در حال ویرایش اخبار المدینه (ابن شبه)

اهمیت کتاب ابن شبه جز قدمت، در تفصیل ‌گزارش‌هایی است که در دیگر منابع کهن یافت نمی‌شوند؛ همچون اخباری از دوران خلافت [[عمر بن خطاب|عمر]] و [[عثمان]]،<ref>نور علم، ش۴۰، ص۱۵۵-۱۵۶، «اثری نفیس اما ناشناخته».</ref> ‌گزارش‌های گوناگون از طریق ابوغسان کنانی و دیگران از قبر [[حضرت فاطمه(س)]] (ج۱، ص۱۰۴۱۱۰)، [[رویداد فدک]] (ج۱، ص۱۹۵۲۱۸) و دیگر رویدادهای مهم آغاز [[اسلام]]. اخبار المدینه به منزله متنی مهم در میان تواریخ محلی و اثری ارزشمند در گردآوری ‌گزارش‌های دوره [[خلافت]] ارزیابی شده است.<ref>منابع تاریخ اسلام، ص۱۳۸.</ref> آگاهی‌های این کتاب، به گونه‌ای گسترده در میراث مدینه‌نگاری بازتاب یافته و تاریخ‌نگارانی مانند [[ابواسحاق حربی]]،<ref>المناسک، ص۴۴۱، ۴۴۵، ۴۴۶، ۴۴۸، ۴۵۰، ۴۵۴، ۴۵۷، ۴۶۵.</ref> (درگذشت ۲۸۵ق)، [[ابن حجر]]<ref>الاصابه، ج۱، ص۱۲۷، ۱۸۶، ۵۹۶؛ ج۲، ص۱۶۰؛ ج۳، ص۴۱۱، ۴۳۷، ۴۸۴، ۵۵۴، ۶۱۳؛ ج۴، ص۲۰۰، ۳۹۰، ۴۰۷، ۵۱۲.</ref> (درگذشت ۸۵۲ق)، [[سمهودی]] (درگذشت ۹۱۱ق) و احمد بن عبدالحمید عباسی<ref>عمدة الاخبار، ص۵۱، ۱۴۳، ۱۴۴،۱۵۲، ۱۵۳، ۱۵۴.</ref> (سده دهم قمری) در آثار خود از آن بهره گرفته‌اند. بیشتر این گزارش‌ها به سمهودی اختصاص دارد. با این‌که او گویا همه کتاب ابن شبه را در دست نداشته، در حدود ۳۵۰ ‌خبر را از وی گزارش کرده است.<ref>وفاء الوفاء، ج۱، ص۶۴، ۶۵، ۶۷، ۶۸، ۱۲۵، ۲۰۹، ۲۴۰، ۳۰۰، ۳۸۵، ۴۳۸؛ ج۲، ص۳۸، ۱۱۷، ۲۰۱، ۲۴۵، ۲۷۵، ۳۲۷، ۳۳۰، ۴۴۸، ۴۵۲؛ ج۳، ص۱۶، ۲۱، ۵۶، ۷۴، ۸۸، ۱۲۱، ۱۴۷، ۱۷۳، ۲۰۷، ۲۶۲، ۲۸۴، ۳۳۲؛ ج۴، ص۱۴،۷۰، ۱۶۵، ۱۹۱، ۲۳۹،۳۱۰.</ref>

 

# وصف مکان‌ها که از مشاهده عینی نویسنده ریشه می‌گیرد؛ همچون گزارش درباره خانه‌ها، منزلگا‌ه‌ها، [[مسجد|مساجد]]، چاه‌ها، بازارهای مدینه، و دیگر پدیده‌های جغرافیایی. اصالت، اعتبار و اهمیت پژوهش‌های ابن شبه بیشتر در‌گزارش‌های نوع دوم تجلی کرده است.

وجه به انساب و تبارشناسی، استناد به شعر کهن، فراوانی استنادهای [[قرآن|قرآنی]] و یادکرد [[شأن نزول|شأن نزول‌ها]]، ارجاع به احکام و مناسک [[فقه|فقهی]] و آمیختن تاریخ با جغرافیا که از ویژگی‌های عمومی تاریخ‌نگاری مدینه است، در کتاب ابن شبه به چشم می‌خورد. توانایی او در تبیین و توضیح هر موضوع با ستایش [[سخاوی]] (درگذشت ۹۰۲ق) روبه‌رو گشته است.<ref>التحفة اللطیفه، ج۲، ص۳۴۱.</ref>

اخبار المدینه در نسخه موجود شامل سه بخش است: دوران [[پیامبر(ص)]]، دوران [[عمر بن خطاب]] و دوران [[عثمان بن عفان|عثمان بن عَفّان]]. هریک از بخش‌ها از آغاز و انجام و در میانه سطرها و کلمات، افتادگی‌ها و ناپیوستگی‌هایی دارد. نیز از لحاظ تکرار ‌گزارش‌ها در چند جا<ref>برای نمونه: ج۱، ص۱۱۱؛ ج۴، ص۱۲۳۹۱۳۴۱</ref> یا قطع ارتباط موضوعی و گزارش روایت‌ها در جای نامربوط<ref>برای نمونه: ج۱، ص۳۹۵۲</ref> نابسامانی‌هایی دارد. نیز ناخوانا بودن کلمات، سبب خطاهای بسیار در ثبت عبارت‌ها و واژگان جغرافیایی و تاریخی شده است.

بخش اول که افتادگی‌هایی دارد، با ‌گزارشی در آداب [[کفن و دفن|کَفْن و دفن]] و تعیین جایی به نام «[[موضع الجنائز|مَوضع الجَنائِز]]» در خانه پیامبر(ص) آغاز شده است؛ جایی که در خانه او فراهم شده بود تا وی بر جنازه مؤمنان [[نماز]] بگزارد. درباره موقعیت جغرافیایی [[مقام جبرئیل]] دو گزارش آمده و سپس از جمع [[قرآن]] و ظهور قَصّاصان و قصه‌گویی و برخورد پیامبر(ص) و [[خُلَفا|خلفا]] با این پدیده سخن رفته و در همین جا از [[تمیم داری]] و نقش او در رواج افسانه‌سرایی<ref>تاریخ نوشته‌های جغرافیایی، ص۴۳.</ref> که در فرهنگ و تمدن روایی نسل‌های بعد، نمودی گسترده داشته، گفتار به میان آمده است. تفصیل سخن درباره جمع قرآن با ‌گزارش‌های گوناگون از [[روایت|راویان]] مختلف به بخش سوم واگذار شده است. سپس مجموعه‌ای گسترده از [[احکام شرعی|احکام]]، آداب، ارجمله [[مستحبات]] و [[مکروهات]] مسجد و معرفی بیش از۵۰ مسجد که پیامبر(ص) در آن‌ها نماز خوانده یا نخوانده، آمده است.

ادامه ‌گزارش‌ها به تاریخ [[کوه احد]] و قبور [[صحابه]] اختصاص یافته و واکنش پیامبر(ص) به مرگ صحابه و فرزندانش و کیفیت کفن و دفن آن‌ها و وضعیت و جغرافیای قبرها بازگو شده است. ‌گزارش‌های [[ابن شبه|ابن شَبَّه]] ثابت می‌کند که در سیره و سنت پیامبر(ص) ساختن و تعمیر [[قبر]] و بنا نهادن اتاقک‌هایی روی آن، کاری مرسوم بوده است. مثلاً ایشان بر قبر [[عثمان بن مظعون]] اتاقکی ساخت. این سنت که با نگرش رسمی [[وهابیان]] عربستان سازگاری ندارد، موجب واکنش مصححان و تعلیقه‌نگاران [[سعودی]] کتاب تاریخ المدینه شده و سبب گشته تا صحت این روایت‌ها و ‌گزارش‌ها را به چالش کشند.<ref>مجموعه مؤلفات الشیخ الدویش، ج۱، ص۱۲۴-۱۲۵.</ref>

در ادامه می‌توان قدرت مشاهده ابن شَبَّه را در وصف چاه‌ها، منزلگاه‌ها، خانه‌ها و مکان‌ها، بازارها، آبگیرها، بیابان‌ها و سنگ‌های [[مدینه]] دید. در این ‌گزارش‌ها، با وضعیتی روشن از خانه‌های مشهور مدینه، مالکیت ساختمان‌ها و ارتباط منازل، محلات و جاده‌ها و راه‌های ارتباطی مدینه همراه یادکرد گنجینه‌ای از سنگ‌های قیمتی، فتنه‌ها، برخی رخدادهای تاریخی مانند [[واقعه افک|رویداد اِفک]]، مسئله لِعان و ظِهار، آمدن هیئت‌ها و گروه‌های قومی مذهبی نزد پیامبر اکرم(ص)، داستان هجرت‌ها، اسلام آوردن‌ها، ارتدادها و واقعه مُسَیلمه کذاب، اشعاری در وصف مدینه، یادکرد مناقب پیامبر(ص) و [[بنی‌هاشم]] و اعمال و [[صدقات]] و [[سریه|سَریه‌ها]] و نگاهبانان و سیره خانوادگی ایشان آشنا می‌شویم. نویسنده از خلال زندگی سیاسی پیامبر(ص) از هنگام [[هجرت]] تا وفات، به روایت درباره زندگی شهری و عمرانی<ref>تاریخ المدینه، ج۱، صن- ع، «مقدمه».</ref> این شهر می‌پردازد و شکل‌گیری مساجد و سکونت و منزل‌سازی قبایل و تیره‌ها و احیای مناطق و مکان‌ها و مرزهای هر منطقه و طراحی بازارها، چشمه‌ها، چاه‌ها و کوه‌ها را در پیرامون این مرکز توضیح می‌دهد.

اخبار المدینه در نوبتی دیگر، با تحقیق و پاورقی علی محمد دندل و یاسین سعد الله بیان در سال ۱۴۱۷ق در انتشارات دار الکتب العلمیه [[بیروت]] چاپ شده است. این محققان نکات [[رجال|رجالی]] و حدیثی بسیار در ارزیابی روایت‌ها و راویان آورده‌اند. حسین صابری بخش نخست کتاب را که مشتمل بر ۱۰۶۵ خبر است‌، با حفظ تعلیقات و یادداشت‌ها‌ به زبان فارسی ترجمه و در [[انتشارات مشعر|انتشارات مَشعر]] تهران منتشر کرده است.

| آدرس = http://phz.hajj.ir/422/9263