| نسخهٔ فعلی |
متن شما |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| '''ابن شَبَّة''' یا عمر بن شبّه، تاریخ نگار اهل [[مدینه]] در سده سوم قمری و نویسنده کتاب [[اخبار المدینه (ابن شبه)|اخبار المدینه]] است. وی در گسترش و استواری مکتب تاریخ‌نگاری مدینه نقشی اساسی داشت. ابن شبه برای گردآوری اطلاعات همان روشی را به کار برده که در تدوین [[حدیث]] به کار می‌رفته است؛ او سخن‌های شاهدان و راویان را به صورت شفاهی گرد آورده و کنار هم نهاد. سپس بخش‌های گوناگونی را درباره مکان‌ها، [[مسجد|مساجد]] و خانه‌های مدینه پدید آورد و با گزارش‌های تکمیل‌کننده، جوانب و ابعاد هر موضوع را واکاوی نموده است.
| | |
| | ==نام و شهرت== |
| | ابوزید عمر بن شَبَّة بن عبیده نُمَیری از [[روایت|راویان]] و [[حافظ قرآن|حافظان]] برجسته قرن سوم قمری است.<ref>تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۰۸؛ سیر اعلام النبلاء، ج۱۲، ص۳۶۹.</ref> شهرت وی به «شبه» از شهرت پدرش گرفته شده است. گفته‌اند: مادرش در کودکی او برایش ترانه‌ای می‌خوانده و شبّه خطابش می‌کرده است.<ref>الفهرست، ص۱۲۵.</ref> |
| ==تولد و تحصیلات== | | ==تولد و تحصیلات== |
| ابوزید عمر بن شَبَّة بن عبیده نُمَیری در ۱۷۳ق، احتمالا در [[بصره]] زاده شد و در ۲۶۲ یا ۲۶۳ق در [[سامرا]] درگذشت.<ref>وفیات الاعیان، ج۳، ص۴۴۰؛ شذرات الذهب، ج۳، ص۲۷۳-۲۷۴؛ البدایة و النهایه، ج۱۱، ص۳۰.</ref> وی با تاریخ، سیره، [[حدیث]]، [[فقه]]، ادب، شعر و نسب‌شناسی آشنا بوده و آثار گوناگونش نشان می‌دهد که در علوم مختلف دست داشته است.<ref>الفهرست، ص۱۶۳؛ سیر اعلام النبلاء، ج۱۲، ص۳۷۰.</ref>
| | عمر بن شبه در ۱۷۳ق، احتمالا در [[بصره]] زاده شد و در ۲۶۲ یا ۲۶۳ق در [[سامرا]] درگذشت.<ref>وفیات الاعیان، ج۳، ص۴۴۰؛ شذرات الذهب، ج۳، ص۲۷۳-۲۷۴؛ البدایة و النهایه، ج۱۱، ص۳۰.</ref> در آموختن تاریخ، مغازی، سیره، [[حدیث]]، [[فقه]]، ادب، شعر و نسب‌شناسی کوشا بود و آثار گوناگونش نشان می‌دهد که در علوم مختلف دست داشته است.<ref>الفهرست، ص۱۲۵؛ سیر اعلام النبلاء، ج۱۲، ص۳۷۰.</ref> |
|
| |
|
| آگاهی‌های گسترده او در حوزه ادب و شعر<ref>وفیات الاعیان، ج۳، ص۴۴۰.</ref> در منابعی مانند الأَغانی اصفهانی، الاستیعاب ابن عبدالبر و نور المقتبس مرزبانی آمده است. در عرصه تاریخ‌نگاری درباره [[مکه]]، [[مدینه]]، بصره و [[کوفه]] و نگارش شرح حال شاعران و امیران و حاکمان این شهرها تحقیقاتی داشته است.<ref>معجم الادباء، ج۱۶، ص۶۰-۶۲.</ref> از اندیشه [[کلام|کلامی]] و فقهی او چندان آگاهی در دست نیست. تنها درباره مخالفتش با اندیشه مخلوق بودن [[قرآن ]]<nowiki/>گزارش‌هایی یافت می‌شود. پاره کردن کتاب‌ها و آتش زدن خانه وی و ناچار شدنش به سکوت و انزوا از پیامدهای این رویداد بود.<ref>تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۰۹.</ref> | | آگاهی‌های گسترده‌او در حوزه ادب و شعر<ref>وفیات الاعیان، ج۳، ص۴۴۰.</ref> در منابعی مانند الاغانی اصفهانی، الاستیعاب ابن عبدالبر و نور المقتبس مرزبانی بازتاب یافته است. در عرصه تاریخ‌نگاری درباره [[مکه]]، [[مدینه]]، بصره، و [[کوفه]] و نگارش شرح حال شاعران و امیران و حاکمان این شهرها تحقیقاتی داشته است.<ref>معجم الادباء، ج۱۶، ص۶۰-۶۲.</ref> از اندیشه [[کلام|کلامی]] و فقهی او چندان آگاهی در دست نیست. تنها درباره مخالفتش با اندیشه مخلوق بودن [[قرآن ]] گزارش‌هایی روشن یافت می‌شود. پاره کردن کتاب‌ها و آتش زدن خانه وی و ناچار شدنش به سکوت و انزوا از پیامدهای این رویداد بود.<ref>تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۰۹.</ref> |
| ==داوری تراجم نگاران درباره ابن شبه== | | ==داوری تراجم نگاران درباره ابن شبه== |
| ابن شَبَّه به وثاقت، صداقت، عدالت و اعتبار وصف شده و بر خلاف استادش [[ابن زباله]] که مورد بی مهری [[رجال|رجالیان]] و [[اهل حدیث]] قرار گرفته، از او با کلماتی احترام‌آمیز یاد شده است.<ref>الجرح و التعدیل، ج۶، ص۱۱۶؛ تهذیب الکمال، ج۱۴، ص۹۱-۹۲.</ref> | | ابن شَبَّه به وثاقت، صداقت، عدالت و اعتبار وصف شده و بر خلاف استادش [[ابن زباله]] که مورد بی مهری [[رجال|رجالیان]] و [[اهل حدیث]] قرار |
| | گرفته است، از او با کلماتی احترام‌آمیز یاد شده است.<ref>الجرح و التعدیل، ج۶، ص۱۱۶؛ تهذیب الکمال، ج۱۴، ص۹۱-۹۲.</ref> |
| ==شاگردان و استادان== | | ==شاگردان و استادان== |
| [[مزی|یوسف مزّی]]، از رجالیانِ قرن هشتم قمری، فهرستی بلند از استادان و شاگردان وی ارائه کرده است.<ref>تهذیب الکمال، ج۱۴، ص۹۱-۹۲؛ نک: التحفة اللطیفه، ج۲، ص۳۴۰-۳۴۱.</ref> [[محمد بن یحیی]]، [[معاویة بن هشام]] و [[ابوغسان|ابوغَسان]] از استادان او و ابوبکر بن ابی‌الدنیا، ابوشُعَیب حرانی و احمد بن ابی‌طاهر طَیفور از شاگردان ابن شبه بوده‌اند.<ref>فاتحى‌نژاد، «'''ابن شبه'''»، ج۴، ص۱۳۶۹.</ref> | | [[مزی|مِزّی]] فهرستی بلند از استادان و شاگردان وی ارائه کرده است.<ref>تهذیب الکمال، ج۱۴، ص۹۱-۹۲؛ نک: التحفة اللطیفه، ج۲، ص۳۴۰-۳۴۱.</ref> |
| | | [[محمد بن یحیی]]، [[معاویة بن هشام]] و [[ابوغسان|ابوغَسان]] از استادان او و ابوبکر بن ابی‌الدنیا، ابوشُعَیب حرانی و احمد بن ابی‌طاهر طَیفور از شاگردان او بوده‌اند. |
| ==گزارش های ابن شبه== | | ==گزارش های ابن شبه== |
| بیشترین گزارش‌های ابن شبه از ابوغسان محمد بن یحیی کنانی، از یاران [[مالک بن انس]] است که آگاهی‌های بسیار از اخبار و رخدادهای [[مدینه]] داشته است. این گزارش‌ها آن‌گاه که با واژه «قال» و «زعم» همراه شده، ممکن است از نوشته‌های ابوغسان باشد. حَمَد الجاسر با ارائه شواهدی، وجود این‌گونه نگاشته‌های تاریخی ابوغسان را تأیید می‌کند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/590043/%D9%85%D9%88%D9%84%D9%81%D8%A7%D8%AA-%D9%81%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87-3 «مؤلفات فی تاریخ المدینه»]، ج۴، ص۳۲۸.</ref> برخی این ادعا را رد کرده و روایت‌های ابوغَسان را از حافظه و نقلی گفتاری دانسته‌اند.<ref>حجاز در صدر اسلام، ص۴۷.</ref> با این‌که ابن شبه از شاگردان [[ابن زباله]]،<ref>نک: اخبار المدینه، ص۶۷.</ref> از نخستین تاریخ‌نگاران مدینه، است؛ در کتاب تاریخ المدینه، گزارش‌هایی اندک از او آورده است.<ref>نک: تاریخ المدینه، ج۳، ص۱۰۱۸.</ref> | | بیشترین گزارش‌های ابن شبه از ابوغسان محمد بن یحیی کنانی، از یاران [[مالک بن انس]] است که آگاهی‌های بسیار از اخبار و رخدادهای [[مدینه]] داشته است. |
| | | این گزارش‌ها آن‌گاه که با واژه «قال» و «زعم» همراه شده، ممکن است از نوشته‌های ابوغسان باشد. حَمَد الجاسر با ارائه شواهدی، وجود این‌گونه نگاشته‌های تاریخی ابوغسان را تأیید می‌کند.<ref>مجلة العرب، ج۴، ص۳۲۸، «مؤلفات فی تاریخ المدینه».</ref> برخی به درستی این ادعا را رد کرده و روایت‌های ابوغَسان را از حافظه و نقلی گفتاری دانسته‌اند.<ref>حجاز در صدر اسلام، ص۴۷.</ref> با این‌که ابن شبه از شاگردان [[ابن زباله]]<ref>نک: اخبار المدینه، ص۶۷.</ref> از نخستین تاریخ‌نگاران مدینه است، در این کتاب، گزارش‌هایی اندک از او آورده است. (برای نمونه: ج۳، ص۱۰۱۸) |
| ابن شَبَّه در گسترش و استواری مکتب تاریخ‌نگاری [[مدینه]] که اصول آن در کارهای [[عروة بن زبیر|عُروة بن زبیر]] (درگذشت ۹۴ق) و [[ابن شهاب زهری|ابن شهاب زُهری]] (درگذشت ۱۲۴ق) و [[موسی بن عقبه|موسی بن عُقبه]] (درگذشت ۱۴۱ق) نهاده شد،<ref>بحث فی نشأة علم التاریخ، ص۱۳-۲۷.</ref> نقشی اساسی داشت. وی برای گردآوری اطلاعات همان روشی را به کار برده که در تدوین [[حدیث]] به کار می‌رفته است؛ بدین معنا که سخن‌های شاهدان و راویان را به صورت شفاهی گرد آورده و کنار هم نهاد.<ref>درآمدی بر تاریخ اسلام، ص۹۲-۹۳.</ref> سپس ابواب یا فصول گوناگون را درباره مکان‌ها، [[مسجد|مساجد]] و خانه‌های مدینه پدید آورد و با گزارش‌های تکمیل‌کننده، جوانب و ابعاد هر موضوع را واکاوی نموده است.
| |
| | |
| == جستارهای وابسته ==
| |
| | |
| * [[اخبار المدینه (ابن شبه)|تاریخ مدینه ابن شبه]]
| |
| | |
| ==پانویس== | | ==پانویس== |
| {{پانویس}} | | {{پانویس}} |
| ==منابع ==
| |
| {{منابع}}
| |
| *'''ابن شبه''': عنایت‌الله فاتحى‌نژاد، در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران، ۱۳۶۹ش.
| |
| *'''اخبار المدینه''': ابن زباله (درگذشت ۱۹۹ق)، به کوشش ابن سلامه، مرکز بحوث و دراسات المدینه، ۱۴۲۴ق.
| |
| *'''بحث فی نشأة علم التاریخ عند العرب''': عبدالعزیز الدوری، بیروت، دار المشرق، ۱۹۹۳م.
| |
| *'''البدایة و النهایه''': ابن کثیر (درگذشت ۷۷۴ق)، به کوشش علی محمد و عادل احمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
| |
| *'''تاريخ بغداد''': احمد بن علی خطیب بغدادی، به تحقیق: مصطفى عبد القادر عطا، بيروت، دار الكتب العلمية، 1417ق/ 1997م.
| |
| *'''تاریخ المدینة المنوره''': ابن شبّه (درگذشت ۲۶۲ق)، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، ۱۴۱۰ق.
| |
| *'''التحفة اللطیفه''': شمس الدین السخاوی (درگذشت ۹۰۲ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
| |
| *'''تهذیب الکمال فی اسماء الرجال''': المزی (درگذشت ۷۴۲ق)، به کوشش احمد علی و حسن احمد، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
| |
| *'''الجرح و التعدیل''': ابن ابی‌حاتم الرازی (درگذشت ۳۲۷ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۳۷۲ق.
| |
| *'''حجاز در صدر اسلام''': صالح احمد العلی، ترجمه: آیتی، مشعر، ۱۳۷۵ش.
| |
| *'''درآمدی بر تاریخ اسلام در قرون وسطی''': کلود کاهن، ترجمه: علوی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ۱۳۷۰ش.
| |
| *'''سیر اعلام النبلاء''': الذهبی، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۴ق/ 199۴م.
| |
| *'''شذرات الذهب''': عبدالحی بن العماد (درگذشت ۱۰۸۹ق)، به کوشش الارنؤوط، بیروت، دار ابن کثیر، ۱۴۰۶ق.
| |
| *'''الفهرست''': محمد بن اسحاق ابن ندیم، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.
| |
| *'''مجلة العرب (ماهنامه)''': ریاض، المملکة السعودیه، ج۴، ۱۳۸۹ق.
| |
| *'''معجم الادباء''': یاقوت الحموی (درگذشت ۶۲۶ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
| |
| *'''وفیات الاعیان''': ابن خلکان (درگذشت ۶۸۱ق)، به کوشش احسان عباس، بیروت، دار صادر.
| |
|
| |
| {{پایان}}
| |
|
| |
| [[رده:تاریخ‌نگاری محلی مدینه]]
| |
| [[رده:نویسندگان تاریخ و جغرافیای مدینه]]
| |
| [[رده:نویسندگان سده سوم هجری قمری]]
| |
