در حال ویرایش آیه ۹۶ سوره آل‌عمران

'''آیه ۹۶ سوره آل‌عمران'''، آیه‌ای از [[قرآن]]، که در آن [[کعبه]] نخستین خانه عمومی برای هدایت مردم معرفی شده است. در این آیه، اشاره‌ای به تاریخ و جغرافیای [[خانه خدا]] شده و محل آن [[مکه]] دانسته شده است. 

در آیه ۹۶ سوره آل عمران، کعبه به دو وصف «مبارک» و «هدایت برای جهانیان» توصیف شده است.

== متن و ترجمه ==
{{قرآن
| متن = إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبَارَکًا وَهُدًی لِلْعَالَمِینَ
| ترجمه = یقیناً نخستین خانه‌ای که برای [نیایش و عبادت] مردم نهاده شد، همان است که در مکه است، که پر برکت و وسیله هدایت برای جهانیان است.
}}

== شرح واژگان ==
واژه «بیت» در لغت به معنای مأوی، مسکن و محل اجتماع است.<ref>المصباح المنیر، ذیل واژه بات.</ref>

«بکّه» در لغت به معنای تجمع و ازدحام است.<ref>اساس البلاغه، ذیل واژه بکّ.</ref> طبرسی، مفسّر شیعه، بکّه را همان [[مکه|مکّه]] دانسته که میم آن تبدیل به باء شده است.<ref>مجمع البیان، ج۱، ص۴۷۷.</ref>

بر اساس روایتی، [[امام علی(ع)]] مکه را «اطراف [[حرم مکی|حرم]]» و بکه را «محل [[خانه خدا]]» دانسته است. او علت نامگذاری بکه را این دانسته که خانه خدا چشمان سرکشان و گناهکاران را گریان می‌کند. (بکّت رقاب الجبارین و اعناق المذنبین)<ref name=":1">بحار الانوار، ج۵۴، ص۲۳۱.</ref>

واژه «مبارک» از رشه برک به دو معنای «نمو و زیادت»، و «ثبوت و قوام» است.<ref>صحاح اللغه، ذیل واژه برک؛ المصباح المنیر، ذیل واژه برک.</ref> راغب اصفهانی، لغت‌شناس قرآنی، برکت را به معنای خیر الهی در چیزی دانسته است.<ref>مفردات الفاظ قرآن، ذیل واژه برک.</ref>

== محتوا ==
در آیه ۹۶ سوره آل‌عمران، به معرفی [[خانه خدا]] در قالب چند وصف پرداخته شده و به تاریخ و جغرافیای آن اشاره شده است.

=== نخستین خانه ===
در این آیه، [[کعبه]] نخستین خانه دانسته شده است. برخی مراد از آن را این دانسته‌اند که محل کعبه اولین نقطه روی زمین است که از میان آب آشکار شده است؛ بنابراین، این آیه اشاره به دحو الارض دارد.<ref name=":0">مجمع البیان، ج١، ص۴٧٧.</ref>

احتمال دیگری که داده شده این است که کعبه، نخستین خانه عمومی است که برای هدایت مردم روی زمین ساخته شده است. در روایتی از [[امام علی(ع)]] نیز گفته شده پیش از کعبه خانه‌های زیادی بوده؛ ولی این خانه، نخستین خانه‌ای بود که مایه هدایت برای همه مردم قرار داده شد.<ref name=":0"/> به نظر [[شیخ طوسی]]، محدث و مفسر شیعه نیز، کعبه نخستین خانه‌ای بود که برای عبادت ساخته شد.<ref>تفسیر تبیان، ج٢، ص۵٣۵.</ref> [[سید محمدحسین طباطبایی|علامه طباطبایی]]، دیگر مفسر شیعه نیز، این قول را پذیرفته است.<ref>تفسیر المیزان، ج٧، ص٢١٧.</ref>

برخی دیگر از مفسران، اول بودن را از نظر شرافت و فضلیت دانسته و برای آن فضایلی مانند دارا بودن مقامات و آیات بینات، آمدن مردم به سوی آن، اعجاز حفظ از تخریب در هجوم [[ابرهه]] و [[امنیت حرم|امنیت]] آن ذکر کرده‌اند.<ref>تفسیر کبیر، ج٨، ص١۵۵.</ref>

=== بکه ===
مراد از «بَکّه» در این آیه، «[[مکه]]» است.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۱۶.</ref> بر پایه روایتی، [[امام علی(ع)]] مکه را اطراف [[حرم مکی|حرم]] و بکه را محل خانه خدا دانسته است. او علت نامگذاری بکه را این دانسته که خانه خدا چشمان سرکشان و گناهکاران را گریان می‌کند. (بکّت رقاب الجبارین و اعناق المذنبین)<ref name=":1" /> علامه طباطبایی، مفسر شیعه، تعبیر به بکّه را بیانگر این دانسته که اطراف کعبه به هنگام [[نماز]] و [[طواف]] ازدحام جمعیت است.<ref>المیزان، ج٣، ص٣۵٠.</ref>

=== خانه مبارک ===
در تعبیر {{آیه|مُبٰارَکاً}}، خانه خدا مبارک توصیف شده است. مبارک به معنای چیزی است که برکت داده شده باشد. واژه برکت به زیادت، رشد، دوام و خیر الهی معنا شده است. از این رو، مبارک بودن کعبه به این خاطر است که این ویژگی‌ها را دارا است.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۲۵.</ref>

در روایات، مصداق‌هایی برای برکت کعبه ذکر شده است، که برخی از آنها چنین است:
* '''سعادت دنیایی و آخرتی''': در روایات، بهشتی شدن، بخشیده شدن همه گناهان<ref>الحج و العمره، ص١۶٣، به نقل از مکارم الاخلاق.</ref> و فقیر نشدن از آثار [[حج]] شمرده شده است.<ref>خصال، ص١١٧.</ref>
* '''امنیت''': در [[امنیت حرم|امان]] بودن انسان‌ها و حیوانات، یکی از مصداق‌های مبارک بودن خانه خدا دانسته شده است.<ref>تفسیر تبیان، ج٢، ص۵٣۶.</ref>
* '''نعمت''': برخی، مبارک را به نعمت‌ها مادی در اطراف خانه خدا تفسیر کرده‌اند، چراکه برکات الهی پس از استجابت دعاهای [[حضرت ابراهیم(ع)]]،<ref>حجر: ٣٧.</ref> از هر سو به سمت آن سرازیر شد.<ref>تفسیر القرآن الحکیم (المنار)، ج۴، ص٧.</ref> علامه طباطبایی، مفسر شیعه نیز، تقابل دو وصف «مبارک» و «هدی للعالمین» را شاهدی بر این دانسته که مراد از مبارک، رزق و رفاه دنیایی است.<ref>المیزان، ج٣، ٣۵٠.</ref>
* '''دوام و بقاء''': واژه «برکت» به معنای زیادت و قوام است، از این رو، یکی از مصداق‌های مبارک بودن کعبه، این دانسته شده که در طول زمان دائم و ثابت است.<ref>تفسیر کبیر، ج٨، ص١۵٨.</ref>

=== خانه هدایت برای جهانیان ===
در عبارت {{آیه|هُدیً لِلْعٰالَمِین}}، به هدایت بودنِ کعبه اشاره شده است. به نظر برخی، مراد از این عبارت این است که خانه خدا راه درست و مسیر سعادت را به مردم نشان داده و آنها را به قرب الهی راهنمایی می‌کند.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۲۷.</ref>

برخی از مفسران، [[قبله]] بودن کعبه، وسیله بودن آن برای رسیدن به بهشت و نیز [[شفا|شفای]] بیماران را از مصداق‌های هدایت خانه خدا شمرده‌اند. هلاکت ظالمانی که قصد تعرض به خانه خدا را داشته‌اند نیز، از دیگر مصداق‌های هدایت کعبه شمرده شده است.<ref>مجمع البیان، ج٢، ص۴٧٨.</ref>

در تعبیر {{آیه|هُدیً لِلْعٰالَمِین}} هدایت‌گریِ کعبه شامل جهانیان دانسته شده است. این عبارت را از دو جهت فراگیر دانسته‌اند؛ یکی اینکه هدایت، مطلق آورده شده و شامل هر گونه هدایتی می‌شود، و دیگر اینکه عالمیان را دربرمی‌گیرد.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۲۲۸.</ref>

به نظر برخی مفسران، کعبه حتی برای بت‌پرستان مایه هدایت بود؛ زیرا آنان به عنوان آیین حضرت ابراهیم(ع)، اگرچه آمیخته به خرافات، حج را انجام می‌دادند و این توجه ناقص، باعث می‌شد به‌طور موقت از برخی گناهان دست بردارند.<ref>تفسیر نمونه، ج٣، ص١۴.</ref>

== پانویس ==
{{پانویس}}

== منابع ==
{{منابع}}
{{برگرفتگی
| پیش از لینک = کتاب
| منبع = درسنامه تفسیر آیات حج،
| پس از لینک = محمد فاکر میبدی، قم، حوزه نماینگی ولی‌فقیه در امور حج و زیارت، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر، ۱۳۸۷ش.
| لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/761

}}
* '''بحارالانوار'''، محمد باقر مجلسی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، دوم، ۱۳۶۳ش.
* '''التبیان فی تفسیر القرآن'''، محمد بن حسن طوسی، تحقیق احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
* '''تفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)'''، محمد بن عمر فخر رازی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چهارم، ۱۴۱۳ق.
* '''تفسیر القرآن الحکیم''' (تفسیرالمنار)، محمد رشید رضا، بیروت، دارالمعرفه.
* '''الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربیة'''، اسماعیل بن حماد جوهری، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین، چهارم، ۱۴۰۷ق.
* '''الحج و العمرة فی الکتاب و السنة'''، محمد ری‌شهری، تحقیق دارالحدیث، دارالحدیث، ۱۳۸۳ش.
* '''مجمع البیان فی تفسیر القرآن'''، فضل بن حسن طبرسی، قم، کتابخانه مرعشی نجفی، ۱۴۰۳ق.
* '''المصباح المنیر'''، احمد بن محمد فیومی، قم، دارالهجرة، دوم، ۱۴۱۴ق.
* '''مفردات الفاظ القرآن'''، راغب اصفهانی، تحقیق صفوان عدنان داوودی، بیروت، دارالسامیة، ۱۴۱۲ق.
* '''المیزان فی تفسیر القرآن'''، سید محمدحسین طباطبایی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
{{پایان}}

[[Category:آیه های مربوط به حج]]

[[رده:آیه های مربوط به حج]]