در حال ویرایش آیه ۱۵۸ سوره بقره

'''آیه ۱۵۸ سوره بقره'''، آیه‌ای از [[قرآن]]، که به بیان عملِ [[سعی]]، یکی از مناسک [[حج]] پرداخته و [[صفا و مروه]] را نشانه‌ها و شعائر الهی معرفی کرده است.

پیش از نزول این آیه، [[اسلام|مسلمانان]] پنداشتند عمل سعی از بدعت‌های مردم [[جاهلیت]] است؛ با نزول این آیه، سعی یکی از مناسک حج مسلمانان قرار گرفت.

== متن و ترجمه ==
{{قرآن
| متن = إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَیْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلَا جُنَاحَ عَلَیْهِ أَنْ یَطَّوَّفَ بِهِمَا وَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْرًا فَإِنَّ اللَّهَ شَاکِرٌ عَلِیمٌ
| ترجمه = در حقیقت صفا و مروه از شعایر خداست [که یادآور اوست]، پس هر که خانه [خدا] را حج کند یا عمره گزارد، بر او گناهی نیست که میان آن دو سعی به جای آورد و هر که افزون بر فریضه کار نیکی کند خدا حق‌شناس و داناست.
}}

== شرح واژگان ==
مراد از «صفا و مروه» در آیه ۱۵۸ سوره بقره، دو کوه است که نزدیک کعبه، در سمت [[حجر الاسود|حجرالاسود]]، به فاصله چند صد متری (حدود۳۷۰ متر) از یکدیگر قرار دارند.<ref>تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۹۲.</ref> واژه «صفا» در اصل به معنای زمین صاف و هموار و نرم، و «مروه» به معنای سنگ سفید است.<ref>المصباح المنیر، ذیل واژه صفا و مروه.</ref> برخی نیز گفته‌اند مروه به معنای جایی است که در آن سنگ‌ریزه باشد.<ref>جامع البیان عن تأویل آیات القرآن، ذیل آیه ۱۵۸ سوره بقره.</ref>

کلمه «شعائر» جمع شعیره، به معنای علامت و نشانه است. به باور برخی از لغت‌شناسان، نشانه بودن صفا و مروه که در آیه گفته شده، به این معناست که با دقت در آن می‌توان به بزرگی خدا پی‌برد.<ref>التحقیق فی کلمات القرآن، ذیل واژه شعر.</ref> برخی نیز احتمال داده‌اند شعائر در این آیه و امثال آن، به معنای مناسک و عبادت باشد، مانند آیه {{آیه|وَالْبُدْنَ جَعَلْنٰاهٰا لَکُمْ مِنْ شَعٰائِرِ اللّٰهِ}}<ref>سوره حج، آیه ۳۶.</ref><ref>درسنامه مناسک حج، ص۹۲.</ref>

== محتوا ==
در آیه ۱۵۸ سوره بقره، به آموزش [[سعی]]، یکی از مناسک [[حج]] و [[عمره]] پرداخته شده است.

=== شعائر الهی ===
در آیه ۱۵۸ سوره بقره، [[صفا و مروه]] از شعائر الهی دانسته شده است.

درباره چیستی شعائر الهی در این آیه دو وجه بیان شده؛ یکی این که خود صفا و مروه جزء شعائر است، دوم این که صفا و مروه محل شعائر است.<ref>مجمع البیان، ج١، ص٢۴٠؛ تفسیرکبیر، ج۴، ص١٧٧.</ref> به باور برخی، معنای اول با ظاهر آیه سازش بیشتری دارد؛ زیرا نیازی به تقدیر ندارد.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۹۵.</ref>

بر اساس برخی تفاسیر، بنا بر معنای اول، شعائر الله علامت‌هایی است که خاطره‌ای از خاطرات مقدس را یادآوری می‌کند. حضور و عبادت در صفا و مروه یادآور حوادثی مانند امتحان [[حضرت ابراهیم(ع)|ابراهیم]]، تشنگی [[حضرت اسماعیل(ع)|اسماعیل]] و یافتن آب،<ref>تفسیر نمونه، ج١، ص ۵۴١.</ref> و نیز خاطره هبوط [[حضرت آدم(ع)]] به زمین<ref group="یادداشت">بر پایه روایتی از امام صادق(ع)، حضرت آدم بر کوه صفا و حوا بر کوه مروه هبوط کردند. (مجمع البیان، ج١، ص٢۴٠.)</ref> است.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۹۶.</ref> بنا بر معنای دوم، خدا صفا و مروه را برای عبادت بندگان قرار داده است، تا به وسیله به‌جا آوردن اعمال به عبادت خدا بپردازند.<ref>جامع البیان، ج٢، ص۶١. الجامع لأحکام القرآن، ج٢، ص١٨٠.</ref>

به باور [[علامه طباطبایی]]، مفسر [[شیعه]]، منظور از نشانه و شعائر بودن صفا و مروه، نشانه تکوینی نیست، بلکه علامتی تشریعی است که خدا در مقام تشریع عمل سعی، آن را قرار داده است.<ref>المیزان، ج١، ص ٣٨۵.</ref>

در دیگر آیات قرآن، اموری مانند حرمت [[صید]] در حال [[احرام]]،<ref>سوره مائده، آیه ۲.</ref> [[حج]]، [[قربانی]]، [[نذر]] و [[طواف]]<ref>سوره حج، آیه ۳۲.</ref> از شعائر الهی شمرده شده است.

=== منسک سعی ===
در عبارت {{آیه|فَمَنْ حَجَّ الْبَیْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلاٰ جُنٰاحَ عَلَیْهِ أَنْ یَطَّوَّفَ بِهِمٰا}} از آیه ۱۵۷ سوره بقره، به تشریع عمل [[سعی]] در حج و عمره پرداخته شده است.

درباره اینکه تعبیر {{آیه|فَلاٰ جُنٰاح}} بیانگر وجوب است یا استحباب اختلاف نظر وجود دارد. علامه طباطبایی، مفسر شیعه، معتقد است آیه در صدد تشریع اصلِ سعی بوده و مفید معنای استحباب نیست.<ref>تفسیر المیزان، ج١، ص ٣٨۶.</ref> ولی به باور برخی، اصل تشریع سعی، با استحباب آن نیز سازش دارد. به اعتقاد وی، آیه متکفل تشریع اصل سعی و بیان جواز مطلق آن است، و وجوب آن را باید از قرائن درون آیه، مانند شأن نزول، و از قرینه‌های بیرون آیه، مانند روایات به دست آورد.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۹۷.</ref> مانند روایتی از [[امام صادق(ع)]] که سعی میان صفا و مروه را فریضه (واجب) دانسته است.<ref>وسائل الشیع، ج٩، ص۵١١، باب١ از ابواب سعی، ح١. و تمام احادیث این باب به استثنای ح٧ و ١٠. و برخی از احادیث باب‌های دیگر.</ref>

=== تطوع در اعمال ===
به گفته علامه طباطبایی، با توجه به عبارت {{آیه|مَنْ تَطَوَّعَ خَیْراً فَإِنَّ اللّٰهَ شٰاکِرٌ عَلِیم}} اوامر الهی و عبادت‌ها، خواه واجب یا مستحب (که همه جزء خیرات است)، باید از روی طوع و پذیرش باشد نه از روی اکراه.<ref>تفسیر المیزان، ج١، ص ٣٨۶.</ref> به باور برخی، این تعبیر بیانگر یک قاعده کلی است، که هر عملی از روی طوع و رغبت انجام شود، و بدون چشم‌داشت از انسان صورت گیرد، خداوند آن را می‌پذیرد.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۱۰۰.</ref>

قرطبی، مفسر اهل سنت، به نقل از [[عبدالله بن عباس|ابن عباس]]، [[عبدالله بن زبیر|ابن زبیر]] و [[انس بن مالک]]، تطوع در این آیه را به معنای سعیِ مستحبی دانسته است.<ref>الجامع لاحکام القرآن، ج٢، ص ١٨٣.</ref> برخی دیگر معتقدند مراد، حج و عمره مستحبی است و عده‌ای دیگر، معتقدند همه خیرات و طاعات را شامل می‌شود.<ref>مجمع البیان، ج١، ص٢۴٠.</ref>

== شأن نزول ==
بر اساس روایتی از [[امام صادق(ع)]]، مسلمانان پنداشتند صفا و مروه از بدعت‌های [[جاهلیت]] است؛ بنابراین، این آیه نازل شد.<ref>مجمع البیان، ج١، ص٢۴٠.</ref> بر پایه روایتی دیگر، پس از امر به [[طواف]] خانه خدا، برخی به دلیل نیامدن دستوری درباره سعی، این عمل را دارای اشکال می‌دانستند؛ تا اینکه این آیه نازل شد.<ref>الجامع لاحکام القرآن، ج٢، ص١٨٣. وسائل الشیعه، ج٩، ص۵١١.</ref>

== پانویس ==
{{پانویس}}

== منابع ==
{{برگرفتگی
| پیش از لینک = کتاب
| منبع = درسنامه تفسیر آیات حج،
| پس از لینک = محمد فاکر میبدی، قم، حوزه نماینگی ولی‌فقیه در امور حج و زیارت، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر، ۱۳۸۷ش.
| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/761

}}

* '''تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه'''، علی‌اصغر قائدان.

* '''التحقیق فی کلمات القرآن'''، حسن مصطفوی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۶۰ش.

* '''تفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)'''، محمد بن عمر فخر رازی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چهارم، ۱۴۱۳ق.
* '''تفسير نمونه'''، ناصر مكارم شيرازى و دیگران ، دار الكتب الاسلاميه، ١٣۶٩ش.

* '''جامع البیان عن تأویل آیات القرآن'''، محمد بن جریر طبری، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.

* '''مجمع البیان فی تفسیر القرآن'''، فضل بن حسن طبرسی، قم، کتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۳ق.

* '''المصباح المنیر'''، احمد بن محمد فیومی، قم، دارالهجرة، دوم، ۱۴۱۴ق.

* '''المیزان فی تفسیر القرآن'''، سید محمدحسین طباطبایی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

* '''وسائل الشيعة الى تحصيل مسائل الشريعة'''، محمد بن حسن حرّ عاملى، تحقيق محمد رازى، دار احياء التراث العربى.

[[Category:آیه های مربوط به حج]]

[[رده:آیه های مربوط به حج]]