در حال ویرایش اسرار طواف

اسرار طواف مجموعه‌ای از حکمت‌های گوناگونی پیرامون حقیقت و آموزه

طواف از بنیادی‌ترین اعمال حج و عمره است که در قرآن و سنت جایگاه برجسته‌ای دارد و در منابع فقهی، تفسیری، حدیثی و عرفانی، ابعاد و برای آن بیان شده است. مجموعه این آموزه‌ها در منابع اسلامی با عنوان «اسرار طواف» طرح شده‌اند؛ یعنی 

== طواف ==
{{اصلی|طواف}}طواف، هفت دور چرخیدن دور [[کعبه]] در [[مسجدالحرام]] است، که یکی از اعمال [[حج]] و [[عمره]] دانسته شده است.<ref>درسنامه مناسک حج، ص۳۳.</ref> 

== جایگاه طواف در قرآن و سنت ==
قرآن کریم در آیات مختلف به مسئله طواف اشاره کرده است؛ از جمله آیه‌ی '''«وَلْیَطَّوَّفُوا بِالْبَیْتِ الْعَتِیقِ»''' و آیه‌ی توصیف‌کننده خانه خدا که مؤمنان را «عاکفین و رکع سجود» معرفی می‌کند.

در روایات نبوی و احادیث اهل‌بیت(ع) نیز بر فضیلت طواف تأکید فراوان شده و گاه از آن با عنوان «نماز» یاد شده است؛ عبادتی که پاکی، حضور قلب و تقرب به خداوند را در پی دارد.

== ابعاد توحیدی طواف ==
در نگاه بسیاری از مفسران و محققان، طواف جلوه‌ای از '''توحید عملی''' است. حرکت دایره‌ای همه حاجیان به دور یک مرکز، یادآور آن است که مقصد همه مؤمنان خداوند یکتا است و تفرّق و دوگانگی در مسیر بندگی جایی ندارد.

از جمله معانی توحیدی که برای طواف ذکر شده است:

* یادآوری بنای کعبه به دست ابراهیم(ع) و تجدید پیمان با دین توحیدی.
* متمرکز کردن نگاه و توجه بر یک نقطه واحد، برای یادآوری مرکزیت خداوند در زندگی.
* ترک علایق پراکنده و وحدت‌بخشی نیّت در برابر خانه‌ای که خدا آن را «قیاماً للناس» قرار داده است.

== ابعاد اخلاقی و معنوی ==
منابع اخلاقی و تربیتی، طواف را تمرینی برای چند ارزش مهم معنوی می‌دانند:

* '''تواضع:''' حاجی در میان جمعیت فراوان و با لباس یکسان، نشانه‌ای از فروتنی در برابر خداوند را آشکار می‌کند.
* '''اخلاص:''' طواف عبادتی است که تنها برای خدا انجام می‌شود و هیچ انگیزه دنیوی در آن راه ندارد.
* '''همدلی و یگانگی:''' همه حاجیان با نظمی واحد و حرکتی هماهنگ، نوعی هم‌سویی و هم‌سرنوشتیِ مؤمنانه را تجربه می‌کنند.
* '''یاد قیامت:''' یکسانی لباس و تجمع بزرگ انسان‌ها، یادآور اجتماع عمومی در روز رستاخیز است.

== ابعاد عرفانی و رمزی طواف ==
در ادبیات عرفانی، طواف نمادی از سیر باطنی انسان به سوی خدا معرفی شده است.

مهم‌ترین اشارات عرفانی که در منابع آمده عبارت است از:

* '''کعبه، قبله دل:''' عارفان کعبه را نماد مقصد روح و محور توجه قلبی می‌دانند.
* '''دور شدن از کثرت‌ها:''' حرکت دورانی طواف، نشانه عبور از پراکندگی‌ها و رسیدن به وحدت است.
* '''آغاز از حجرالاسود:''' سنگ سیاه در برخی نقل‌ها «محلّ میثاق» انسان با خدا دانسته شده است؛ آغاز طواف از آن، بازگشت به عهد نخستین تعبیر شده است.
* '''ذکر دائمی:''' استمرار حرکت در طواف نمادی از اتصال همیشگی بنده به یاد خداوند است.

== سرّ عدد هفت در اشواط طواف ==
طواف در همه مذاهب اسلامی '''هفت شوط''' دارد. منابع فلسفی و تفسیری درباره این عدد توضیحات گوناگونی ارائه کرده‌اند:

* هماهنگی با نظام آفرینش، مانند اشاره قرآن به «هفت آسمان».
* کامل شدن یک دور عبادتی و رساندن عمل به نقطه تمامیت.
* هم‌سنخی این عدد با دیگر مناسک، مانند هفت‌بار سعی و هفت سنگریزه رمی جمرات.

منابع عرفانی نیز گاه این عدد را اشاره به مراحل هفت‌گانه سلوک معنوی دانسته‌اند، بدون آنکه معنای فقهیِ الزام‌آور داشته باشد.

== آغاز طواف از حجرالاسود ==
در روایات، حجرالاسود «یدالله فی الأرض» خوانده شده است. آغاز طواف از آن، نشانه وارد شدن به حریم قدسی خانه خدا و تجدید پیمان با پروردگار است.

در منابع گفته شده است:

* لمس یا اشاره به حجرالاسود به معنای تعظیمِ آغاز مسیر عبادت است.
* بازگشت به نقطه آغاز در پایان طواف، نمادی از کامل شدن چرخه عبودیت است.
* حجرالاسود یادآور آغاز انسانیت، میثاق الهی و نقطه شروع حرکت روحانی حاجی است.

== طواف، حرکت جسم و جان ==
بر اساس بیان برخی حکمت‌ها، طواف تنها حرکت بدن نیست؛ بلکه هماهنگی جسم و جان در عبادتی واحد است. بدن به دور خانه خدا می‌گردد و دل در محضر پروردگار حاضر می‌شود و این هماهنگی، یکی از اسرار مهم معنویِ این عبادت شمرده شده است.

«اسرار طواف» مجموعه‌ای از معانی توحیدی، اخلاقی، عرفانی و تاریخی است که در منابع اسلامی با بیانی گزارش‌گونه مطرح شده‌اند. طواف در کنار جنبه‌های فقهی، حامل پیام‌هایی در باب یکتاپرستی، فروتنی، یکپارچگی امت اسلامی، تربیت روح و یادآوری پیمان انسان با خداوند است؛ پیام‌هایی که این عبادت را در کنار سایر مناسک حج، به یکی از پرمعناترین جلوه‌های بندگی تبدیل کرده است.

== پانویس ==
{{پانویس}}

== منابع ==
{{منابع}}
*'''درسنامه مناسک حج''' محمد حسین فلاح زاده، تهران، مشعر، 1389ش..

*'''الامّ''' (الفقه‌الشافعی)، الشافعی، محمد بن ادریس، بیروت، بی‌نا، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
*'''بدایة المجتهد و نهایة المقتصد'''، محمد بن احمد بن رشد (الحفید)، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۱ق.
*'''بدائع الصنائع (الفقه‌الحنبلی)'''، علاءالدین بن مسعود الکاشانی، المصادر الفقهیه، بیروت، ۱۴۲۲ق.
*'''تذکرة الفقهاء'''، (علامه حلی) حسن بن یوسف بن مطهر، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۲۲ق.
*'''الجامع للشرایع'''، الحلّی، یحیی بن سعید، قم، مؤسسة سید الشهداء العلمیه، ۱۴۰۵ق.
*'''جواهر الكلام فى شرح شرائع الاسلام'''، النجفى، الشيخ محمد حسن، تهران، دار الكتب الاسلاميه، چاپ دوم، ١٣۶۵ش.
*'''الدروس الشرعيه في فقه الاماميه'''، شهيد اول، شيخ محمد بن مكى العاملى، قم، مؤسسة النشر الاسلامى، چاپ دوم، ١۴١٧ق.
*'''الروضة البهیه فی شرح اللمعة الدمشقیه'''، زین‌الدین العاملی (الشهید الثانی)، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۲۴ق.
*'''شرائع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام'''، محقق حلّی، نجم الدین جعفر بن حسن، تهران، منشورات الأعلمی، ۱۳۸۹ق.
*'''الفقه علی المذاهب الأربعه'''، عبدالرحمان الجزیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۴ق.
*'''الفقه علی المذاهب الخمسه'''، محمدجواد المغنیه، قم، مؤسسة دارالکتاب الاسلامی، ۱۴۲۲ق.
*'''الکافی فی فقه ابن حنبل''' (الفقه الحنبلی)، المصادر الفقهیه، (ابن قدامه) عبداللّٰه بن احمد بن قدامه، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
*'''المبسوط'''، محمد بن احمد بن سهل السرخسی (-۴۸۳ق)، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶ق.
*'''المصادر الفقهیه'''، علی‌اصغر مروارید، بیروت، دارالتراث، ۱۴۱۹ق.
*'''مناسک حج با حواشی مراجع'''، سید روح‌الله خمینی، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۵ش.
*'''مناسک نوین'''، آخوندی، مصطفی و انصاری، عبدالرحمان، تهران، محراب قلم، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.
{{پایان}}{{حج و عمره}}