در حال ویرایش ابوالهیثم بن تیهان

{{در دست ویرایش|ماه=[[مهر]]|روز=[[۲۶]]|سال=[[۱۳۹۶]]|کاربر=Abazar  }}

[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]

'''ابوالهَیثم بن تَیهان''' از [[صحابه|صحابی]] پیامبر(ص) در شهر [[مدینه]] و از یاران شهید [[امام علی(ع)|امیر مؤمنان علی(ع)]]

ابوالهیثم مالک بن تیهان بن مالک انصاری از تیره زعوراء [[قبیله اوس]]<ref>الاستیعاب، ج۴، ص۱۷۷۳؛ الاصابه، ج۷، ص۳۶۵.</ref> و حلیف بنی‌عبدالاشهل بود.<ref>الاستیعاب، ج۳، ص۱۰۱۶؛ الاصابه، ج۷، ص۳۶۵.</ref> برخی او را از قبیله بلی از قُضاعه دانسته‌اند.<ref>انساب الاشراف، ج۱، ص۲۴۰؛ تاریخ ابن خلدون، ج۲، ص۳۴۸.</ref> در نسب او نقل‌های دیگر نیز آمده است.<ref>البدایة و النهایه، ج۷، ص۱۰۴.</ref> هر چند در برخی گزارش‌ها از همراهی پدرش با [[پیامبر(ص)]] در [[غزوه خیبر]] به سال هفتم قمری یاد شده<ref>الثقات، ج۳، ص۴۲؛ اسد الغابه، ج۱، ص۲۶۲.</ref>، ابن حجر آن را خطای راویان دانسته، این احتمال را تقویت می‌کند که او اسلام را درک نکرده است.<ref> الاصابه، ج۱، ص۴۹۹.</ref> مادرش را لیلی بنت عتیک<ref>الطبقات، ج۳، ص۳۴۲.</ref> دانسته‌اند.

بیزاری از بت‌ها از ویژگی‌های زندگی پیش از اسلام ابوالهیثم بوده است. از این رو، گروهی او را موحد می‌دانستند.<ref>الطبقات، ج۳، ص۳۴۱؛ البدء و التاریخ، ج۴، ص۱۶۵؛ سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۱۹۰.</ref>

ابوالهیثم در سال یازدهم [[بعثت]] پس از بازگشت دو تن از [[قبیله خزرج|خزرجیان]] از [[حج]]، از ظهور دین جدید آگاه شد و [[اسلام]] آورد.<ref> الطبقات، ج۱، ص۱۶۹؛ دلائل النبوه، ج۲، ص۴۳۰-۴۳۱.</ref> سپس در بیعت عقبه اول به سال دوازدهم بعثت<ref> البدایة و النهایه، ج۳، ص۱۶۲؛ تاریخ الاسلام، ج۱، ص۲۹۱-۲۹۲.</ref> و عقبه دوم به سال سیزدهم<ref>السیرة النبویه، ج۱، ص۴۴۱؛ المنتظم، ج۳، ص۳۵.</ref> حضور یافت و به عنوان نقیب بنی‌عبدالاشهل، در شمار یکی از نقبای دوازده‌گانه<ref>المحبّر، ص۲۶۸؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۲۵۲؛ مجمع البحرین، ج۶، ص۳۹۶.</ref> پیامبر(ص) شد.<ref>انساب الاشراف، ج۱، ص۲۴۰؛ اسد الغابه، ج۵، ص۳۲۳؛ الاصابه، ج۷، ص۳۶۵.</ref> بعضی نیز وی را حلیف بنی‌عبدالاشهل نامیده‌اند.<ref>المغازی، ج۱، ص۱۵۸؛ الطبقات، ج۳، ص۴۵۵؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۳۶۳.</ref> بر پایه گزارشی، وی نخستین بیعت کننده با پیامبر بود.<ref>الاستیعاب، ج۳، ص۱۳۴۸؛ البدایة و النهایه، ج۳، ص۱۶۳.</ref> او در دیدار با ایشان، نگرانی جمعی از یثربیان را که با پذیرش اسلام پیمانشان را با یهودیان شکسته بودند، مطرح کرد و ایشان به او اطمینان داد که با دشمنان آنان دشمن و با دوستانشان دوست باشد.<ref>السیرة النبویه، ج۱، ص۴۴۲.</ref>

در پیمان برادری به سال اول قمری پیامبر(ص) میان او و عثمان بن مظعون از تیره بنی‌جُمَح قریش عقد برادری بست.<ref>الطبقات، ج۳، ص۳۴۲؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۲۷۱.</ref> وی در همه غزوه‌ها از جمله بدر و احد شرکت داشت<ref>الاستیعاب، ج۲، ص۴۷۷؛ الاصابه، ج۷، ص۳۶۵.</ref> و با دو شمشیر می‌جنگید. از این رو، وی را ذوالسیفین خواندند.<ref>الاستیعاب، ج۲، ص۴۷۷؛ الاصابه، ج۲، ص۳۴۵.</ref> او که از ثروتمندان مدینه بود، در نخلستان خود با گوشت گوسفند و خرمای مرغوب و آب گوارا از پیامبر(ص) و همراهانش که بسیار گرسنه بودند، پذیرایی کرد و همان جا به امامت پیامبر(ص) نماز گزارد.<ref>اسد الغابه، ج۴، ص۲۳۹؛ البدایة و النهایه، ج۶، ص۵۳.</ref> پس از شهادت ابن رواحه در جنگ موته به سال هشتم مسئولیت وی را در نظارت بر امور زراعی و تقسیم خرمای خیبر از سوی پیامبر(ص) عهده‌دار شد.<ref>المغازی، ج۲، ص۶۹۱؛ امتاع الاسماع، ج۱، ص۳۲۲.</ref>

ابوالهیثم در کنار عمار یاسر و سلمان فارسی به دفاع از حق امیرمؤمنان(ع) پرداخت<ref>الخصال، ص۶۰۷-۶۰۸.</ref> و از بیعت با ابوبکر سر باز زد. او را ازجمله ۱۲ مخالف خلافت ابوبکر شمرده‌اند که در مسجد پیامبر به ابوبکر اعتراض کردند و هر یک در دفاع از حقانیت علی(ع) سخن گفت. ابوالهیثم با استناد به سخن رسول خدا(ص) که اهل‌ بیت(ع) را همانند ستارگان آسمان دانسته بود، بر حقانیت علی(ع) و شایستگی وی برای خلافت تأکید کرد.<ref>الخصال، ص۴۶۲؛ بحار الانوار، ج۲۸، ص۱۸۹-۱۹۰؛ الیقین، ص۳۳۶.</ref> نیز در خطبه‌ای موسوم به طالوتیه، روایتگر کلامی از حضرت علی(ع) است که در آن، وی از کمی یارانش برای دفاع از حق خود شکوه کرده است.<ref>الکافی، ج۸، ص۳۱.</ref>

از نقش ابوالهیثم در دوره خلافت ابوبکر پس از تثبیت حکومت وی گزارشی در دست نیست. تنها خودداری وی از ادامه مسئولیت نظارت بر اراضی خیبر<ref>الطبقات، ج۳، ص۳۴۲.</ref> گزارش شده که می‌توان آن را نتیجه مخالفت با خلافت ابوبکر دانست. او در زمان عمر برای قیمت گذاری اراضی خیبر، از جمله فدک، همراه چند تن از صحابه برگزیده شد.<ref>تاریخ المدینه، ج۱، ص۱۹۵؛ فتوح البلدان، ص۳۸؛ شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۲۱۱.</ref> گزارشی از حضور او در جلسات فقه و حدیث امام علی(ع) در دست است.<ref> کتاب سلیم بن قیس، ص۱۹۳؛ کمال الدین، ج۱، ص۲۷۴-۲۷۵؛ التحصین، ص۶۳۱.</ref>

وی پس از مرگ عثمان همراه عمار یاسر و گروهی دیگر، مردم را به پذیرش ولایت حضرت علی(ع) دعوت کرد و از مردم برای ایشان بیعت گرفت و از سوی ایشان برای مذاکره با کسانی که از بیعت اکراه داشتند، انتخاب شد.<ref>بحار الانوار، ج۳۲، ص۲۷-۲۸.</ref> بر پایه گزارشی، امام او را همراه عمار مسئول بیت‌ المال مدینه کرد.<ref>الاختصاص، ص۱۵۲؛ الیقین، ص۳۳۶.</ref> پس از آن که سخنان علی(ع) در تهییج مردم مدینه برای مقابله با تهاجم طلحه و زبیر به بصره، با برخورد سرد مردم روبه‌رو شد، ابوالهیثم از کسانی بود که مردم را به اجابت دعوت امام فراخواندند و برای جبران سستی دیگران، از امام حمایت کردند.<ref>البدایة و النهایه، ج۷، ص۲۳۳؛ تاریخ ابن خلدون، ج۲، ص۶۱۱.</ref>

ابوالهیثم در جنگ صفین به سال ۳۷ق به تنظیم صفوف لشکر امام(ع) پرداخت.<ref>المناقب، ص۲۲۴؛ شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۱۹۰.</ref> او پس از شهادت عمار<ref> انساب الاشراف، ج۲، ص۳۱۹؛ المناقب، ص۲۳۳.</ref> و بر پایه گزارشی دیگر، پس از خطبه امام علی(ع) در دعوت به جنگ و شتاب به سوی بهشت، نخستین کسی بود که به میدان رفت و جنگید و به شهادت رسید.<ref>الفتوح، ج۳، ص۱۷۷.</ref> پس از شهادتش، امام(ع) بر او نماز گزارد و وی را به خاک سپرد.<ref> انساب الاشراف، ج۳، ص۳۱۹.</ref> حضرت علی(ع) از او در کنار بزرگانی همچون عمار و خزیمه ذوالشهادتین یاد کرده که بر راه حق استوار ماندند<ref>نهج البلاغه، ج۲، ص۱۰۹، خطبه ۱۸۲.</ref>. این حاکی از جایگاه ممتاز او نزد ایشان است.

گزارشی ضعیف درگذشت ابوالهیثم را در زمان پیامبر۹<ref>الطبقات، ج۳، ص۳۴۲؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۳۴۰.</ref> یا عمر<ref>المحبّر، ص۲۷۲؛ الاصابه، ج۷، ص۳۶۶؛ شذرات الذهب، ج۱، ص۱۷۲.</ref> دانسته و محل دفن او را بقیع شمرده است.<ref>الاشارات الی معرفة الصحابه، ص۸۰.</ref> او روایت‌هایی درباره ثواب سلام و وظایف مشاور، از پیامبر(ص) و خطابه‌ای را از امام علی(ع) نقل کرده است.<ref>بحار الانوار، ج۲۸، ص۲۴۰؛ ج۴۱، ص۱۱۶.</ref> از جمله روایت‌هایش، حدیث غدیر است.<ref>الولایه، ص۱۹۶-۱۹۸؛ الطرائف، ج۱، ص۱۳۹-۱۴۰.</ref>

همسرش ملیکه دختر سهل بن زید بن عامر<ref> الطبقات، ج۸، ص۲۴۸؛ الاصابه، ج۸، ص۳۵.</ref> از مسلمانان و بیعت کنندگان بود و امیمه را به دنیا آورد.<ref>الطبقات، ج۸، ص۲۴۸؛ اسد الغابه، ج۶، ص۳۰؛ الاصابه، ج۸، ص۳۵.</ref> ابوالهیثم برادری به نام عبید یا عتیک داشت که در جنگ بدر در رکاب پیامبر(ص) جنگید<ref>المغازی، ج۱، ص۱۵۸.</ref> و در جنگ احد به شهادت رسید.<ref>المغازی، ج۱، ص۳۰۱؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۳۲۹.</ref>

  | آدرس =  

  | عنوان =