در حال ویرایش ابراهیم بن مالک اشتر

|کشور تولد        =   

|کشور درگذشت      =  

|دین              =

ابراهیم، فرزند [[مالک اشتر نخعی]]، از سرداران و دلاوران مشهور [[شیعه]] است که در انتقام از قاتلان امام حسین(ع)،  نقش تاثیرگذاری ایفا نمود. پدر وی، از خواص یاران امیرمؤمنان(ع)  و سردار بزرگ جنگ‌های آن حضرت بود. ابراهیم، همراه پدرش، کنار [[حضرت علی(ع) ]] در [[جنگ صفین]] شرکت کرد.  

پس از کشته شدن مختار به دست [[مصعب بن زبیر]]، ابراهیم با وی [[بیعت]] کرد و سرانجام در جنگی که در سال ٧٢ه. ق، میان لشکر شامیان و نیروهای مصعب درگرفت، ابراهیم کشته شد و سرش را نزد [[عبدالملک بن مروان|عبدالملک]] بردند و پیکرش را در آتش سوزاندند.<ref>دائرةالمعارف تشیع، ج١، ص٢6٨.</ref>  

نسب کامل وی چنین است: ابونعمان، ابراهیم بن مالک اشتر بن‌ حارث بن عبد یغوث بن سلمة (مسلمه) بن ربیعه<ref>الطبقات الکبری، ابن سعد، ج٧، ص٢١٣.</ref> . نسب وی به [[تیره نخع|تیره نَخَع]] از قبیله [[قبیله مذحج|قبیله مَذحِج]] از قبایل یمنی « [[قحطان|قَحطان]]» می‌رسد؛<ref>جمهرة انساب العرب، ص4١5.</ref> ولی از نام مادر ابراهیم و نسبت قبیلگی او گزارشی در دست نیست.

==ابراهیم در صِفین==

برخی منابع حضور ابراهیم در نبرد صفین را گزارش می‌کنند<ref>دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج٢ ص45٠.</ref> که می‌توان سن ابراهیم را هنگام شرکت در این جنگ حدود ١5 تا ٢١ سال دانست. بنا به نوشته « [[نصر بن مزاحم منقری]]»،  با اینکه ابراهیم در جنگ صفین نوجوانی بیش نبود، در کنار امیرمؤمنان و پدرش مالک، از خود رشادت‌ها نشان داد.<ref>وقعة صفین، ص6٠٣؛ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج٨، ص٨١.</ref>  

از نقش ابراهیم در [[نبرد نهروان]] (خوارج) و دیگر رویدادهای دوران خلافت امیر مؤمنان(ع)،  و همچنین عصر خلافت کوتاه مدت [[امام حسن(ع) ]] و دیگر حوادث دوران امامت آن حضرت نیز گزارشی وجود ندارد.

افزون بر آن مطابق گزارش منابع متاخر برادر او « [[اسحاق بن مالک]]» در کربلا حضور داشته، و از شهدا دانسته شده است.<ref>پژوهشی در شهدای کربلا، جمعی از نویسندگان، ص٢٢.</ref> بنابراین باید برای یافتن پاسخ این پرسش در پی دلایل دیگری بود.  

شخصیت نافذ ابراهیم، فکر بلند، شجاعت و کاردانی او در امور جنگ از یک سو و علاقه او به اهل بیت پیامبر(ص) از سوی دیگر، مختار و سران شیعه عراق را به پیوستن او به قیام مختار امیدوار کرده بود. آن‌ها وی را سبب امید و پشتیبانی قوا و فرماندهی لایق برای قیام می‌دانستند.<ref>انساب الاشراف، ص٣٨5؛ الاخبار الطوال، ص٢٨٨؛ تاریخ الطبری، محمد بن جریر طبری، ج6، ص٣٠؛ تجارب الامم، ص١4١.</ref>  

مختار با مشورت ابراهیم اشتر مقدمات قیام را فراهم نمود. آنان تاریخ آغاز قیام را شب پنج‌شنبه چهاردهم ربیع‌الاول سال 66 ه. ق مشخص کردند.<ref>تاریخ الطبری، ج4، ص4٩6؛ الکامل فی التاریخ، ج4، ص٢١6.</ref> اما این قیام دو روز پیش از موعد مقرر شروع شد؛ زیرا ابراهیم اشتر شب سه‌شنبه دوازدهم ربیع‌الاوّل سال 66 ه. ق پس از نماز مغرب با جمعی از یارانش درحالی‌که مسلح بودند به سوی منزل مختار رهسپار شدند و در راه با ماموران امنیتی والی کوفه رویارو شد و آنان راه را بر ابراهیم بستند. در این هنگام، ابراهیم، نیزه یکی از ماموران حکومتی را گرفت و « [[ایاس بن مضارب]]» رئیس پلیس کوفه را کشت. دیگر ماموران شاهد این صحنه، وحشت‌زده متواری شدند و ماجرا را به « [[عبدالله بن مطیع]]» حاکم کوفه گزارش دادند. در پی این واقعه مختار تصمیم گرفت در همان شب قیامش را با شعار «یالَثاراتِ الحُسَیْن» آغاز کند.<ref>تاریخ الطبری، ج4، ص4٩٨؛ فتوح ابن اعثم، ج6، ص١٠٣؛ ر. ک: تاریخ یعقوبی، ج٢، ص٢5٨</ref>  

ابراهیم پس از نقش محوری در خارج ساختن کوفه از دست والی زبیری، و خاموش کردن آتش فتنه اشراف کوفه و قاتلان امام حسین(ع)،  از سوی مختار، مامور نبرد با عبیدالله بن زیاد، فرمانده اعزامی امویان شد که در موصل اردو زده بود.  

در شمار سپاهیان ابراهیم اختلاف است و عدد آنها را بین هفت تا بیست هزار نفر دانسته‌اند؛ درحالی‌که طبق برخی گزارش‌ها، لشکر ابن زیاد ٨٣ هزار نفر بود. مختار ضمن مشایعت ابراهیم، برای نصرت او و نابودی دشمنانش دعا کرد.<ref>انساب الاشراف، ج6، ص4٢4.</ref>  

مطابق برخی اخبار، نبرد ابراهیم با عبیدالله بن زیاد در روز عاشورای سال 6٧ ه. ق، اتفاق افتاد. درباره تاریخ این جنگ، میان مورخان اختلاف وجود دارد. برخی روز دهم محرم سال 6٧ ه. ق، را زمان وقوع این حادثه می‌دانند، اما برخی دیگر از مورخان، سال 66 ه. ق را تاریخ آن دانسته‌اند.<ref>تاریخ الطبری، ج6، ص١٠6 به بعد؛  تاریخ الاسلام، ج5، ص١٧٩.</ref>  

ابراهیم سپاه ابن‌زیاد را چنان درهم ریخت که عده‌ای از آنان برای فرار خود را به رودخانه افکندند و غرق شدند. او در این نبرد که به [[جنگ نهر خازر]] شهرت دارد،<ref>معجم مااستعجم، ج٢، ص4٨4.</ref> قابلیت‌های فرماندهی خود را بروز داد و این نبرد بارزترین عرصه ظهور و بروز این فرمانده شجاع بود. براساس نقلی در این جنگ، سپاه بیست هزار نفری عراق بر لشکر هشتاد و سه هزار نفری شام به فرماندهی عبیدالله بن زیاد فائق آمد و ابن زیاد نیز در نبردی تن به تن با ابراهیم به هلاکت رسید و بدین ترتیب انتقام خون شهدای کربلا از سپاهیان شام گرفته شد.  

بنابراین امارت او بر مناطق یاد شده چند سال طول کشید؛ زیرا مطابق گزارش‌های تاریخی وی تا سال ٧١ یا ٧٢ ه. ق یعنی هنگام کشته شدنش، اداره این قسمت از سرزمین‌های اسلامی را که از حساسیت فوق‌العاده‌ای برخوردار بود، بر عهده داشت.<ref>الفتوح، ج6، ص٢٨٣.</ref>  

در جنگی که میان ابراهیم‌ بن اشتر و [[محمد بن مروان]]، یک روز پیش از جنگ اصلی میان عبدالملک و مصعب درگرفت، ابن اشتر به سبب خیانت [[عتاب‌ بن ورقاء تمیمی|عَتّاب‌ بن ورقاءِ تمیمی]] که گویا بنا بر توطئۀ قبلی با عبدالملک، دست به عقب‌نشینی زده بود،<ref>علی‌ بن حسین مسعودی، مروج الذهب، ج3، ص106؛ احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج5، ص338؛ احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج5، ص339.</ref> شکست خورد و کشته شد.  

آنگاه [[عبید بن میسره]] (از غلامان [[قبیله بنی‌عذره]]) که ابراهیم را به قتل رسانده بود، سر ابراهیم را از تن جدا کرد سپس سر او را نزد عبدالملک بن مروان بردند و او سر را در دمشق آویخت.<ref>المحبر، ص٢٨٣.</ref> و غلامان حصین‌ بن نمیر، که در جنگ خازر به دست ابراهیم کشته شده بود، پیکر او را آتش زدند.<ref>احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج5، ص339.</ref>  

مورخان درباره تاریخ کشته‌شدن ابراهیم اختلاف دارند و قتل ابراهیم بن مالک اشتر را در سیزدهم جمادی الاولی سال ٧٢ ه. ق، یا به روایتی سال ٧١ ه. ق، گزارش کرده‌ و سن ابراهیم را هنگام کشته شدن، 4٠ سال دانسته‌اند.<ref>الکامل فی التاریخ، ج4، صص ٣٢٣-٣٢6.</ref> در برخی منابع نام پنج تن در زمره فرزندان ابراهیم به چشم می‌خورد: نعمان، مالک، محمد، قاسم و خولان.<ref>بحار الانوار، ج5٢، ص٣٣٠؛  کمال‌الدین، ج٢، ص4٠٧.</ref>  

== آرامگاه ابراهیم==

بنا به نقل ثامر عبدالحسن العامری افرادی از [[قبیله خزرج]] تولیت مرقد ابراهیم را بر عهده دارند.<ref>معجم المراقد و المزارات فی العراق، ص٣6.</ref> گفتنی است تکفیری‌ها مرقد ابراهیم را در سال ٢٠٠٧ م ویران کردند. اما شیعیان، آن را بازسازی نمودند.

 

منابع روایی شیعه و سنی از ابراهیم بن مالک اشتر به عنوان یکی از روات حدیث نام برده‌اند. او یکی از راویان روایت‌های پدرش مالک بن اشتر برشمرده شده و روایت‌هایی را از او نقل کرده است که حدیث وفات [[ابوذر]] در [[ربذه]] از آن جمله است.<ref>الطبقات الکبری، ج4، ص176؛ الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، ج1، ص253؛ الاصابه فی تمییز الصحابه، ج2، ص32.</ref>  

[[رده:اصحاب امام علی(ع)]]