در حال ویرایش اراک (درخت)

[[پرونده:درخت اراک.jpg|350px|بندانگشتی|درخت اراک]]
'''اَراک'''، از درختان محدوده [[حرم مکّی]] است که از چوب آن به عنوان مسواک استفاده می‌شود. درخت اراک خواص درمانی و کاربردهای دیگری هم دارد. در [[حدیث|روایات]] به مسواک‌زدن با چوب اراک سفارش شده است. برطبق حدیثی نخستین بار [[پیامبر(ص)]] به توصیه [[جبرئیل]] با آن مسواک زد و مردم را به مسواک‌زدن با آن سفارش کرد. [[امام رضا(ع)]] چوب اراک را بهترین چوب برای مسواک دانسته است.

به [[فتوا|فتوای]] فقیهان [[شیعه]] و [[اهل سنت]] قطع‌کردن درخت اراک در محدوده حرم، برای [[مُحرم|محرم]] و غیرمحرم [[حرام]] است و بر کسی  که آن را قطع کند، [[واجب]] است [[کفاره]] بپردازد. برطبق حدیثی از [[امام صادق(ع)]] کسی که این درخت را در محدوده حرم قطع کند باید به قیمت آن [[صدقه]] پرداخت کند.

==درخت مسواک==
«اَراک» نام درختی است<ref>القاموس المحیط، ج۳، ص۲۹۲؛ مجمع البحرین، ج۱، ص۶۶، «اراک».</ref> که در عربی «شجر السِّواک»<ref>العین، ج۵، ص۴۰۴؛ لسان العرب، ج۱۰، ص۳۸۸، «اراک».</ref> و در فارسی درخت مسواک خوانده می‌شود.<ref>فرهنگ عمید، ص۷۲.</ref> این درخت در تقسیم‌بندی گیاهان از گروه «سالوادور» (Salvadoraceae) و نام علمی آن «سالوادورا پرسیکا» (salvadora Persica) است. درخت اراک همانند درخت انار با ارتفاع کم، برگ‌های پهن و همواره سبز، چوب سست و خاردار، گل‌های سفید یا سرخ رنگ، میوه خوشه‌ای مانند انگور و سبز رنگ و اندکی تلخ است که برخی آن را می‌خورند.<ref>لغت‌نامه، ج۱، ص۱۳۶۷؛ فرهنگ عمید، ص۷۲، «اراک».</ref> در طب سنتی، از میوه و برگ این درخت برای درمان بسیاری از دردها بهره می‌بردند.<ref>لسان العرب، ج۱۰، ص۳۸۸؛ لغت‌نامه، ج۱، ص۱۳۶۷، «اراک».</ref> از شاخه این درخت، چوب مسواک گرفته می‌شود.

==رویشگاه==
درخت اراک بیشتر در مناطق بیابانی می‌روید. آب و هوای گرم و استوایی، برای رشد این درخت مناسب است. از همین‌ رو، در شماری از سرزمین‌های قاره [[آسیا]] مانند [[عربستان]]، [[یمن]]، [[هند]]، جنوب [[ایران]] (بندرعباس) و برخی نواحی [[آفریقا]] همچون [[مصر]]، [[شبه جزیره سینا]] و جنوب [[سودان]] یافت می‌شود.<ref>گیاهان دارویی، ج۳، ص۳۵۲.</ref> در‌ [[حدیث|روایتی]]، از یک درخت اراک در [[قبرستان بقیع|بقیع]] یاد شده که [[حضرت زهرا(س)]] در سایه آن می‌نشست و می‌گریست. چون این درخت را قطع کردند، [[حضرت علی(ع)]] برای ایشان سایبانی ساخت که به [[بیت ‌الاحزان]] مشهور شد.<ref>جواهر التاریخ، ص۱۳۵؛ الصحیح من سیرة النبی، ج۶، ص۲۶۹.</ref>

بسیاری از [[تفسیر|مفسران]] واژه «خَمْط» در آیه {{قلم رنگ|سبز|فَأَعرَضُوا فَأَرسَلنا عَلَیهِم سَیلَ العَرِمِ وَ بَدَّلناهُم بِجَنَّتَیهِم جَنَّتَینِ ذَواتَی أُکلٍ خَمطٍ وَ أَثلٍ وَ شَیءٍ مِن سِدرٍ قَلِیلٍ}}<ref>سوره سبأ، آیه ۱۶.</ref> را به درخت اَراک یا میوه آن تفسیر کرده‌اند.<ref>جامع البیان، ج۲۲، ص۹۹؛ التبیان، ج۸، ص۳۸۸؛ مجمع البیان، ج۸، ص۲۱۰.</ref>

==استحباب مسواک‌زدن با اراک==
[[پرونده:چوب اراک.jpg|300px|بندانگشتی|چوب درخت اراک که از آن برای مسواک‌زدن استفاده می‌شود]]
بر پایه [[حدیث|روایات]]، افزون بر [[استحباب]] اصل مسواک<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۵۲؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۶.</ref> به ویژه پیش از [[نماز]]<ref>الکافی، ج۳، ص۲۲؛ من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۵۵.</ref> که مورد [[اجماع]] فقیهان [[شیعه]]<ref>الدروس، ج۱، ص۱۳۳؛ جامع المقاصد، ج۲، ص۴۲۸؛ الروضة البهیه، ج۱، ص۳۲۸.</ref> و [[اهل سنت]]<ref>الموسوعة الفقهیه، ج۴، ص۱۳۷.</ref> است، به مسواک با چوب اراک سفارش شده است.<ref>الکافی، ج۳، ص۲۳؛ ج۶، ص۴۹۶؛ من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۵۳-۵۵؛ ج۴، ص۳۶۵؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۶-۲۷.</ref> از این رو، [[پیامبر اسلام(ص)]] به فرمان [[جبرئیل]]<ref>مکارم الاخلاق، ص۳۹؛ بحار الانوار، ج۷۳، ص۱۳۵؛ مستدرک الوسائل، ج۱، ص۳۶۸-۳۶۹.</ref> با چوب اراک مسواک می‌زد. بر پایه روایتی، وی مردم را به گرفتن چوب اراک برای مسواک فرمان داد.<ref>مجمع الزوائد، ج۵، ص۶۲.</ref> بر پایه روایت [[امام رضا(ع)]] نیز چوب درخت اَراک مرغوب‌ترین چیز برای مسواک است؛ زیرا اگر به‌اندازه باشد، دندان‌ها را جلا می‌دهد، بوی دهان را خوش و لثه را تقویت می‌کند و در برابر پوسیدگی، مفید است؛ اما کاربرد بیش از اندازه آن، دندان‌ها را نازک و بُن آن را سست می‌کند.<ref>بحار الانوار، ج۵۹، ص۳۱۷؛ مستدرک الوسائل، ج۱، ص۳۶۹.</ref>

در [[طب النبی]] آمده است که اگر انسان از چوب اراک و خلال استفاده کند، از عذاب انبر برای دندان کشیدن در امان خواهد بود.<ref>بحار الانوار، ج۵۹، ص۲۹۱.</ref> بر پایه همین روایت‌ها، [[فقیهان]] به مسواک با چوب اراک سفارش کرده‌اند.<ref>ذکری، ج۲، ص۱۸۱؛ الروضة البهیه، ج۱، ص۳۲۸؛ العروة الوثقی، ج۱، ص۳۶۸.</ref> پزشکان [[مسلمان]] مانند [[ابوریحان بیرونی]] و [[زهراوی]]، آن را برای کاربرد در دندان‌پزشکی مفید دانسته‌اند.<ref>بهداشت دهان و دندان، ص۱۴۲.</ref> از این رو، بسیاری از [[حاجی|حاجیان]] به هنگام بازگشت از [[حج]]، دسته‌هایی از چوب اَراک را به منزله سوغات به سرزمین خود می‌برند.

==خواص درمانی==
پوسیدگی کمتر دندانِ مصرف‌کنندگان این چوب و رواج استفاده از آن در میان مردم بسیاری از کشورهای [[اسلام|اسلامی]] به ویژه [[عربستان]]، گروهی از محقّقان را برانگیخته تا به بررسی خواص مواد مؤثر آن بپردازند.<ref>ماهنامه تغذیه، ش۸۱، بهمن۸۷.</ref>  چوب اراک را در آزمایشگاه‌های اروپا به بررسی و آزمایش نهاده‌اند و خواص ضد میکروبی و ضد پلاک و مواد مؤثر آن مانند تری میتل آمین، املاح، تانن‌ها، ویتامین‌ها و فلوئور را در آن کشف کرده‌اند.<ref>بهداشت دهان و دندان، ص۱۴۲.</ref> در سوئیس، آلمان، [[پاکستان]]، [[عربستان]] و برخی کشورهای دیگر، از معجون آن خمیر دندان تهیه می‌کنند. در عربستان، پزشکی متخصص در بیماری لثه، از چوب اراک خمیر دندانی به نام «معجون اللثة و الاسنان» ساخته که به نام «فلورو سواک» «fluoroswak» در داروخانه‌ها به فروش می‌رسد.<ref>رساله نوین فقهی پزشکی، ج۲، ص۱۷۸.</ref>

==حرمت قطع اراک==
افزون بر [[استحباب]] مسواک با چوب اراک، [[فقیهان]] به حرمت قطع درخت اراک همچون سایر درختان در محدوده [[حرم]]، [[فتوا]] داده‌اند. در این حکم، تفاوتی میان [[محرم|مُحرم]] و غیر محرم نیست.<ref>جواهر الکلام، ج۲۰، ص۴۲۵-۴۲۶؛ الحدائق، ج۱۵، ص۵۲۸-۵۳۷.</ref> بر پایه روایتی از [[امام صادق(ع)]] اگر کسی درخت اراک را در حرم قطع کند، پرداخت قیمتش بر عهده او است.<ref>مختلف الشیعه، ج۴، ص۱۷۳؛ جواهر الکلام، ج۲۰، ص۴۲۶.</ref> بر پایه روایتی دیگر از ایشان، کسی که درخت اراک را در [[مکه]] قطع کند، باید قیمت آن را [[صدقه]] بدهد.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۲۵۵-۲۵۶؛ التهذیب، ج۵، ص۳۷۹.</ref>

به باور بسیاری از فقیهان [[امامیه|شیعه]]<ref>المبسوط، ج۱، ص۳۵۴؛ الخلاف، ج۲، ص۴۰۸-۴۰۹.</ref> و [[اهل سنت]]<ref>المغنی، ج۳، ص۳۶۷-۳۶۸؛ المجموع، ج۷، ص۴۴۷.</ref> قطع درخت اراک در محدوده حرم [[کفاره]] دارد. بر پایه روایتی از امام صادق(ع) کفاره قطع درخت حرم، یک گاو است.<ref>مختلف الشیعه، ج۴، ص۱۷۴.</ref> [[ابن ادریس]]<ref>السرائر، ج۱، ص۵۵۴؛ مختلف الشیعه، ج۴، ص۱۷۴؛ مدارک الاحکام، ج۸، ص۴۴۷.</ref> و برخی از فقیهان اهل سنت<ref>المغنی، ج۳، ص۳۶۷-۳۶۸.</ref> در وجوب کفاره قطع درخت در حرم تردید کرده‌اند. فقیهان شیعه چیدن میوه درخت اراک در حرم را جایز می‌دانند.<ref>تذکرة الفقهاء، ج۷، ص۳۷۹.</ref>

==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==
{{منابع}}
{{دانشنامه
| آدرس = http://phz.hajj.ir/422/9182
| عنوان = اراک (۱)
| نویسنده = سیدعلی هاشمی
}}

* '''بحار الانوار''': المجلسی (درگذشت ۱۱۱۰ق)، بیروت،‌دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
* '''بهداشت دهان و دندان در اسلام''': علی رضا قنادی، خلاصه مقالات کنگره بین ‌المللی تاریخ پزشکی در اسلام و ایران.
* '''التبیان''': الطوسی (درگذشت ۴۶۰ق)، به کوشش العاملی، بیروت،‌دار احیاء التراث العربی.
* '''تذکرة الفقهاء''': العلامة الحلی (درگذشت ۷۲۶ق)، قم، آل البیت(ع)، ۱۴۱۴ق.
* '''تهذیب الاحکام''': الطوسی (درگذشت ۴۶۰ق)، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران،‌دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.
* '''جامع البیان''': الطبری (درگذشت ۳۱۰ق)، به کوشش صدقی جمیل، بیروت،‌دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
* '''جامع المقاصد''': الکرکی (درگذشت ۹۴۰ق)، قم، آل البیت(ع)، ۱۴۱۱ق.
* '''جواهر التاریخ''': علی الکورانی، قم،‌دار الهدی للطباعة و النشر، ۱۴۲۵ق.
* '''جواهر الکلام''': النجفی (درگذشت ۱۲۶۶ق)، به کوشش قوچانی و دیگران، بیروت،‌دار احیاء التراث العربی.
* '''الحدائق الناضره''': یوسف البحرانی (درگذشت ۱۱۸۶ق)، به کوشش آخوندی، قم، نشر اسلامی، ۱۳۶۳ش.
* '''الخلاف''': الطوسی (درگذشت ۴۶۰ق)، به کوشش سید علی خراسانی و دیگران، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۸ق.
* '''الدروس الشرعیه''': الشهید الاول (درگذشت ۷۸۶ق)، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۲ق.
* '''ذکری الشیعه''': الشهید الاول (درگذشت ۷۸۶ق)، قم، آل البیت(ع)، ۱۴۱۹ق.
* '''رساله نوین فقهی پزشکی''': عبدالکریم بی‌آزار شیرازی، تهران، فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۷ش.
* '''الروضة البهیه''': الشهید الثانی (درگذشت ۹۶۵ق)، به کوشش کلانتر، قم، مکتبة الداوری، ۱۴۱۰ق.
* '''السرائر''': ابن ادریس (درگذشت ۵۹۸ق)، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۱ق.
* '''الصحیح من سیرة النبی(ص)''': جعفر مرتضی العاملی، بیروت،‌دار السیره، ۱۴۱۴ق.
* '''العروة الوثقی''': سید محمد کاظم یزدی (درگذشت ۱۳۳۷ق)، قم، نشر اسلامی، ۱۴۲۰ق.
* '''العین''': خلیل فراهیدی، به کوشش مخزومی،‌دار الهجره، ۱۴۱۰ق.
* '''فرهنگ عمید''': حسن عمید، تهران، نشر فرهنگ اندیشمندان، ۱۳۸۸ش.
* '''القاموس المحیط''': محمد الفیروزآبادی (درگذشت ۸۱۷ق)، بیروت،‌ دار العلم.
* '''الکافی''': الکلینی (درگذشت ۳۲۹ق)، به کوشش غفاری، تهران،‌دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش.
* '''گیاهان دارویی''': علی زرگر، دانشگاه تهران.
* '''لسان العرب''': ابن منظور (درگذشت ۷۱۱ق)، قم، ادب الحوزه، ۱۴۰۵ق.
* '''لغت‌نامه دهخدا''': علی اکبر دهخدا، انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ۱۳۷۲ش.
* '''المبسوط''': السرخسی (درگذشت ۴۸۳ق)، بیروت،‌دار المعرفه، ۱۴۰۶ق.
* '''مجمع البحرین''': الطریحی (درگذشت ۱۰۸۵ق)، به کوشش الحسینی، تهران، فرهنگ اسلامی، ۱۴۰۸ق.
* '''مجمع البیان''': الطبرسی (درگذشت ۵۴۸ق)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، ۱۴۱۵ق.
* '''مجمع الزوائد''': الهیثمی (درگذشت ۸۰۷ق)، بیروت،‌دار الکتاب العربی، ۱۴۰۲ق.
* '''المجموع شرح المهذب''': النووی (درگذشت ۶۷۶ق)،‌دار الفکر.
* '''مختلف الشیعه''': العلامة الحلی (درگذشت ۷۲۶ق)، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۲ق.
* '''مدارک الاحکام''': سید محمد بن علی الموسوی العاملی (درگذشت ۱۰۰۹ق)، قم، آل البیت(ع)، ۱۴۱۰ق.
* '''مستدرک الوسائل''': النوری (درگذشت ۱۳۲۰ق)، بیروت، آل البیت(ع)، ۱۴۰۸ق.
* '''المغنی''': عبدالله بن قدامه (درگذشت ۶۲۰ق)، بیروت،‌دار الکتب العلمیه.
* '''مکارم الاخلاق''': الطبرسی (درگذشت ۵۴۸ق)، بیروت، اعلمی، ۱۳۹۲ق.
* '''من لا یحضره الفقیه''': الصدوق (درگذشت ۳۸۱ق)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق.
* '''الموسوعة الفقهیه''': کویت، وزارة الاوقاف، ۱۴۱۰ق.
* '''وسائل الشیعه''': الحر العاملی (درگذشت ۱۱۰۴ق)، قم، آل البیت(ع)، ۱۴۱۲ق.

[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]
[[رده:موضوعات فقهی]]
[[رده:گیاهان مکه]]