در حال ویرایش آیه ۲۰۳ سوره بقره

'''آیه ۲۰۳ سوره بقره'''، آیه‌ای از [[قرآن]]، که به برخی از امور درباره [[حج]]، مانند [[ایام تشریق]]، [[بیتوته در منا]] و کوچ از [[منا]] پرداخته است. در این آیه، به حاجیان در صورت مرتکب نشدن برخی از [[محرمات احرام]]، اختیار داده شده در هر کدام از روزهای دوازدهم یا سیزدهم ذی‌حجه از منا کوچ کنند.

| متن = وَاذْکُرُوا اللَّهَ فِی أَیَّامٍ مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ تَعَجَّلَ فِی یَوْمَیْنِ فَلَا إِثْمَ عَلَیْهِ وَمَنْ تَأَخَّرَ فَلَا إِثْمَ عَلَیْهِ لِمَنِ اتَّقَی وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّکُمْ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ

| ترجمه = و خدا را در روزهای معلوم و معینی [که یازدهم، دوازدهم و سیزدهم ماه ذوالحجه ایام وقوف در منی است] یاد کنید. پس هر که در دو روز [واجبات منی را انجام دهد و به کوچ کردن از آن] شتاب ورزد، گناهی بر او نیست، و هر که [تا روز سوم] تأخیر کند، بر او هم گناهی نیست، [اختیار کردن وقوف در منی چه در دو روز، چه در سه روز] برای کسی است که [از محرمات احرام] پرهیز کرده است؛ و از خدا پروا کنید و بدانید که یقیناً همه شما به سوی او محشور خواهید شد.

«اثم» در اصل به معنای تأخیر و کندی است، چنان‌که گفته می‌شود «ناق آثم»، یعنی «شتری که از قافله عقب مانده است». اثم به معنای ذنب و وزر نیز از همین معنا گرفته شده است؛ زیرا گناهکار از خیر و ثواب عقب می‌ماند.<ref>مقاییس اللغه، ذیل واژه اثم؛ مفردات الفاظ قرآن، ذیل واژه اثم.</ref> به باور برخی،<ref name=":0">درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۰۲.</ref> این واژه در آیاتی از [[قرآن]] نیز، به همین معنا به کار رفته است؛ مانند آیه {{آیه|وَ إِذٰا قِیلَ لَهُ اتَّقِ اللّٰهَ أَخَذَتْهُ الْعِزَّةُ بِالْإِثْمِ فَحَسْبُهُ جَهَنَّمُ}}<ref>سوره بقره، آیه ٢٠۶.</ref> آنها ترجمه این آیه را «به دلیل عزتِ موهوم خود، در مقابل تقوا کُند هستند» دانسته‌اند.<ref name=":0"/> البته واژه اثم، به معنای ذنب، وزر و معصیت با تفاوت‌هایی که با واژگان هم‌نوا دارد، به‌کار رفته است.<ref>صحاح اللغه، ذیل واژه اثم؛ تاج‌العروس، ذیل واژه اثم.</ref>

در آیه ۲۰۳ سوره بقره، به چهار مطلب کلی اشاره شده است، که عبارت است از: ذکر خدا، [[بیتوته در منا]]، کوچ از [[منا]]، و رعایت تقوا؛ سه عمل نخست، مربوط به [[حج]]، و عمل چهارم شامل غیر حج نیز می‌شود.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۰۳ و ۲۰۴.</ref>

مراد از ذکر در عبارت {{آیه|وَاذْکُرُوا اللَّهَ فِی أَیَّامٍ مَعْدُودَات}} نام خدا، یا ذکر قلبی، یا [[تکبیر|تکبیرهایی]] است که پس از نماز ظهرِ روز [[عید قربان]] تا نماز صبحِ روز سیزدهم [[ذی‌حجه]] گفته می‌شود.<ref>وسایل الشیعه، ج١٠، ص٢١٩.</ref> طبرسی، مفسر [[شیعه]]، ذکری که به آن امر شده را اینگونه دانسته است: «الله أکبر الله أکبر، لا إله إلاّ الله و الله أکبر، الله أکبر و لله الحمد، الله أکبر علی ما هدانا، الحمد لله علی ما أولانا، الله أکبر علی ما رزقناه من بهیمة الأنعام». به گفته او، نخستین تکبیر باید پس از نماز ظهر روز عید قربان، و آخرین آن پس از نماز صبح روز سیزدهم باشد.<ref>مجمع البیان، ج١، ص٢٩٩؛ الجامع لاحکام القرآن، ج٣، ص۴.</ref>

در آیه ۲۰۳ سوره بقره، تعبیر به ‌{{آیه|أَیّٰامٍ مَعْدُودٰات}} شده؛ ولی در [[آیه ۲۸ سوره حج]] تعبیر به ‌{{آیه|أَیّٰامٍ مَعْلُومٰات}} شده است.

برخی از مفسران این دو «ایام» را متفاوت از هم دانسته‌اند. به نظر آنها مراد از «ایام معلومات» که در آیه ۲۰۳ سوره بقره آمده، دهه اول [[ذی‌حجه]] است، و مراد از «ایام معدودات» که در آیه ۲۸ سوره حج آمده، [[ایام تشریق]] است.<ref>تفسیر کبیر، ج۵، ص٢١٠؛ مجمع البیان، ج١، ص٢٩٩.</ref> زیرا به باور آنان، در ادامه آیهٔ ۲۸ سوره حج، به [[قربانی]] اشاره شده و عمل قربانی پس از گذشت دهه اول ذی‌حجه انجام می‌شود.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۰۵.</ref>

برخی از مفسران نیز، دو «ایام» را متفاوت از هم دانسته‌اند؛ ولی به عکس دیدگاه پیشین، معتقدند مراد از «ایام معلومات» ایام تشریق و منظور از «ایام معدودات» دهه اول ذی‌حجه است.<ref>الجامع‌لاحکام القرآن، ج٣، ص١، به نقل از مفسران اهل سنت.</ref>

برخی دیگر از مفسران عقیده دارند که این دو «ایام» یکی است، و منظور از هر دو، ایام تشریق است.<ref>الجامع لاحکام القرآن، ج٣، ص١؛ المنار، ج٢، ص٢۴١؛ المیزان، ج٢، ص٨٢، و ج١۴، ص٣٧٠؛ تفسیر نمونه، ج١۴، ص٧۴.</ref> روایتی از [[امام صادق (ع)]] نیز، تأییدکننده این دیدگاه است.<ref>وسایل الشیعه، ج١٠، ص٢١٩.</ref>

{{اصلی|بیتوته در منا}}

عبارت {{آیه|أَیّٰامٍ مَعْدُودٰات}} به [[بیتوته]] در حج اشاره دارد که طی آن حاجی باید در شب‌های یازدهم و دوازدهم [[ذی‌حجه]] در [[منا]] حضور داشته باشد.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۰۷.</ref>

جمله {{آیه|فَمَنْ تَعَجَّلَ فِی یَوْمَیْنِ فَلاٰ إِثْمَ عَلَیْهِ وَ مَنْ تَأَخَّرَ فَلاٰ إِثْمَ عَلَیْهِ لِمَنِ اتَّقیٰ}} یعنی حج‌گزار پس از آن‌که شب‌های یازدهم و دوازدهم ذی‌حجه در منا [[بیتوته]] کرد، می‌تواند روز دوازدهم از منی کوچ کرده و به [[مکه]] برود، و می‌تواند شب سیزدهم نیز بیتوته کند و روز سیزدهم به مکه برود.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۰۸.</ref>

درباره اینکه {{آیه|لِمَنِ اتَّقیٰ}} متعلق به کدام بخش از آیه است اختلاف نظر وجود دارد. برخی معتقدند متعلق به «تعجیل فی یومین» است. در این صورت، معنای آیه اینگونه خواهد شد که اگر کسی در حج رعایت صید کرده باشد، می‌تواند روز دوازدهم ذی‌حجه از منا کوچ کند، و گرنه باید تا روز سیزدهم در منا بماند.<ref>مجمع البیان، ج١، ص٢٩٩.</ref> این دیدگاه را با سیاق آیات سازگارتر دانسته‌اند؛<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۰۸.</ref> زیرا برخی افراد می‌پنداشتند که کوچ روز دوازدهم گناه است، و برخی دیگر بر این باور بودند که کوچ روز سیزدهم گناه است، و این دو گروه یکدیگر را متهم می‌کردند. این آیه هر دو دیدگاه را ردّ و کوچ در هر دو روز را روا دانسته است.<ref>درسنامه تفسر آیات حج، ص۲۰۸.</ref>

دیدگاه دیگر این است که منظور، کسی است که در حج رعایت تقوا کرده، و حجّی مبرور و پوشاننده گناهان به‌جا آورده است، برای وی، تفاوتی نمی‌کند که در روز دوازدهم یا سیزدهم ذی‌حجه از منا کوچ کند.<ref>مجمع البیان، ج١، ص٢٩٩.</ref> این دیدگاه را مطابق با روایات دانسته‌اند.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۰۸.</ref> زیرا بر اساس روایات، کسی که در حال [[احرام]] صید یا [[آمیزش]] از او سر نزده باشد می‌تواند روز دوازدهم کوچ کند، و گرنه باید روز سیزدهم نیز در منا بماند.<ref>وسایل الشیعه، ج١٠، ص٢٢۵.</ref>

== پانویس ==

== منابع ==

}}

* '''الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربیة'''، اسماعیل بن حماد جوهری، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین، چهارم، ۱۴۰۷ق.

* '''معجم مقاییس اللغة'''، احمد بن فارس، تحقیق عبد السلام محمد هارون، قم، مکتب الإعلام الاسلامی، ۱۴۰۴ق.