در حال ویرایش اخبار المدینه (ابن شبه)

[[پرونده:اخبار المدینه ابن شبه.jpg|220px|بندانگشتی|اخبار المدینه نوشته [[ابن شبه|ابن شَبَّه]]]]
'''اَخبار المدینه''' از منابع کهن تاریخ محلی [[مدینه]]، نوشته [[ابن شبه|عمر بن شَبَّه]] (۱۷۳-۲۶۲ق) است. موضوع اصلی کتاب جغرافیای تاریخی مدینه و رویدادهای زندگی [[پیامبر اسلام(ص)]]، خلافت [[عمر بن خطاب]] و [[عثمان بن عفان|عثمان بن عَفّان]] است. ابن شَبه از تاریخ‌نگاران، [[روایت|راویان]] و [[حافظ قرآن|حافظان]] برجسته قرن سوم قمری بوده است. 

قدمت کتاب، تأثیری که در مکتب تاریخ‌نگاری مدینه داشته است. اخبار المدینه بر اساس نسخه‌های خطی آن تصحیح شده و به چاپ رسیده است. این کتاب به فارسی ترجمه شده است.

==موضوع==
اخبار المدینه درباره جغرافیای تاریخی [[مدینه]] و شرح رخدادهای آن به‌ویژه زندگی [[پیامبر اسلام(ص)]]، خلافت [[عمر بن خطاب]] و [[عثمان بن عفان|عثمان]] است. آن را با نام‌هایی چون کتاب المدینه،<ref>الفهرست، ص۱۲۵.</ref> اخبار المدینه<ref>الاصابه، ج۱، ص۲۴۲،۴۵۰؛ ج۲، ص۲۳۸، ۳۵۱.</ref> و تاریخ المدینة المنوره<ref>وفاء الوفاء، ج۱، ص۴۱، «مقدمه»؛ فیض القدیر، ج۱، ص۱۲۰.</ref> می‌شناسند.

==نویسنده==
{{اصلی| ابن شبه}}
ابوزید عمر بن شَبَّة بن عبیده نُمَیری از [[روایت|راویان]] و [[حافظ قرآن|حافظان]] برجسته قرن سوم قمری است.<ref>تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۰۸؛ سیر اعلام النبلاء، ج۱۲، ص۳۶۹.</ref> عمر بن شبه در ۱۷۳ق، احتمالا در [[بصره]] زاده شد و در ۲۶۲ یا ۲۶۳ق در [[سامرا]] درگذشت.<ref>وفیات الاعیان، ج۳، ص۴۴۰؛ شذرات الذهب، ج۳، ص۲۷۳-۲۷۴؛ البدایة و النهایه، ج۱۱، ص۳۰.</ref> ابن شَبَّه به وثاقت، صداقت، عدالت و اعتبار وصف شده و بر خلاف استادش [[ابن زباله]] که مورد بی مهری [[رجال|رجالیان]] و [[اهل حدیث]] قرار گرفته است، از او با کلماتی احترام‌آمیز یاد شده است.<ref>الجرح و التعدیل، ج۶، ص۱۱۶؛ تهذیب الکمال، ج۱۴، ص۹۱-۹۲.</ref> 

==اهمیت کتاب==
اهمیت کتاب ابن شبه جز قدمت، در تفصیل ‌گزارش‌هایی است که در دیگر منابع کهن یافت نمی‌شوند؛ همچون اخباری از دوران خلافت [[عمر بن خطاب|عمر]] و [[عثمان]]،<ref>نور علم، ش۴۰، ص۱۵۵-۱۵۶، «اثری نفیس اما ناشناخته».</ref> ‌گزارش‌های گوناگون از طریق ابوغسان کنانی و دیگران از قبر [[حضرت فاطمه(س)]]<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D8%A8%D9%87.pdf&page=104 ج۱، ص۱۰۴-۱۱۰]</ref>، [[رویداد فدک]]<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D8%A8%D9%87.pdf&page=195 ج۱، ص۱۹۵-۲۱۸]</ref> و دیگر رویدادهای مهم آغاز [[اسلام]]. اخبار المدینه به منزله متنی مهم در میان تواریخ محلی و اثری ارزشمند در گردآوری ‌گزارش‌های دوره [[خلافت]] ارزیابی شده است.<ref>منابع تاریخ اسلام، ص۱۳۸.</ref> آگاهی‌های این کتاب، به گونه‌ای گسترده در میراث مدینه‌نگاری بازتاب یافته و تاریخ‌نگارانی مانند [[ابواسحاق حربی]]،<ref>المناسک، ص۴۴۱، ۴۴۵، ۴۴۶، ۴۴۸، ۴۵۰، ۴۵۴، ۴۵۷، ۴۶۵.</ref> (درگذشت ۲۸۵ق)، [[ابن حجر]]<ref>الاصابه، ج۱، ص۱۲۷، ۱۸۶، ۵۹۶؛ ج۲، ص۱۶۰؛ ج۳، ص۴۱۱، ۴۳۷، ۴۸۴، ۵۵۴، ۶۱۳؛ ج۴، ص۲۰۰، ۳۹۰، ۴۰۷، ۵۱۲.</ref> (درگذشت ۸۵۲ق)، [[سمهودی]] (درگذشت ۹۱۱ق) و احمد بن عبدالحمید عباسی<ref>عمدة الاخبار، ص۵۱، ۱۴۳، ۱۴۴،۱۵۲، ۱۵۳، ۱۵۴.</ref> (سده دهم قمری) در آثار خود از آن بهره گرفته‌اند. بیشتر این گزارش‌ها به سمهودی اختصاص دارد. با این‌که او گویا همه کتاب ابن شبه را در دست نداشته، در حدود ۳۵۰ ‌خبر را از وی گزارش کرده است.<ref>وفاء الوفاء، ج۱، ص۶۴، ۶۵، ۶۷، ۶۸، ۱۲۵، ۲۰۹، ۲۴۰، ۳۰۰، ۳۸۵، ۴۳۸؛ ج۲، ص۳۸، ۱۱۷، ۲۰۱، ۲۴۵، ۲۷۵، ۳۲۷، ۳۳۰، ۴۴۸، ۴۵۲؛ ج۳، ص۱۶، ۲۱، ۵۶، ۷۴، ۸۸، ۱۲۱، ۱۴۷، ۱۷۳، ۲۰۷، ۲۶۲، ۲۸۴، ۳۳۲؛ ج۴، ص۱۴،۷۰، ۱۶۵، ۱۹۱، ۲۳۹،۳۱۰.</ref>

آگاهی‌های [[ابن شبه|ابن شَبَه]] به دو بخش کلی قسمت‌پذیرند:
# گزارش‌ها و دانسته‌هایی که از طریق مشایخ و اسناد کهن گردآوری شده‌اند؛ مانند گزارش [[هجرت]] و [[خلافت]] و نبرد‌های صدر اسلام و سیره [[پیامبر(ص)]] و [[صحابه]]
# وصف مکان‌ها که از مشاهده عینی نویسنده ریشه می‌گیرد؛ همچون گزارش‌ها درباره خانه‌ها، منزلگا‌ه‌ها، [[مسجد|مساجد]]، چاه‌ها، بازارهای مدینه و دیگر پدیده‌های جغرافیایی. اصالت، اعتبار و اهمیت پژوهش‌های ابن شبه بیشتر در‌گزارش‌های نوع دوم تجلی کرده است.

توجه به انساب و تبارشناسی، استناد به شعر کهن، فراوانی استنادهای [[قرآن|قرآنی]] و یادکرد [[شأن نزول|شأن نزول‌ها]]، ارجاع به احکام و مناسک [[فقه|فقهی]] و آمیختن تاریخ با جغرافیا که از ویژگی‌های عمومی تاریخ‌نگاری مدینه است، در کتاب ابن شبه به چشم می‌خورد. توانایی او در تبیین و توضیح هر موضوع با ستایش [[سخاوی]] (درگذشت ۹۰۲ق) روبه‌رو گشته است.<ref>التحفة اللطیفه، ج۲، ص۳۴۱.</ref>

==ساختار و محتوا==
اخبار المدینه در نسخه موجود شامل سه بخش است: دوران [[پیامبر(ص)]]، دوران [[عمر بن خطاب]] و دوران [[عثمان بن عفان|عثمان بن عَفّان]]. هریک از بخش‌ها از آغاز و انجام و در میانه سطرها و کلمات، افتادگی‌ها و ناپیوستگی‌هایی دارد. نیز از لحاظ تکرار ‌گزارش‌ها در چند جا<ref>برای نمونه: ج۱، ص۱۱۱؛ ج۴، ص۱۲۳۹۱۳۴۱</ref> یا قطع ارتباط موضوعی و گزارش روایت‌ها در جای نامربوط<ref>برای نمونه: ج۱، ص۳۹۵۲</ref> نابسامانی‌هایی دارد. 
=== بخش اول: ===
آداب کفن و دفن و موضع الجنائز که در خانه پیامبر(ص) بود([https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D8%A8%D9%87.pdf&page=4 رفتن به صفحه کتاب])

مقام جبرئیل([https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D8%A8%D9%87.pdf&page=5 رفتن به صفحه کتاب])

درباره قصص و قصاصان و داستان جمع قرآن ([https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D8%A8%D9%87.pdf&page=7 رفتن به صفحه کتاب])

بلاط اطراف مسجد ([https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D8%A8%D9%87.pdf&page=16 رفتن به صفحه کتاب])

درباره مرمری که در مقابل منبر پیامبر بود ([https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D8%A8%D9%87.pdf&page=17 رفتن به صفحه کتاب])

درباره ممنوع کردن انداختن آب دهان در مسجد ([https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D8%A8%D9%87.pdf&page=18 رفتن به صفحه کتاب])

مکروه بودن بالابردن صدا در مسجد و برخی محدودیت‌های دیگر ([https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D8%A8%D9%87.pdf&page=29 رفتن به صفحه کتاب])

بخش اول با ‌گزارشی در آداب [[کفن و دفن|کَفْن و دفن]] و تعیین جایی به نام «[[موضع الجنائز|مَوضع الجَنائِز]]» در خانه پیامبر(ص) آغاز شده است؛ جایی که در خانه او فراهم شده بود تا وی بر جنازه مؤمنان [[نماز]] بگزارد. درباره موقعیت جغرافیایی [[مقام جبرئیل]] دو گزارش آمده و سپس از جمع [[قرآن]] و ظهور قَصّاصان و قصه‌گویی و برخورد پیامبر(ص) و [[خُلَفا|خلفا]] با این پدیده سخن رفته و در همین جا از [[تمیم داری]] و نقش او در رواج افسانه‌سراییگفتار به میان آمده است. سپس مجموعه‌ای گسترده از [[احکام شرعی|احکام]]، آداب، ارجمله [[مستحبات]] و [[مکروهات]] مسجد وب) در آن‌ها نماز خوانده یا نخوانده، آمده است.

ادامه ‌گزارش‌ها به تاریخ [[کوه احد]] و قبور [[صحابه]] اختصاص یافته و واکنش پیامبر(ص) به مرگ صحابه و فرزندانش و کیفیت کفن و دفن آن‌ها و وضعیت و جغرافیای قبرها بازگو شده است. ‌گزارش‌های [[ابن شبه|ابن شَبَّه]] ثابت می‌کند که در سیره و سنت پیامبر(ص) ساختن و تعمیر [[قبر]] و بنا نهادن اتاقک‌هایی روی آن، کاری مرسوم بوده است. مثلاً ایشان بر قبر [[عثمان بن مظعون]] اتاقکی ساخت. این سنت که با نگرش رسمی [[وهابیان]] عربستان سازگاری ندارد، موجب واکنش مصححان و تعلیقه‌نگاران [[سعودی]] کتاب تاریخ المدینه شده و سبب گشته تا صحت این روایت‌ها و ‌گزارش‌ها را به چالش کشند.<ref>مجموعه مؤلفات الشیخ الدویش، ج۱، ص۱۲۴-۱۲۵.</ref>

در ادامه می‌توان قدرت مشاهده ابن شَبَّه را در وصف چاه‌ها، منزلگاه‌ها، خانه‌ها و مکان‌ها، بازارها، آبگیرها، بیابان‌ها و سنگ‌های [[مدینه]] دید. در این ‌گزارش‌ها، با وضعیتی روشن از خانه‌های مشهور مدینه، مالکیت ساختمان‌ها و ارتباط منازل، محلات و جاده‌ها و راه‌های ارتباطی مدینه همراه یادکرد گنجینه‌ای از سنگ‌های قیمتی، فتنه‌ها، برخی رخدادهای تاریخی مانند [[واقعه افک|رویداد اِفک]]، مسئله لِعان و ظِهار، آمدن هیئت‌ها و گروه‌های قومی مذهبی نزد پیامبر اکرم(ص)، داستان هجرت‌ها، اسلام آوردن‌ها، ارتدادها و واقعه مُسَیلمه کذاب، اشعاری در وصف مدینه، یادکرد مناقب پیامبر(ص) و [[بنی‌هاشم]] و اعمال و [[صدقات]] و [[سریه|سَریه‌ها]] و نگاهبانان و سیره خانوادگی ایشان آشنا می‌شویم. نویسنده از خلال زندگی سیاسی پیامبر(ص) از هنگام [[هجرت]] تا وفات، به روایت درباره زندگی شهری و عمرانی<ref>تاریخ المدینه، ج۱، صن- ع، «مقدمه».</ref> این شهر می‌پردازد و شکل‌گیری مساجد و سکونت و منزل‌سازی قبایل و تیره‌ها و احیای مناطق و مکان‌ها و مرزهای هر منطقه و طراحی بازارها، چشمه‌ها، چاه‌ها و کوه‌ها را در پیرامون این مرکز توضیح می‌دهد.

===بخش دوم===
در بخش دوم، سیره و رفتار [[عمر بن خطاب]] و همراهی‌اش با [[ابوبکر]] همراه ‌گزارش‌هایی از نسب و زندگی، لقب‌های عمر، پاسداری‌اش از حقوق [[بیت‌المال]]، اقدامات سیاسی وی در ترویج مسائل مذهبی و [[روزه]] و [[نماز]]، فتاوی [[فقه|فقهی]] و پرسش‌های فقهی از او و [[اجتهاد|اجتهادات]] او آمده و نویسنده بر سختگیری‌های عمر بر شاعران و زنان، سیره وی در پوشش، سفر، وصیت و جز آن تأکید کرده و اشعاری در مدح وی آورده و آگاهی‌هایی گسترده از دوران [[خلافت]] وی و قوانین و احکامی که اجرا کرده و اسلوب فرماندهی او و نیز کوشش در جمع و تدوین [[قرآن]]، ارائه نموده است. نویسنده تصریح می‌کند که پیشنهاد تعیین [[هجرت]] نبوی به منزله مبدأ تقویم قمری، از جانب [[امام علی(ع)]] داده شد و عمر بن خطاب آن را پذیرفت و اجرا کرد.

بخش سوم حاوی دورنمایی روشن از زندگی، اسلام آوردن و خلافت و سیره و اخلاق فردی [[عثمان بن عفان]] و تلاش‌های وی در جمع و تدوین قرآن و یکسان‌سازی [[مصحف|مُصحَف‌ها]] و رفع اختلافات آن‌ها است و به تلاشهای دیگر [[صحابه|صحاب پیامبر]] در این زمینه نیز اشاره شده است. نویسنده خبرهای گاه متعارض شاهدان نخست را درباره حرکت مردم [[مصر]] و [[کوفه]] و مسیرهای آن‌ها در آمدن به [[مدینه]] و سرانجام کشته شدن عثمان و شورش عمومی و قضاوت درباره واکنش و نقش هر یک از اصحاب ن بزرگ در این رویداد، آورده است. او ‌گزارش‌های مخالفان خاندان پیامبر را درباره نقش مستقیم امام علی(ع) و فرزندانش در کشتن عثمان و شعله‌ور ساختن این آشوب روایت کرده؛ اما اخبار گوناگون مخالف این دیدگاه را نیز گزارش نموده و بر تلاش امام علی(ع) و [[امام حسن(ع)]] در پیشگیری از این قتل و شورش تأکید کرده است.

==نسخه‌شناسی و چاپ‌ها==
[[پرونده:اخبار المدینه ترجمه.jpg|200px|بندانگشتی|ترجمه فارسی اخبار المدینه [[ابن شبه|ابن شَبَّه]]]]
به طور دقیق معلوم نیست کاستی‌های متن اخبار المدینه از چه هنگام به آن راه یافته است. [[ذهبی|ذَهَبی]] (درگذشت ۷۴۸ق) از دیدن نیمی از کتاب تا بخش «امامت او» خبر داده است.<ref>سیر اعلام النبلاء، ج۱۲، ص۳۷۱.</ref> این ‌گزارش بر ابهام‌ها می‌افزاید؛ زیرا مرجع ضمیر «او»‌ در سنجش با نسخه فعلی نامشخص است؛ اما این نکته را روشن می‌کند که اخبار المدینه از سده‌ها پیش به صورت ناقص در دسترس بوده است. در ‌گزارش [[سخاوی|سَخاوی]] (درگذشت ۹۰۲ق) نیز به کاستی بخش پایانی این اثر تصریح شده است.<ref>التحفة اللطیفه، ج۲، ص۳۴۰.</ref> احتمال دیگر این است که هر یک از بخش‌های کتاب، اثری مستقل بوده و نسخه‌نویسان یا دانشوران بعدی آن‌ها را به هم پیوند داده‌اند و در این میان، بخش خلافت [[ابوبکر]] و [[امام علی(ع)]] و دوران بعد تا روزگار مؤلف یا از آغاز نوشته نشده و یا از دید نسخه‌نویسان پنهان مانده است.

حبیب محمد احمد، نسخه خطی این کتاب را در کتابخانه شخصی سیدمحمد مظهر الفاروقی در [[مدینه]] یافت و از آن عکس گرفت و برای تصحیح و تحقیق به فهیم محمد شلتوت سپرد. وی آن را با عنوان تاریخ المدینة المنوره منتشر کرد. گویا [[زرکلی]] پیشتر به نسخه خطی اخبار المدینه دست یافته بوده است.<ref>الاعلام، ج۵، ص۴۸.</ref> به کوشش شلتوت، نخستین چاپ کتاب در ۱۳۹۹ق با یادداشت‌های وی و فهرست موضوعی و اعلام به قلم بکری شیخ امین انتشار یافت. حَمَد الجاسر در بررسی این تصحیح، غلط‌خوانی‌های بسیاری یافته و در مقالات گوناگون به اصلاح و ویرایش آن‌ها پرداخته است؛<ref>مجلة العرب، ج۱۸، ص۲۸۹-۳۵۶، «تاریخ المدینة لابن شبه»؛ ج۱۹، ص۵۸۹-۶۵۷، «اخبار المدینة لابن شبه»؛ ج۲۰، ص۳۷۲-۳۸۶، «تاریخ المدینة المنوره».</ref> گرچه از سختی خوانش نسخه و توانایی شلتوت در تصحیح بخش‌های عمده کتاب غفلت نورزیده است. همین ناخوانایی متن موجب شده تاریخ‌نگاری مانند [[سمهودی|سَمهودی]] که این نسخه را در دست داشته، گاه به بدخوانی دچار شود.<ref>مجلة العرب، ج۱۹، ص۵۹۸، «اخبار المدینة لابن شبه».</ref> شلتوت به پشتوانه سخن سخاوی که [[ابن فهد]] اخبار المدینه را از روی دست‌نوشته [[ابن حجر|ابن حَجَر]] کتابت کرده، به این نتیجه رسیده که نسخه موجود، همان نسخه نگاشته شده به خط ابن حجر است. حمد الجاسر به درستی قرائت شلتوت از عبارت سخاوی را خطا دانسته و با ارائه شواهدی، ارتباط نسخه ابن حجر با نسخه موجود را رد کرده است.<ref>مجلة العرب، ج۱۸، ص۲۸۹-۲۹۴، «تاریخ المدینة لابن شبه».</ref>

پیش از شلتوت، سلیمان الغنام در پژوهشی برای اخذ مدرک دکتری از دانشگاه ملک عبدالعزیز، به تصحیح همه یا بخش‌هایی از کتاب اقدام کرده بود.<ref>مجلة العرب، ج۱۸، ص۲۸۹-۲۹۴، «تاریخ المدینة لابن شبه».</ref> چاپ دیگر کتاب در‌ دار العیان ریاض با یادداشت‌ها و نقدهای عبدالله محمد الدویش  به ویژه نقدهایی بر مباحث ناسازگار با عقاید [[وهابیت]]، در سلسله آثار الدویش، با کوشش عبدالعزیز بن احمد المشیقح انجام یافته است. الدویش در مسائلی چون تعمیر قبور و ساختن مقبره که در روایت‌های این کتاب آمده، به دفاع از رویکردهای وهابیت پرداخته و نیز درباره [[حدیث|حدیث‌ها]] و راویان داوری نموده و احادیث [[حدیث صحیح|صحیح]] و [[حدیث ضعیف|ضعیف]] را مشخص کرده است. در برابر، یکی از محققان [[امامیه|شیعی]]، تلخیصی از روایت‌ها و ‌گزارش‌های اخبار المدینه را فراهم نموده و ۲۰۳ روایت از این کتاب درباره منزلت و فضیلت [[اهل بیت(ع)]] و [[پیامبر اسلام(ص)]] و نقد رفتار مخالفان و دشمنان آن‌ها گرد آورده است.<ref>نک: الفوائد الثمینه، ص۲۸۹-۲۹۴، «تاریخ المدینة لابن شبه».</ref> به نظر وی، در این روایت‌ها نشانه‌هایی از تأیید عقاید و آموزه‌های شیعه یافت می‌شود.

اخبار المدینه در نوبتی دیگر، با تحقیق و پاورقی علی محمد دندل و یاسین سعد الله بیان در سال ۱۴۱۷ق در انتشارات دار الکتب العلمیه [[بیروت]] چاپ شده است. این محققان نکات [[رجال|رجالی]] و حدیثی بسیار در ارزیابی روایت‌ها و راویان آورده‌اند. حسین صابری بخش نخست کتاب را که مشتمل بر ۱۰۶۵ خبر است‌، با حفظ تعلیقات و یادداشت‌ها‌ به زبان فارسی ترجمه و در [[انتشارات مشعر|انتشارات مَشعر]] تهران منتشر کرده است.

==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==
{{منابع}}
{{دانشنامه
| آدرس = http://phz.hajj.ir/422/9263
| عنوان = اخبار المدینه (ابن شَبَّه)
| نویسنده = علی احمدی میرآقا
}}

*'''اخبار المدینه''': ابن زباله (درگذشت ۱۹۹ق)، به کوشش ابن سلامه، مرکز بحوث و دراسات المدینه، ۱۴۲۴ق.
*''' الاصابه''': ابن حجر العسقلانی (درگذشت ۸۵۲ق)، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
*''' الاعلام''': الزرکلی (درگذشت ۱۳۹۶ق)، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۹۷م.
*''' بحث فی نشأة علم التاریخ عند العرب''': عبدالعزیز الدوری، بیروت، دار المشرق، ۱۹۹۳م.
*''' البدایة و النهایه''': ابن کثیر (درگذشت ۷۷۴ق)، به کوشش علی محمد و عادل احمد، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
*''' تاریخ المدینة المنوره''': ابن شبّه (درگذشت ۲۶۲ق)، به کوشش شلتوت، قم، دار الفکر، ۱۴۱۰ق.
*''' تاریخ بغداد''': الخطیب البغدادی (درگذشت ۴۶۳ق)، قاهره، دار الفکر.
*''' تاریخ نوشته‌های جغرافیایی در جهان اسلامی''': ایگناتی یولیانوویچ کراچکوفسکی، ترجمه: پاینده، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۹ش.
*''' التحفة اللطیفه''': شمس الدین السخاوی (درگذشت ۹۰۲ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
*''' تهذیب الکمال فی اسماء الرجال''': المزی (درگذشت ۷۴۲ق)، به کوشش احمد علی و حسن احمد، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
*''' الجرح و التعدیل''': ابن ابی‌حاتم الرازی (درگذشت ۳۲۷ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۳۷۲ق.
*''' حجاز در صدر اسلام''': صالح احمد العلی، ترجمه: آیتی، مشعر، ۱۳۷۵ش.
*''' درآمدی بر تاریخ اسلام در قرون وسطی''': کلود کاهن، ترجمه: علوی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، ۱۳۷۰ش.
*''' سیر اعلام النبلاء''': الذهبی (درگذشت ۷۴۸ق)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق.
*''' شذرات الذهب''': عبدالحی بن العماد (درگذشت ۱۰۸۹ق)، به کوشش الارنؤوط، بیروت، دار ابن کثیر، ۱۴۰۶ق.
*''' عمدة الاخبار''': احمد بن عبدالحمید العباسی (قرن۱۰)، به کوشش حمد الجاسر، المدینه، دار الکتب العلمیه.
*''' الفوائد الثمینة من کتاب اخبار المدینه''': السید محمد رضا الحسینی، به کوشش الغفرانی، تهران، مشعر،‌ ۱۳۸۶ش.
*''' الفهرست''': ابن ندیم (درگذشت ۴۳۸ق)، به کوشش تجدد.
*''' فیض القدیر''': المناوی (درگذشت ۱۰۳۱ق)، به کوشش احمد عبدالسلام، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
*''' مجلة العرب (ماهنامه)''': ریاض، المملکة السعودیه.
*''' مجموعة مؤلفات الشیخ الدویش (التوضیح المفید لمسائل کتاب التوحید)''': عبدالله بن محمد الدویش (درگذشت ۱۴۰۸ق)، به کوشش المشیقح، دار العلیان، ۱۴۱۱ق.
*''' معجم الادباء''': یاقوت الحموی (درگذشت ۶۲۶ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
*''' منابع تاریخ اسلام''': رسول جعفریان، قم، انصاریان، ۱۳۸۷ش.
*''' المناسک و اماکن طرق الحج''': ابواسحاق الحربی (درگذشت ۲۸۵ق)، به کوشش حمد الجاسر، ریاض، دار الیمامه، ۱۴۰۱ق.
*''' نور علم (فصلنامه)''': قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه.
*''' وفاء الوفاء''': السمهودی (درگذشت ۹۱۱ق)، به کوشش السامرائی، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۲ق.
*''' وفیات الاعیان''': ابن خلکان (درگذشت ۶۸۱ق)، به کوشش احسان عباس، بیروت،‌ دار صادر.
{{پایان}}
{{کتاب‌های مرتبط با حج}}
<onlyinclude>{{تکمیل مقاله
 | شناسه = شد
 | جعبه اطلاعات = <!--شد، - -->
 | عنوان‌بندی = شد
 | ویرایش = شد
 | لینک‌دهی = شد
 | عکس = شد<!--شد، - -->
 | جعبه نقل قول = <!--شد، - -->
 | پیوند به بیرون = <!--شد، - -->
 | مطالعه بیشتر = <!--شد، - -->
 | پانویس و منابع = شد
 | ناوبری = 
 | رده = شد
 | تغییر مسیر = شد
}}<onlyinclude>

[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]
[[رده:کتاب‌های ابن شبه]]
[[رده:کتاب‌های قرن سوم قمری]]
[[رده:کتاب‌های تاریخ مدینه]]