در حال ویرایش آیه ۹۶ سوره آل‌عمران

'''آیه ۹۶ سوره آل‌عمران'''، آیه‌ای از [[قرآن]]، که  

| متن = إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبَارَكًا وَهُدًى لِلْعَالَمِينَ

واژه «بيت» در لغت به معناى مأوى، مسكن و محل اجتماع است.<ref>المصباح المنیر، ذیل واژه بات.</ref>  

«بكّه» در لغت به معناى تجمع و ازدحام است.<ref>اساس البلاغه، ذیل واژه بکّ.</ref> طبرسی، مفسّر شیعه، بكّه را همان مكّه دانسته كه ميم آن تبديل به باء شده است.<ref>مجمع البیان، ج۱، ص۴۷۷.</ref>  

بر اساس روایتی، امام علی(ع) مکه را «اطراف [[حرم مکی|حرم]]» و بکه را «محل [[خانه خدا]]» دانسته است. او علت نامگذاری بکه را این دانسته که خانه خدا چشمان سرکشان و گناهکاران را گریان می‌کند. (بکّت رقاب الجبارین و اعناق المذنبین.)<ref>بحار الانوار، ج۵۴، ص۲۳۱.</ref>

واژه «مبارک» از رشه برک به دو معنای «نمو و زیادت»، و «ثبوت و قوام» است. <ref>صحاح اللغه، ذیل واژه برک؛ المصباح المنیر، ذیل واژه برک.</ref> راغب اصفهانی، لغت‌شناس قرآنی، بركت را به معناى خير الهى در چيزى دانسته است.<ref>مفردات الفاظ قرآن، ذیل واژه برک.</ref>

در آیه ۹۶ سوره آل‌عمران، به معرفى [[خانه خدا]] در قالب چند وصف پرداخته شده و به تاريخ و جغرافياى آن اشاره شده است.

در این آیه، [[کعبه]] نخستین خانه دانسته شده است. برخی مراد از این تعبیر را این دانسته‌اند که محل کعبه اولین نقطه روی زمین است که از میان آب آشکار شده است؛ بنابراین، این آیه اشاره به دحو الارض دارد.<ref name=":0">مجمع البيان، ج١، ص۴٧٧.</ref>

احتمال دیگری که داده شده این است که کعبه، نخستین خانه عمومی است که برای هدایت مردم روی زمین ساخته شده است. در روایتی از امام علی(ع) نیز گفته شده پیش از کعبه خانه‌های زیادی بوده؛ ولی این خانه، نخستین خانه‌ای بود که مایه هدایت برای همه مردم قرار داده شد.<ref name=":0" /> به نظر شیخ طوسی، محدث و مفسر شیعه نیز، کعبه نخستین خانه‌ای بود که برای عبادت ساخته شد.<ref>تفسير تبيان، ج٢، ص۵٣۵.</ref> علامه طباطبایی، دیگر مفسر شیعه نیز، این قول را پذیرفته است.<ref>تفسير الميزان، ج٧، ص٢١٧.</ref>

برخى دیگر از مفسران، اول بودن را از نظر شرافت و فضليت دانسته و براى آن فضايلى مانند دارا بودن مقامات و آيات بينات، آمدن مردم به سوى آن، اعجاز از تخريب در هجوم ابرهه و امنيت آن ذکر کرده‌اند.<ref>تفسير كبير، ج٨، ص١۵۵.</ref>

مراد از «بَکّه» در این آیه، «[[مکه]]» است.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۱۶.</ref> بر پایه روایتی، [[امام علی(ع)]] مکه را اطراف [[حرم مکی|حرم]] و بکه را محل خانه خدا دانسته است. او درباره علت نامگذاری بکه گفته است زیرا خانه خدا گردنِ گردنکشان را در هم کوفته است (بکّت).<ref>بحارالأنوار، ج۵۴، ص٢٣١.</ref> [[علامه طباطبایی]]، مفسر شیعه، تعبیر به بکّه را بیانگر این دانسته که اطراف کعبه به هنگام [[نماز]] و [[طواف]] ازدحام جمعیت است.<ref>الميزان، ج٣، ص٣۵٠.</ref>

در تعبیر {{آیه|مُبٰارَكاً

}}، خانه خدا مبارک توصیف شده است. مبارک به معنای چیزی است که برکت داده شده باشد. واژه برکت را به معنای زیادت، رشد، دوام و خیر الهی معنا کرده‌اند. از این رو، مبارک بودن کعبه به این خاطر است که این ویژگی‌ها را دارد.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۲۵.</ref>

 

* '''سعادت دنیایی و آخرتی''': در روایات، بهشتی شدن، بخشیده شدن همه گناهان<ref>الحج و العمره، ص١۶٣، به نقل از مكارم الاخلاق.</ref> و فقیر نشدن از آثار حج شمرده شده است.<ref>خصال، ص١١٧.</ref>  

* '''امنیت''': در امان بودن انسان‌ها و حیوانات، یکی از مصداق‌های مبارک بودن خانه خدا دانسته شده است.<ref>تفسير تبيان، ج٢، ص۵٣۶.</ref>  

* '''نعمت''': برخی، مبارک را به نعمت‌ها مادی در اطراف خانه خدا تفسیر کرده‌اند، چراکه بركات الهى پس از استجابت دعاهای حضرت ابراهيم(ع)،<ref>حجر: ٣٧.</ref> از هر سو به سمت آن سرازير است.<ref>تفسير القرآن الحكيم (المنار)، ج۴، ص٧.</ref> علامه طباطبایی، مفسر شیعه نیز، تقابل دو وصف «مبارك» و «هدى للعالمين» را شاهدی بر این دانسته كه مراد از مبارک رزق و رفاه دنیایی است.<ref>الميزان، ج٣، ٣۵٠.</ref>

* '''دوام و بقاء''': واژه «بركت» به معناى زیادت و قوام است، از اين رو، يكى از مصداق‌های مبارك بودن کعبه را این دانسته‌اند که در طول زمان دائم و ثابت است.<ref>تفسير كبير، ج٨، ص١۵٨.</ref>  

در عبارت {{آیه|هُدىً لِلْعٰالَمِين}}، به هدایت بودنِ کعبه اشاره شده است. به نظر برخی، مراد از این عبارت این است که خانه خدا راه درست و مسیر سعادت را به مردم نشان داده و آنها را به قرب الهی راهنمایی می‌کند.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۲۷.</ref>

برخی از مفسران، قبله بودن کعبه، وسيله بودن آن برای رسيدن به بهشت و نيز شفاى بيماران را از مصداق‌های هدايت خانه خدا شمرده‌اند. هلاكت ظالمانی كه قصد تعرض به خانه خدا را داشته‌اند نیز، از دیگر مصداق‌های هدایت کعبه شمرده شده است. <ref>مجمع البيان، ج٢، ص۴٧٨.</ref>

در تعبیر {{آیه|هُدىً لِلْعٰالَمِين}} هدایت‌گری کعبه شامل جهانیان دانسته شده است. این عبارت را از دو جهت فراگیر دانسته‌اند؛ یکی اینکه هدایت، مطلق آورده شده و شامل هر گونه هدایتی می‌شود، و دیگر اینکه عالمیان را دربرمی‌گیرد.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۲۸.</ref>  

به نظر برخی مفسران، کعبه حتی برای بت‌پرستان مایه هدایت بود؛ زیرا آنان به عنوان آیین حضرت ابراهیم(ع) اگرچه آمیخته به خرافات حج را انجام می‌دادند و این توجه ناقص باعث می‌شد به طور موقت از برخی گناهان دست بردارند.<ref>تفسير نمونه، ج٣، ص١۴.</ref>

==پانویس==

==منابع==

 

 

* '''بحارالانوار'''، محمد باقر مجلسى، تهران، دارالكتب الاسلاميه، دوم، ١٣۶٣ش.

* '''التبيان فى تفسير القرآن'''، محمد بن حسن طوسى، تحقيق احمد حبيب قصير عاملى، بيروت، دار احياء التراث العربى.

* '''تفسير القرآن الحكيم''' (تفسيرالمنار)، محمد رشيد رضا، بيروت، دارالمعرفه.

* '''الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربية'''، اسماعيل بن حماد جوهرى، تحقيق احمد عبدالغفور عطار، بيروت، دارالعلم للملايين، چهارم، ١۴٠٧ق.

* '''الحج و العمرة فى الكتاب و السنة'''، محمد رى‌شهرى، تحقيق دارالحديث، دارالحديث، ١٣٨٣ش.

* '''مجمع البيان فى تفسير القرآن'''، فضل بن حسن طبرسى، قم، كتابخانه مرعشى نجفى، ١۴٠٣ق.

* '''المصباح المنير'''، احمد بن محمد فيومى، قم، دارالهجرة، دوم، ١۴١۴ق.

* '''مفردات الفاظ القرآن'''، راغب اصفهانى، تحقيق صفوان عدنان داوودى، بيروت، دارالسامية، ١۴١٢ق.