در حال ویرایش اسرار طواف

'''اَسرار طَواف''' مجموعه‌ای از حکمت‌های گوناگونی پیرامون معنا و فلسفه چرخیدن به دور [[کعبه]] است که به ورای عمل ظاهری چرخیدن و حقیقت آن  در منابع اسلامی می‌پردازد. طواف از بنیادی‌ترین اعمال [[حج]] و [[عمره]] است که در قرآن و سنت جایگاه برجسته‌ای دارد و در منابع تفسیری، حدیثی و عرفانی، ابعادی برای آن بیان شده است. مجموعه این آموزه‌ها با عنوان «اسرار طواف» طرح شده‌اند.

اسرار طواف حامل پیام‌هایی در باب یکتاپرستی، فروتنی، یکپارچگی امت اسلامی، تربیت روح و یادآوری پیمان انسان با خداوند است؛ پیام‌هایی که این عبادت را در کنار سایر [[اعمال حج تمتع|مناسک حج]]، به یکی از پرمعناترین جلوه‌های بندگی تبدیل کرده است.

بر اساس برخی حکمت‌ها، طواف تنها حرکت بدن نیست؛ بلکه هماهنگی جسم و جان در عبادتی واحد است. بدن به دور خانه خدا می‌گردد و دل در محضر پروردگار حاضر می‌شود و این هماهنگی، یکی از اسرار مهم معنویِ این عبادت شمرده شده است. درباره هفت دور چرخیدن به دور خانه خدا، معانی و رموز فراوانی بیان شده. طواف آداب و شروطی دارد.

== طواف ==
{{اصلی|طواف}}طواف، هفت دور چرخیدن دور [[کعبه]] در [[مسجدالحرام]] است، که یکی از اعمال [[حج]] و [[عمره]] دانسته شده است.<ref>درسنامه مناسک حج، ص۳۳.</ref>

== اهمیت دانستن اسرار طواف ==
اهمیت آگاهی از اسرار طواف در این است که صرفِ چرخیدن بر گرد کعبه کافی نیست؛ مشرکان جاهلیت نیز طواف می‌کردند و قرآن آن را نکوهیده است.<ref>انفال، 35.</ref> اگر زائر معنای طواف را نداند، ممکن است مانند جاهلان تنها حرکت ظاهری انجام دهد و حتی در حال طواف نیز به غیر خدا توجه کند و مرتکب گناه شود.<ref>صحبای حج، ص193.</ref> 

== جایگاه طواف در قرآن و سنت ==
قرآن کریم در آیات مختلف به مسئله طواف اشاره کرده است؛ از جمله آیه‌ی '''«وَلْیَطَّوَّفُوا بِالْبَیْتِ الْعَتِیقِ».'''<ref>حج، 29.</ref>

در روایات نبوی و احادیث اهل‌بیت(ع) نیز بر ثواب فراوان طواف تأکید فراوان شده و طواف را عامل خوشنودی، رحمت و بخشش خداوند دانسته‌اند<ref>فروع کافی، ج4، ص412، ح5.</ref>. و گاه از آن با عنوان «نماز» یاد شده است.<ref name=":5" />

== اسرار توحیدی طواف ==
در نگاه بسیاری از مفسران و محققان، طواف جلوه‌ای از توحید عملی است.<ref name=":0">صحبای حج، ص190.</ref> حرکت دایره‌ای همه حاجیان به دور یک مرکز، یادآور آن است که مقصد همه مؤمنان، خداوند یکتا است<ref>انبیاء، 97.</ref> و تفرّق و دوگانگی در مسیر بندگی جایی ندارد.<ref name=":6">پیش درآمدی بر فرهنگ نامه اسرار و معارف حج، ج1، ص207.</ref>

از جمله معانی توحیدی که برای طواف ذکر شده است:

* طواف به دور کعبه به منزله نماز است.<ref name=":5">عوالی الئالی، ج2، ص167.</ref>
* طواف، حرکتِ قرب به خدا است و دوری از هرچه جز اوست. این عبادت دل را صیقل می‌دهد، روح را با خدا مأنوس می‌سازد.<ref name=":2">اسرار عرفانی حج، ص363.</ref> 
* استمرار حرکت در طواف نمادی از توجه همیشگی بنده به یاد خداوند است. پس اگر زائر به یاد خداوند نباشد، هدف طواف محقق نمی‌شود.<ref>محجة البیضاء، ج2، ص350.</ref>
* طواف، یک سیر کامل اعتقادی است؛ از توحید گرفته تا معاد.<ref>پیش درآمدی بر فرهنگ نامه اسرار و معارف حج، ج1، ص209.</ref>
* طواف کننده باید تمام بندهای مادی را پاره کند و تسلیم خداوند بزرگ شود<ref name=":6" /> و توجه کند به کعبه برای یادآوری مرکزیت خداوند در زندگی.<ref>بقره، 115.</ref>
* در طواف، زائر دل خود را از هر توجهی جز خدا پاک می‌کند<ref>اسرار الشریعه، ص232.</ref> و باید خود را از هر چه غیر خدایی است آزاد کند.<ref name=":6" />
* طواف یعنی پناهندگی به خانه خدا و کمک‌خواهی از او.<ref>الحج و العمرة فی الکتاب و السنه، ص201؛ پیش درآمدی بر فرهنگ نامه اسرار و معارف حج، ج1، ص209.</ref>
* طواف، مبارزه‌ای مداوم و خستگی ناپذیر با شیطان و شکستن زنجیرهای اسارت و درماندگی است.<ref>پیش درآمدی بر فرهنگ نامه اسرار و معارف حج، ج1، ص210.</ref>
* چرخیدن به گرد کعبه، علامت کمال علاقه و نشانه محبت است<ref>حج مقبول، ص۱۱۴.</ref> و باعث جلب توجه و مباهات خداوند به طواف کنند‌گان است.<ref>مستدرک الوسائل، ج 9، ص 376،</ref>

== اسرار اخلاقی و معنوی ==
منابع اخلاقی و تربیتی، طواف را تمرینی برای چند ارزش مهم معنوی می‌دانند:

* '''تواضع:''' طواف انبوه انسان‌ها با لباس یکسان پیرامون خانه [[کعبه]] را نمودی از کوچکی بنده و بزرگی خداوند شمرده‌اند.<ref>دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۶، ص۳۷۲ و ۳۷۳.</ref>
* '''عدم تکیه بر مردم''': زائر از اینکه در زندگی دلش به غیر خدا مشغول بوده و به مردم تکیه کرده، پشیمان می‌شود و با بازگشت به «کعبۀ حقیقیِ دل»، فقط به خدا اعتماد می‌کند.<ref>اسرار عرفانی حج، ص360.</ref>
* '''توبه:''' یکی از اسرار توحیدی طواف، توبه به درگاه الهی و پاک شدن از گناهان است.<ref>علل الشرایع، ج2، ص310؛ کافی، ج4، ص188.</ref>
* '''طواف معنوی''': طواف حقیقی، طواف معنوی است نه صرفاً چرخش جسم. در این طواف، دل و باطن انسان به حرکت درمی‌آید و زائر، کعبۀ حقیقی را در عالم معنا ملاقات می‌کند. این طواف تنها با شوق، اراده و صفای درون به دست می‌آید.<ref>اسرار عرفانی حج، ص361.</ref>
* '''همدلی و یگانگی:''' همه حاجیان با نظمی واحد و حرکتی هماهنگ، الگویی از همزیستی و در کنار یکدیگر قرار گرفتن را تجربه می‌کنند.<ref>پیش درآمدی بر فرهنگ نامه اسرار و معارف حج، ج1، ص206.</ref>
* '''یاد قیامت:''' تجمع بزرگ انسان‌ها، یادآور اجتماع عمومی در روز رستاخیز است و ورود و خروج مداوم مردم می‌تواند اشاره به حرکت انسان از دنیا به آخرت باشد.<ref>پیش درآمدی بر فرهنگ نامه اسرار و معارف حج، ج1، ص209.</ref>

== اسرار عرفانی و رمزی طواف ==
در نگاه عرفانی، طواف نمادی از سیر باطنی انسان به سوی خدا و هر بخش از آن دارا رمز و رازی دانسته شده.<ref>صحبای حج، ص191.</ref> مهم‌ترین اشارات عرفانی که در منابع آمده عبارت است از:

* '''به دور عرش''': کعبه تمثیلی از عرش خدا و در امتداد [[بیت المعمور|بیت معمور]] است.<ref>بحار، ج96، ص57.</ref> پس طوافِ شایسته به دور کعبه، مقامات بالاتر را به دنبال دارد.<ref name=":0" />
* '''شباهت به ملائکه''': فرشتگان الهی در اطراف عرش خدا می‌گردند<ref>زمر، 75.</ref>، انسان هم با طواف دور کعبه خود را شبیه به آنان می‌کند.<ref>مستدرک الوسائل، ج10، ص172.</ref>
* '''کعبه، قبله دل:''' زائر باید با دلش طواف کند؛ زیرا طواف حقیقی، در محضر پروردگار است. طوافِ دل معنای دیگر هم دارد و آن، دورزدن در مدار انسانِ کامل است.<ref>اسرار عرفانی حج، ص358.</ref>
* '''طوافِ انس و عشق''': طواف دل را به معراج می‌برد، آتش محبت الهی را در جان شعله‌ور می‌کند و امید به رحمت و بخشش خدا را زنده نگه می‌دارد. در این حالت، سالک جز شوق دیدار حق چیزی نمی‌بیند.<ref name=":2" />
* '''حضور در جمع مسلمانان:''' طواف، هرچند عبادتی فردی است، اما در میان جمع انجام می‌شود؛ نشانه‌ای براینکه دین حضور اجتماعی را می‌پسندد، نه انزوا و گوشه‌گیری را.<ref>پیش درآمدی بر فرهنگ نامه اسرار و معارف حج، ج1، ص210.</ref>

=== سرّ عدد هفت در دورهای طواف ===
طواف در همه مذاهب اسلامی هفت دور دارد. منابع فلسفی و تفسیری درباره راز این عدد توضیحات گوناگونی ارائه کرده‌اند:

* دور شدن از هفت ویژگی بد و جایگزینی هفت صفت نیکو.<ref name=":4">اسرار عرفانی حج، ص364.</ref>{{یادداشت|راز هفت دور طواف آن است که انسان هفت صفت ناپسند دارد که همچون حجاب میان او و خدا قرار می‌گیرند: عجب، کبر، حسد، حرص، بخل، غضب و شهوت. زائر در طواف می‌کوشد این ویژگی‌ها را از دل بزداید و به جای آن هفت خُلق نیک بنشاند: علم و حکمت، عفت، شجاعت، عدالت، کرم و تواضع. با این تغییرات اخلاقی، طواف به مسیری برای نزدیکی به خداوند تبدیل می‌شود.}}
* اشاره به حرکت طواف‌کننده در اقلیم‌های هفت‌گانه خداوند که گاه از آن تعبیر به افلاک سبعه می‌شود.<ref>اسرار الشریعه، ص243.</ref>
* مشابهت با هفت مرحله نماز از قیام تا نشستن برای تشهد.<ref>اسرار عرفانی حج، ص365.</ref>
* مطابقت هفت دور طواف با هفت هزار سال فاصله فرشتگان از خداوند در جریان اعتراض به خلقت انسان.<ref>علل الشرایع، ج2، ص407.</ref>
* اشاره به هفت بطن قرآن که زائر با هر دور از طواف، به یک بطن و تاویلی از قرآن دست می‌یابد.<ref>اسرار الشریعه، ص240.</ref>
* هم‌سنخی این عدد با دیگر مناسک حج، مانند هفت‌بار سعی و هفت سنگریزه رمی جمرات.<ref name=":4" />
* هماهنگی با نظام آفرینش، مانند اشاره قرآن به «هفت آسمان»<ref>بقره، 29.</ref>، هفت دریا<ref>لقمان، 27.</ref>، سبع المثانی قرآن{{یادداشت|در تفسیر آیه ۸۷ سوره حجر «ولَقَد ءاتَینک سَبعـًا مِنَ المَثانى والقُرءانَ العَظیم»  آمده است: بر اساس سخنی از امام صادق (ع) برای این که سوره حمد 7 آیه دارد و در هر نماز 2 بار خوانده می‌شود به آن سبع المثانی می‌گویند.}}، هفت روز هفته و هفت بطن قرآن.<ref name=":4" />
* کامل شدن یک دور عبادتی و رساندن عمل به نقطه تمامیت.<ref>اسرار عرفانی حج، ص370 و 371.</ref>

منابع عرفانی نیز گاه این عدد را اشاره به مراحل هفت‌گانه سلوک معنوی و هفت رتبه انسان دانسته‌اند.<ref>اسرار عرفانی حج، ص366-370.</ref>

== شروع طواف از حجرالاسود ==
{{اصلی|حجرالاسود}}{{اصلی|اسرار حجرالاسود}}در روایات، حجرالاسود «دست خداوند در زمین» خوانده شده است.<ref>بحار الانوار، ج96، ص220؛ الحج و العمره فی الکتاب و السنه، ص102- 103.</ref> آغاز [[طواف]] از آن را نشانه وارد شدن به حریم قدسی خانه خدا و تجدید پیمان با پروردگار دانسته‌اند دست زدن به این سنگ تعهدی است برای اینکه زائر دیگر دست خود را به گناه آلوده نکن.<ref name=":1">صحبای حج، ص194.</ref>

== شروط و آداب ==
{{اصلی|آداب طواف}}طواف بجز اسرار آدابی هم دارد آدابی نظیر غسل، تواضع، سکینه و اینکه با پای برهنه به مطاف برود.<ref name=":3">اسرار عرفانی حج، ص371.</ref>

'''طهارت باطنی:''' برخی یادکرد قرآن از [[کعبه]] با ویژگی طهارت<ref>سوره بقره(۲)، آیه ۱۲۵؛ سوره حج(۲۲)، آیه ۲۶.</ref> که خود، محل طواف و محور مناسک حج به شمار می‌آید را، اشاره‌ای به لزوم وجود شرط پاکی معنوی طواف‌کنندگان برای مقبول شدن طواف دانسته‌اند.<ref>. نک: صهبای حج، ص217.</ref> 

'''حضور قلب:''' قلب دارای طهارت است. طهارت قلب آن است که به خدا عالم باشد و همواره حضور حق را درک کند و از او غافل نشده از شهوات حرام و حلال بپرهیزد.<ref>اسرار عرفانی حج، ص359.</ref>

'''دعا:''' یکی از مهمترین مستحبات و آداب به هنگام طواف دعاست. این دعاها مضامین بلندی دارند؛ طواف کننده به خدا عرض میکند ما بندگان توایم پیشانی ما در قبضه قدرت توست اگر ما را عذاب کنی به سبب گناهان ماست و اگر ما را ببخشی به سبب رحمت توست. زائر در طواف میگوید:

«اللَّهُمَّ إِنِّي إِلَيْكَ فَقِيرٌ وَ مِنْ عَذَابِكَ خَائِفٌ مُسْتَجِيرُ اللَّهُمَّ لَا تُبَدِّلْ اسْمِي وَ لَا تُغَيِّرُ جِسْمِي ...»

خدایا به تو نیازمندم و بیمناک و پناهنده ام نامم را عوض مکن و جسمم را تغییر مده.»

و چون در دور هفتم به آخر کعبه رسید دستانش را میگستراند و صورت و شکم خود را به کعبه می چسباند و میگوید

«اللَّهُمَّ الْبَيْتُ بَيْتُكَ وَ الْعَبْدُ عَبْدُكَ وَ هَذَا مَقَامُ الْعَائِذِ بِكَ مِنَ النَّارِ»

«خدایا! خانه خانه توست و بنده بنده تو و اینجا جایگاه پناه آورنده به تو از آتش است.»<ref name=":3" />

== پانویس ==
{{پانویس}}

== منابع ==
{{منابع}}
*'''درسنامه مناسک حج''' محمد حسین فلاح زاده، تهران، مشعر، 1389ش..
*'''الحج و العمره فی الکتاب و السنه'''، محمد محمدی ری شهری، قم، دارالحدیث، ۱۳۷۶ش.
*'''بحار الانوار'''، محمد باقر المجلسی، تصحیح محمد باقر بهبودی و دیگران، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
*'''عوالی اللئالی'''، محمد ابن ابی جمهوری، قم، سیدالشهداء، 1362ش.
*'''المحجة البیضاء'''، فیض کاشانی، قم، نشر اسلامی، 1417ق.
*'''مستدرک الوسائل'''، میرزا حسین نوری، قم، مؤسسه آل البیت، 1408ق.
*'''پیش درآمدی بر فرهنگ نامه اسرار و معارف حج'''، معاونت امور روحانیون، تهران، مشعر، 1387ش.
*'''اسرار عرفانی حج'''، محمدتقی فعالی، تهران، مشعر، 1386ش.
*'''جرعه‌ای از صهبای حج'''، عبدالله جوادی آملی، تهران، مشعر، 1386ش.{{پایان}}{{حج و عمره}}