در حال ویرایش اخبار دارالهجره

'''اَخبارُ دارِ الهِجرَه'''، از منابع تاریخ محلی [[مدینه]] در سده ششم قمری، نوشته رَزِین بن معاویه عبدری (درگذشت 524ق). نویسنده کتاب از [[محدثان|مُحَدِّثان]] اندلسی بوده و [[مذهب مالکی]] داشته است. او امام جماعت حَرَمَیْن ([[مسجدالحرام]] و [[مسجدالنبی]]) بوده است. موضوع اصلی کتاب، فضایل شهر مدینه و مکان‌ها و [[مسجد|مساجد]] آن است؛ اما در آن از رویدادهای تاریخی صدر [[اسلام]] هم سخن به میان آمده است. برخی از اطلاعاتی که کتاب در اختیار می‌نهد، عبارت‌اند از:   فضیلت‌های [[مدینه]]، نخستین ساکنان مدینه از [[یهود]] و [[انصار]] و نسب انصار، درگیری [[قبیله اوس|اوس]] و [[قبیله خزرج|خَزرَج]] با یهود، [[هجرت]] پیامبر اسلام(ص)و منازل و راه طی شده از [[مکه]] تا مدینه، سکونت [[پیامبر(ص)]] در خانه [[ابوایوب انصاری]] و [[عقد اخوت|پیمان برادریِ]] انصار و [[مهاجران]].<br />

ابوالحسن رَزِین بن معاویة بن عَمار عَبدری سَرَقُسطِی اندلسی مالکی از [[حدیث|مُحَدِّثان]] اندلس و امامان [[حرمین]] به شمار می‌رود. از آن‌جا که امامِ مقام [[مذهب مالکی|مالکیان]] در [[مسجدالحرام]] بوده، به امام الحرمین شناخته شده است.<ref>سیر اعلام النبلاء، ج20، ص204-205؛ شذرات الذهب، ج6، ص175؛ الاعلام، ج3، ص20.</ref> جست‌وجو و پژوهش درباره زندگی و رویدادهای زندگانی او نتیجه ثمربخشی ندارد و در منابع تنها نام شماری از استادان و راویان او مشخص شده است. رزین عبدری در [[مکه]]، [[صحیح بخاری]] را از ابی‌‌مکتوم عیسی بن ابی‌‌ذر هروی و [[صحیح مسلم]] را از حسین بن علی طبری فراگرفت.<ref>العقد الثمین، ج4، ص399.</ref> ابن عساکر، ابوموسی مدینی و ابومظفر شیبانی طبری از او روایت کرده‌اند.<ref>العقد الثمین، ج4، ص399.</ref> آگاهی‌ها درباره او در همین حد است که از دانشوران و محدثان اندلس بوده و گویا در سَرَقُسطِه (زاراگُزا) زاده شده و پس از سفر [[حج]]، مدتی مجاور [[مدینه]] و سپس [[مکه]] شده و زمانی دراز در مکه مانده و همان جا درگذشته است.<ref>العقد الثمین، ج4، ص398-399؛ شذرات الذهب، ج6، ص175.</ref> ضُبی او را محدثی سرقسطی معرفی کرده که در 524ق. وفات یافته است.<ref>بغیة الملتمس، ص293.</ref> در برخی منابع، سال وفات او 525ق. و در برخی دیگر، 535ق. ثبت شده است.<ref>سیر اعلام النبلاء، ج20، ص205؛ شذرات الذهب، ج6، ص175.</ref><br />

[[ذهبی|ذَهَبی]] جز کتاب تجرید الصحاح السته، اثری دیگر برای رزین عبدری معرفی نکرده و این کتاب را هم نقد کرده است.<ref>سیر اعلام النبلاء، ج20، ص205.</ref> این اثر از منابع ابن حجر در ‌نگارش فتح الباری بوده است.<ref>وفاء الوفاء، ج1، ص34، «مقدمه».</ref> از دیگر آثار رزین عبدری، کتابی در تاریخ مکه است که به گفته تقی الدین فأسی (درگذشت 853ق.) خلاصه‌ای از اخبار مکه ازرقی (حدود 225ق) بوده است.<ref>العقد الثمین، ج4، ص399.</ref>

آگاهی‌هایی مستند از اصل اخبار دار الهجره، و نیز زمان گم شدن و محتوا و موضوعات آن در دست نیست. تا چند سده پس از وفات رزین عبدری، نشانه‌ای از این کتاب در منابع تاریخی و کتاب‌شناسی‌ها و شرح‌حال‌نامه‌ها نیامده است. گویا نخستین بار از سده نهم قمری نام کتاب و اهمیت آن به منزله مرجع و مأخذی در [[مدینه|مدینه‌شناسی]]، با عناوین مختلف، آمده است. در برخی از این منابع، آن را اخبار دار الهجره<ref>تحقیق النصره، ص23؛ معجم ما الف عن المدینه، ص22.</ref> و در شماری دیگر تاریخ رُزَین<ref>وفاء الوفاء، ج1، ص314.</ref> ثبت کرده اند.<ref>تحقیق النصره، ص23؛ معجم ما الف عن المدینه، ص22.</ref><br />

اطلاعات کنونی از اخبار دار الهجره منحصر است به قطعات و نقل شده‌هایی که تاریخ‌‌نگاران مدینه در آثار خود آورده‌اند. گزارش‌های گسترده زین الدین مراغی (م.816ق.) از این کتاب نشان می‌دهد که از مصادر اصلی مراغی در نوشتن تحقیق النُصره بوده است. او در همه مباحث و ابواب تحقیق النصره، مستقیم و بی‌واسطه، از اخبار دار الهجره گزارش کرده<ref>تحقیق النصره، ص23-24، 28، 35، 47، 49، 54.</ref> و گاه ‌گزارش‌ها و سخنان رزین عبدری را با دیگر تاریخ‌‌نگاران مدینه مقایسه و تطبیق و از اخبار او دفاع نموده است.<ref>تحقیق النصره، ص54-56.</ref> ‌گزارش‌های مراغی از اخبار دار الهجره به این موارد مربوط است: تحقیق درباره نام [[یثرب]]، سکونت [[قبیله اوس|اوس]] و [[خزرج|قبیله خزرج]] در مدینه، فضیلت مکان میان قبر و منبر [[پیامبر(ص)]]، فضیلت اهل [[قبا|قُبا]] و [[مسجد قبا|مسجد قُبا]]، ساخت [[مسجدالنبی]] و افزوده‌ها و تعمیرات آن، معرفی برخی از حصن‌ها و دژهای مدینه، فضیلت‌های مدینه و پاداش مردن در آن‌جا.<br />

گویا اخبار دار الهجره از منابع فیروزآبادی (م.817ق.) در ‌نگارش المَغانِم المَطابه بوده و او درباره بنای مسجدالنبی، [[قبرستان بقیع]] و [[سقیفه بنی‌ساعده]] و [[مسجد عرصه|مسجد عَرَصه]]، آگاهی‌هایی از این کتاب برگرفته است<ref>المغانم المطابه، ص253.</ref>. همچنین سخاوی (م.902ق.) آن را ذیل کتاب‌های فضیلت‌های مدینه ثبت کرده است.<ref>الاعلان بالتوبیخ، ص274.</ref>

بیشترین ‌گزارش‌ها و قطعات باقیمانده از اخبار دار الهجره، در وفاء الوفاء سمهودی (م.911ق) آمده ‌است.<ref>وفاء الوفاء، ج1، ص125، 311-315، 451-459.</ref> شاید با گردآوری و تدوین نقل شده‌های سمهودی بتوان مباحث اصلی کتاب را بازسازی کرد. این ‌گزارش‌ها مباحثی متنوع را در بر می‌گیرند؛ همچون: اخبار و آگاهی‌هایی درباره فضیلت‌های [[مدینه]]، نخستین ساکنان مدینه از [[یهود]] و [[انصار]] و نسب انصار، درگیری [[قبیله اوس|اوس]] و [[قبیله خزرج|خَزرَج]] با یهود، [[هجرت]] پیامبر اسلام(ص)و منازل و راه طی شده از [[مکه]] تا مدینه، سکونت [[پیامبر(ص)]] در خانه [[ابوایوب انصاری]]، [[عقد اخوت|پیمان برادری]] انصار و [[مهاجران]]، سنت‌های نبوی از سال اول تا دهم قمری و برخی از مهم‌ترین رخدادهای سال‌های هجرت تا [[حجة الوداع|حَجَّةُ الوِداع]]، مکان نخست [[مسجدالنبی]] و چگونگی ساخت آن، توسعه آن در روزگار [[عمر بن خطاب]]، فضیلت [[منبر]] و [[روضه]]، حجره‌های [[همسران پیامبر]]، و تَخلیق (خوشبو کردن) مسجدالنبی. همچنین بخشی از ‌گزارش‌های رزین عبدری درباره این مباحث است: مساجد مدینه، فضیلت‌های [[مسجد قبا]]، [[قبرستان بقیع]]، [[مقبره شهدای احد|مقبره شهدای اُحُد]] و کسانی که در آن دفن شده‌اند، نام برخی از چاه‌های مدینه مانند [[بئر اریس|بئر اُریس]] و [[عقبه|عَقَبه]]، صدقاتُ النبی، و مناطق و روستاهای مدینه. ‌گزارش سیره [[فاطمه زهرا(س)]] در زیارت قبور بقیع که در [[الدرة الثمینه]] ابن نجار و کتاب‌های پس از او بازتاب یافته، گویا نخست در کتاب اخبار دار الهجره آمده است.<ref>تحقیق النصره، ص133.</ref> مبحث سنت‌ها و تشریعات نبوی در سال‌های پس از [[هجرت]] در [[مدینه]]، از طریق رزین عبدری در کتاب‌های بعد بازتاب یافته است.<ref>وفاء الوفاء، ج1، ص462.</ref> <br />

گزارش‌های تاریخ‌‌نگارانی مانند مراغی (م.816ق.)، فیروزآبادی (م.817ق.) و سمهودی (م.911ق.) از کتاب اخبار دار الهجره و تحلیل و مقایسه آن‌ها نشان می‌دهد که عمده آگاهی‌ها و ‌گزارش‌های این کتاب از تاریخ قدیم [[مدینه]] است و تاریخ تحلیلی، سیاسی، طبیعی و جغرافیای مدینه در سده‌های نزدیک به مؤلف را در بر نداشته است. نگاه رزین معطوف به تاریخ [[هجرت]] [[پیامبر اسلام(ص)]] و پیامدها و تغییراتی است که در پی داشته است؛ از جمله تغییر نظام سیاسی مدینه، تحول در نظام فکری مردم و نوسازی یثرب کهن و تغییر آن به مدینة النبی و شکل‌گیری نخستین شهر اسلامی در تاریخ گسترش [[اسلام]]. ‌گزارش او از مجموعه رفتارهای سیاسی ‌ـ‌ نظامی پیامبر(ص) در این شهر، نتیجه اهمیتی است که در پی تحولات این شهر در اذهان تاریخ‌‌نگاران اسلامی پدید آمده است. وی بیشتر به تاریخ معنوی مدینه و تحولاتی پرداخته که بر اثر ورود پیامبر(ص) به مدینه، در این شهر رخ داده است.

| آدرس = http://phz.hajj.ir/422/9267

| عنوان = اخبار دارالهجره

|نویسنده = علی احمدی میرآقا

*'''الاعلام''': الزرکلی (م.1396ق.)، بیروت، دار العلم للملایین، 1997م.

*''' الاعلان بالتوبیخ''': شمس الدین السخاوی (م.902ق.)، به کوشش فرانس روزنتال، بیروت، دار الکتب العلمیه.

*''' بغیة الملتمس فی تاریخ رجال اهل الاندلس''': احمد بن یحیی الضبی (م.599ق.)، دار الکتاب العربی، 1967م.

*''' تحقیق النصرة بتلخیص معالم دار الهجره''': ابوبکر بن الحسین المراغی (م.816ق.)، به کوشش الاصمعی، مدینه، المکتبة العلمیه، 1401ق.

*''' سیر اعلام النبلاء''': الذهبی (م.748ق.)، به کوشش گروهی از محققان، بیروت، الرساله، 1413ق.

*''' شذرات الذهب''': عبدالحی بن العماد (م.1089ق.)، به کوشش الارنؤوط، بیروت، دار ابن کثیر، 1406ق.

*''' العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین''': محمد الفأسی (م.832ق.)، به کوشش فؤاد سیر، مصر، الرساله، 1406ق.

*''' معجم ما الف عن المدینة المنوره''': عبدالرزاق فراج الصاعدی، جده، المکتبة القصریة الذهبیه، 1417ق.

*''' المغانم المطابه''': محمد الفیروزآبادی (م.817ق.)، به کوشش حمد الجاسر، ریاض، دار الیمامه، 1389ق.

*''' وفاء الوفاء''': السمهودی (م.911ق.)، به کوشش السامرائی، مؤسسة الفرقان، 1422ق.