه تسلیم مورد درخواست در این آیه، بالاترین مراتب تسلیم است، به دیگر آیات قرآن نیز استدلال شده است. برای نمونه، در آیه ۱۳۱ سوره بقره، به تسلیم ابراهیم تصریح شده و در ماجرای ذبح اسماعیل در آیه ۱۰۳ سوره صافات، به تسلیم هر دو تصریح شده است؛ از این رو تسلیم مورد درخواست آن دو در آیه ۱۲۸ سوره بقره، مراحل بالاتر از تسلیمی است که پیشتر به آن دست یافته بودند.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۸۵.</ref>

بر اساس آیه ۱۲۸ سوره بقره، ابراهیم و اسماعیل در ادامه دعاهای خود، از خدا درخواست کردند برخی از فرزندان آنها را مسلم قرار دهد.

از عبارت {{آیه|مِنْ ذُرِّیَّتِنٰا}} استفاده شده که همه فرزندان آنان منظور نیست، بلکه گروهی از آنان مراد است. این درخواست را با ادب ابراهیم سازگار دانسته‌اند؛ زیرا او در جریان تقاضای امامت در ذریه خود و پاسخ خدا که امامت به ظالمان نمی‌رسد،<ref>سوره بقره، آیه ١٢۴.</ref> آموخت که درخواست باید برای برخی از فرزندان باشد.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۸۷.</ref>

 

 

=== آموزش مناسک حج ===

 

به گفته علامه طباطبایی، مفسر شیعه، منظور از مناسک، اعمال عبادی است که پیشتر انجام می‌دادند. به باور او، ابراهیم و اسماعیل با تعبیر {{آیه|أَرِنا}} درخواست کردند که حقیقت آن اعمال به آنها نشان داده شود و مرادشان آموزش تکالیف نبود.<ref>المیزان، ج١، ص٢٨۴. و ج١٧، ص٣٠۵.</ref> در برابر، طبرسی، دیگر مفسر شیعه، معتقد است که ارائه مناسک به معنای تعلیم و توفیق انجام آن است.<ref>مجمع البیان، ج١، ص٢١٠.</ref> ابوالفتوح رازی، دیگر عالم و مفسر شیعه نیز، روایتی ذکر کرده که بر پایه آن، پس از بنای [[کعبه]]، [[جبرئیل]] مناسک حج را به ابراهیم آموخت.<ref>رُوح الجنان و رَوْح الجنان، ج١، ص٢٠١.</ref>

 

 

== پانویس ==

}}

* '''الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربیة'''، اسماعیل بن حماد جوهری، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین، چهارم، ۱۴۰۷ق.

* '''المصباح المنیر'''، احمد بن محمد فیومی، قم، دارالهجرة، دوم، ۱۴۱۴ق.

* '''معجم مقاییس اللغة'''، احمد بن فارس، تحقیق عبد السلام محمد هارون، قم، مکتب الإعلام الاسلامی، ۱۴۰۴ق.

* '''مفردات الفاظ القرآن'''، راغب اصفهانی، تحقیق صفوان عدنان داوودی، بیروت، دارالسامیة، ۱۴۱۲ق.

* '''المیزان فی تفسیر القرآن'''، سید محمدحسین طباطبایی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.